حمام کشوریه، یکی از اولین حمام‌های نمره تهران و تنها حمام اقلیت‌های دینی (یهودیان) در این شهر، با تزئینات بی‌نظیر گچ‌بری، آینه‌کاری، منبت‌کاری و آهن‌کاری، پر از داستان‌های جالب و باورهای مردمی است. این حمام با نام‌های دیگری چون ممتاز، بی‌نظیر، سلیمانیه، محله و کلیمیان نیز شناخته می‌شود و در خیابان سیروس (شهید مصطفی خمینی)، بالاتر از بیمارستان دکتر سپیر، بین چهارراه سرچشمه و سیروس واقع شده است. حمام کشوریه در تاریخ ۵ بهمن ۱۳۹۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. ورودی آن دری چوبی و منبت‌کاری شده چهارلنگه با کاشیکاری و آینه‌کاری در سقف دارد. بعدها برای حفاظت بیشتر، دری آهنی نیز بر روی آن نصب شده است.

وجه تسمیه و تاریخچه ساخت

به دلیل تزئینات خاص و بی‌نظیرش، این حمام به “بی‌نظیر” معروف بود. در دوران پهلوی دوم، سلیمان سنه، از یهودیان خیر، این حمام را به یاد همسرش، کشور، ساخت. به همین دلیل بخش زنانه حمام “کشوریه” و بخش مردانه آن “سلیمانیه” نام گرفت.
 

در آن زمان، یهودیان فقط اجازه ورود به حمام‌های اختصاصی خود را داشتند. این حمام‌های قدیمی پله‌های زیادی داشتند و برای سالمندان و زنان باردار مناسب نبودند. نورالله درخشان، آخرین مدیر حمام کشوریه، نقل می‌کند که کشور خداد، همسر سلیمان سنه، به دلیل بارداری قصد استحمام در گرمابه نمره سرچشمه (ویژه مسلمانان) را می‌کند. تأخیر او در حمام باعث می‌شود سالن‌دار با کوبیدن‌های پی در پی بر در، او را بترساند و باعث سقط جنین فرزندش شود.

پس از این واقعه تلخ، سلیمان سنه در مراسم خاکسپاری همسرش اعلام می‌کند که یکی از خواسته‌های همسرش ساخت حمامی مدرن در محله بوده است و او با سرمایه اولیه پنجاه هزار تومان و مشارکت سایر یهودیان، ساخت این حمام را آغاز خواهد کرد. ساخت حمام در سال ۱۳۲۲ شروع و در سال ۱۳۲۶ به پایان رسید.

معماری و امکانات

در ساخت این حمام از مصالحی چون آجر، تیرآهن، ملات ماسه سیمان، ملات ساروج، سنگ و موزاییک استفاده شده و تزئیناتی شامل آینه‌کاری، گچ‌بری، رنگ روغن، کاشیکاری و آهن‌کاری در آن به کار رفته است. این بنا مجهز به سیستم لوله‌کشی آب بود و سوخت تون آن ابتدا نفت سیاه و سپس گازوئیل بود.

در سالن انتظار حمام، صندلی‌های آهنی و میزی چوبی قرار داشت و تابلویی با این مضمون بر روی دیوار نصب شده بود:

“هر که دارد امانت موجود / بسپارد بصندوق وقت ورود / نسبارد، اگر شود مفقود / مدیر گرمابه مسول آن نخواهد بود”

سرانجام حمام کشوریه

این حمام تا زمان فوت سلیمان سنه در سال ۱۳۵۹ فعال بود. پس از آن، مدتی توسط شکرالله خان (پسرخاله سلیمان سنه) و سپس اسحاق خان (شاگرد سلیمان سنه) اداره شد. بعدها تحت پوشش انجمن کلیمیان قرار گرفت و نورالله درخشان داوطلبانه مدیریت آن را بر عهده گرفت. با مهاجرت یهودیان و کاهش رونق، حمام در اوایل دهه ۸۰ فقط آخر هفته‌ها باز بود و سرانجام در اواخر سال ۱۳۸۱ برای همیشه تعطیل شد.

منابع:

• کتاب «تهران» اثر نصرالله کسراییان و حمیده ذوالفقاری
• مرکز تاریخ شفاهی یهودیان ایران
• تکمیل همایون، ناصر (۱۳۹۵)، محله کلیمیان تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی
• تکمیل همایون، ناصر (۱۳۹۳)، اودلاجان (عودلاجان)، دفتر پژوهش‌های فرهنگی