طی سال‌هایی که عضو هیئت کوهنوردی استان قم بودم در مسیرها با فسیل‌های جانوری و گیاهی زیادی برخورد می‌کردیم. برای نمونه اگر بر نقاط مرتفع کوه دوبرادران تیغه آن صعود کنید دیواره‌ها و کف سنگ‌ها مشحون از گوش ماهی (صدف) است که میلیون‌ها سال طی فرایندهایی درون سنگ‌ها تبدیل به سنگ شده‌اند. 
بخشی از این فسیل‌ها را ما جمع‌آوری کرده بودیم که متأسفانه خیلی از آن‌ها در حمل و نقل‌ها و اهمال و ... مفقود گردید. البته اندکی هم هنوز موجود است. ای کاش دلسوزی بود تا "موزه تاریخ طبیعی" برای قم درست می‌کرد و همه این‌ها به‌تدریج در آن موزه گردآوری می‌شد. 
بکوه‌های قم یکی از کانون‌های مهم فسیل‌ها و کانی‌های فسیلی است. کوه‌های قز قلعه‌سی و دوبرادران و به‌خصوص کوه یزدان - مشهور به گدن گلمز که از محله شادقلی راه دارد - مشحون از فسیل‌های ناب است. با اینکه تقریبا هر چه بر پوسته زمین بوده به‌تدریج توسط افراد برده شده ولی باز هم اگر با دقت جسته شود یافت می‌شود. برای نمونه بنده در سال ۱۳۸۰ همان‌جا یک صدف کامل به اندازه کف دست (دو طرفه سالم) کاملا سنگی یافتم که حقیقتا سالم و کامل و از نوع بزرگ آن نادر الوجود است. 
متخصصان زمین‌شناسی تشکیل کوه‌های قم را مربوط به دوره کامبرین می‌دانند که حدودا مربوط به شصت تا هفتاد میلیون سال قبل است. فرضیه‌شان این است که دریاچه مازندران و دریاچه ارومیه و دریاچه خشک شده ساوه در زمان تولد پیامبر (ص) و دریای تِبس (گویا کلمه طبَس بر کرانه آن برگرفته از نام قدیم تبس است و کویر بزرگ لوت و کویر مرکزی ایران کف آن دریا بوده است و یزد هم گویا یکی از شهرهای بندری این دریا بوده است.)
به هر تقدیر زمین شناسان گویند همگی دریای واحدی بودند و این دریای بزرگ با خلیج فارس و دریای عمان و ... هم پیوستگی کامل داشته (یعنی جزو آب‌های آزاد جهان بوده نه دریاچه) و گویا بین پنجاه تا شصت میلیون سال قبل در اثر یک جابه‌جایی و وارونگی بزرگ زمین در اثر زلزله یا دلائل دیگر، کوه‌هایی مانند دو برادران و قزقلعه‌سی ناشی از همین جابه‌جایی و وارونگی زمین  به وجود آمده (با مشاهده دقیق سنگ‌های قله دوبرادران به سهولت می‌توان فهمید که آن سنگ‌ها زمانی کف دریا بودند) و در اثر برآمدگی ناشی از شکستگی زمین، آب‌ها به نقاط دیگر رفته‌اند و این آب‌ها (دریاچه مازندران و ارومیه و ساوه) در واقع بازمانده آن دریای بزرگ بوده‌اند‌. 
البته این فرضیه‌ها در برخی کتاب‌های زمین‌شناسی مرتبط با ایران مطرح است که نمی‌دانم چه مقدار از آن‌ها به اثبات رسیده است ولی آنچه که مهم هست قطعا شهر قم زمانی دریا بوده و شواهد میدانی نشانه‌های بسیار زیادی این امر را به اثبات می‌رساند. 
خاطرم هست دهه هفتاد در یکی از صعودها (گویا به برف‌انبار در فردو) عزیزی می‌گفت حیف که شهر قم با این تنوع و اقلیم و تکثر منابع طبیعی و ... تحت الشعاع مسایل جانبی حوزه علمیه و مذهب و غیره قرار گرفته شده و خیلی از مسائل آن از جمله این موضوعات و ظرفیت‌های گردشگری و ... آن ابدا دیده نمی‌شود. برای مثال قم می‌بایست با این تنوع اقلیمی حداقل یک "موزه تاریخ طبیعی" برای نگهداری همین فسیل‌ها می‌داشت.

حسین متقی