به کوشش رضا مهدوی

چندی پیش، صفحه وزین "قم‌شناسی" در شبکه اجتماعی اینستاگرام تصویری از منزل مخروبه و در حال احتضار مرحومان توکلی در محله چهل اختران قم منتشر کرد و از متخصصان درخواست کرد که برای حفظ و احیای این خانه سنتی، آستین همت بالا بزنند. به قول مهندس امیدواریان عزیز، باید حیات را به این حیاط بازگرداند. در آن زمان نوشتم که این خانه از آن اقوام پدری من است و از آن، خاطرات محو و کهنه‌ای در یاد دارم. همین امر باعث شد تا دوست دیرینه‌ام، آقای سید مهیار موسوی، که برایم بسیار عزیز است، از من درخواست کنند که خاطرات خود را برای درج در سایت همیار مکتوب کنم تا هم سندی برای آیندگان باشد و هم برای اطلاع همشهریان امروز. به همین دلیل، دست به‌کار شدم و اطلاعات و تصاویری اندک گردآوری کردم تا در متن خاطرات بیاورم.

لازم به ذکر است که آنچه در ادامه می‌آید، خاطرات شخصی من و نقل‌قول‌هایی از بزرگان و خویشاوندانم است که از گذشته در یاد دارم. بنابراین، ممکن است در آن اشتباهات و فراموشی‌هایی وجود داشته باشد که امیدوارم مرا ببخشید.
 

خانه توکلی در خیابان آذر و محله قدیمی چهل اختران قم واقع شده است و متعلق به مرحومه منیر سادات توکلی بود که به واسطه ازدواج با مرحوم حسین توکلی با نام خانوادگی شوهرش شناخته می‌شد. منیر سادات که من او را به تقلید از پدر عمه‌ام "منیر" صدا می‌زدم، فرزند سید رحیم مهدوی نظارتی، ملقب به "مشیرالتولیه" بود.
 

 سید رحیم مشیرالتولیه در زمان خود سمت مشاور تولیت بزرگ را داشت و طبق شواهد شفاهی، پسرعموی تولیت بزرگ نیز بود. در این‌باره نکته جالبی وجود دارد: در گذشته، نام خانوادگی خاندان تولیت ابتدا "حسینی" بود، اما به جهت انتصاب به مقام تولیت آستان مقدسه حضرت فاطمه معصومه (ع)، نام خانوادگی "تولیتی" انتخاب شد و به تبع آن، برای تمایز طبقاتی، نام‌های خانوادگی و القاب مختلفی همچون "حاجب‌التولیه"، "مشیرالتولیه" و "ناصرالتولیه" برگزیده شد.
 

مرحوم سید رحیم مشیرالتولیه صاحب چهار فرزند به نام‌های سید ابوالحسن، نیرسادات، منیر سادات و یک دختر دیگر بود که در کودکی در اثر بیماری از دنیا رفته بود. سید ابوالحسن، پدربزرگم، با مرحومه صدیقه تولیتی (فرزند ناصرالتولیه) ازدواج کرد و دو پسر به نام‌های سید علی‌اصغر مهدوی نظارتی (پدرم) و سید علی‌اکبر داشت. همچنین، یک دختر نیز داشت که در کودکی فوت کرد.
 

 نیرسادات، خواهر پدری‌ام، با مرحوم صفوی ازدواج کرد و به تهران نقل مکان نمود و دو پسر به نام‌های حسین و ابوالقاسم و یک دختر به نام مهین خانم داشت. حسین و ابوالقاسم صفوی، که از باستانی‌کاران معروف بودند، در میان خانواده توکلی به عنوان پهلوانانی برجسته شناخته می‌شدند؛ همانند مرحوم غلامحسین توکلی که مالک رستوران ایران در بلوار امین بود و تمثال قهرمانی‌اش با مدال‌های متعدد در ورودی تالار ایران به یادگار باقی مانده است.
 

عمه منیر دو دختر به نام‌های خانم تاج و زهرا خانم داشت. زهرا خانم با مرحوم احمد توکلی ازدواج کرد و حاصل این ازدواج چهار فرزند به نام‌های اعظم، شهناز، اخترالملوک و محمدرضا بود. پس از فروش خانه چهل اختران، عمه منیر و فرزندانش به خیابان صفاییه، کوچه ۳۹ نقل مکان کردند. خانه‌ای نقلی و جمع‌وجور با حوضی در وسط حیاط که صدای فواره‌اش همیشه در یادم باقی مانده است.
 

 زهرا خانم و خانم تاج همراه مادرشان، عمه منیر، در این خانه سکونت داشتند و اخترالملوک با همسرش، آقای مهدی یزدان‌خواه، و دو پسرش، علیرضا و عماد، در کوچه مجاور زندگی می‌کردند. علیرضا یزدان‌خواه که نبوغ فراوانی داشت، به‌طوری که اگر در مدرسه سؤالی از او می‌پرسیدی، علاوه بر جواب صحیح، آدرس دقیق جواب را در کتاب و صفحه مشخص می‌کرد. متأسفانه علیرضا در جوانی و در اوج شکوفایی علمی از دنیا رفت. روح همه‌شان شاد و یادشان گرامی.