چاه حاج میرزای اصفهان یکی از نمونه‌های بارز نبوغ مهندسی در دوران قاجار است که متأسفانه به دلیل ناآگاهی عمومی به تمسخر گرفته شده است. این چاه و چاه‌های مشابه در نقاط دیگر ایران، ابتدا در دوره صفویه ساخته شدند. اما در زمان صدارت حاج میرزا آقاسی، صدر اعظم محمدشاه قاجار، با بهره‌گیری از دانش ریاضی و مهندسی، سیستم آبرسانی آنها به شیوه‌ای نوآورانه طراحی شد. این سیستم استخراج آب را سریع و مؤثر می‌کرد و به همین دلیل این چاه‌ها به “چاه حاج میرزا” شهرت یافتند.

حاج محمدباقر خاتونی، یکی از هنرمندان قلم‌زنی و شاعران اصفهان، درباره این چاه می‌گوید: «چاه حاج میرزا، چاه آبی بود که با گاو از آن آب می‌کشیدند و دارای دو دلو (سطل) بود که به صورت متناوب عمل می‌کردند. هر دلو حدود پنج یا شش لیتر ظرفیت داشت.»

چاه حاج میرزا به دلیل موقعیت مناسبش در کنار یک کاروانسرا، اهمیت زیادی داشت. این کاروانسرا محل استراحت مسافران دوردست بود و از آب چاه برای تأمین نیازهای خود استفاده می‌کردند. سیستم دو دلوی چاه، روشی کارآمد برای آبرسانی سریع بود که به واسطه آن نیازهای کاروانسرا برآورده می‌شد.

با گذشت زمان و تغییرات سیاسی و اجتماعی، از این چاه حتی برای روشنایی با استفاده از چراغ‌های مختلف استفاده شد. در دوره رضا شاه پهلوی، بخش‌هایی از میدان نقش جهان به عنوان محل تجمع درشکه چیان قرار گرفت و این چاه همچنان به عنوان منبع آبرسانی به کار می‌رفت.

اما با گذشت زمان و ورود تکنولوژی‌های نوین، این چاه به‌تدریج به فراموشی سپرده شد و با پر کردن آن با سیمان و آهک به خرابه‌ای تبدیل شده است.

شایعات و تمسخر علیه حاج میرزا آقاسی

حاج میرزا آقاسی، علیرغم خدمات بزرگش، با شایعات و تمسخر مردم روبرو شد. اصطلاحاتی چون “گاومیش حاج میرزا آقاسی” و “دلو حاج میرزا آقاسی” به کنایه به خدمات نوآورانه او به کار برده شد. حتی افرادی مانند دهخدا، از مهم‌ترین فرهیختگان فرهنگی ایران، در آثار خود به این شایعات پرداختند که این امر به ترویج تصورات نادرست درباره شخصیتی خدمتگزار انجامید.

این رویکرد نشان‌دهنده‌ی دشواری‌هایی است که خادمان علمی و فرهنگی ایران در طول تاریخ با آن مواجه بوده‌اند و یادآور لزوم بازنگری در نگرش‌های ما به کارهای ارزشمند و افراد خدمتگزار کشورمان است.