کلیسای مریم مقدس یکی از بناهای تاریخی و ارزشمند شهر اردبیل است که در سال ۱۸۷۶ میلادی (۱۲۵۵ خورشیدی) ساخته شده است. این بنا به همت خانواده گالوست میرزایان و با تلاش خاچاطور شهبازیان احداث گردید. کلیسا تا سال ۱۹۴۴ میلادی (۱۳۲۳ خورشیدی) فعال بود و آخرین مراسم مذهبی و نماز جماعت توسط کشیش وارطان ژاماگورسیان در آن برگزار می‌شد.

پس از سال ۱۹۴۴، به دلیل مهاجرت خانواده‌های ارمنی به شهرهای تبریز و تهران، انجام مراسم مذهبی در کلیسا متوقف شد. در طی این سال‌ها، متعلقات کلیسا از جمله حمام و مدرسه به‌طور کامل از بین رفته‌اند و تنها بنای اصلی کلیسا باقی مانده است که آن نیز در معرض تخریب قرار دارد.

از سال ۱۳۷۰ خورشیدی، شورای خلیفه‌گری ارامنه آذربایجان این کلیسا را در اختیار مدیریت میراث فرهنگی اردبیل قرار داده است. هدف از این اقدام، مرمت بنای تاریخی با کمک‌های مالی ارامنه و تغییر کاربری آن به فضایی برای استفاده‌های فرهنگی و هنری بوده است.
 

موقعیت مکانی:

کلیسای مریم مقدس در کوچه ارمنستان گازران (معروف به اونچی میدانی) در شهر اردبیل واقع شده است. این بنا با سبک معماری ارمنی ساخته شده و نمایانگر هنر و فرهنگ ارامنه در ایران است. مختصات جغرافیایی کلیسا ۳۸°۲۵′ شمالی و ۴۸°۳۰′ شرقی می‌باشد.

تحلیل متن:

اهمیت تاریخی و فرهنگی کلیسا:

کلیسای مریم مقدس نه تنها یک بنای مذهبی بلکه بخشی از تاریخ و میراث فرهنگی شهر اردبیل و جامعه ارامنه ایران است. ساخت این کلیسا در قرن نوزدهم میلادی نشان‌دهنده حضور و فعالیت جامعه ارمنی در این منطقه است. خانواده گالوست میرزایان و خاچاطور شهبازیان با احداث این بنا، نقشی مهم در تاریخچه ارامنه اردبیل ایفا کرده‌اند.

تأثیر مهاجرت بر وضعیت کلیسا:

با مهاجرت گسترده خانواده‌های ارمنی به شهرهای بزرگتر مانند تبریز و تهران پس از سال ۱۹۴۴، کلیسا کاربری اصلی خود را از دست داد. کاهش جمعیت ارامنه در اردبیل منجر به متروکه شدن بنا و از بین رفتن متعلقات آن مانند حمام و مدرسه شد. این موضوع نشان‌دهنده تأثیر مستقیم تحولات اجتماعی و جمعیتی بر میراث فرهنگی است.

وضعیت کنونی و تلاش برای حفظ بنا:

با گذشت زمان و عدم رسیدگی، کلیسا در معرض تخریب قرار گرفته است. اقدام شورای خلیفه‌گری ارامنه آذربایجان در واگذاری کلیسا به مدیریت میراث فرهنگی اردبیل، گامی مثبت در جهت حفاظت از این میراث تاریخی است. مرمت و بازسازی بنا با کمک‌های مالی ارامنه و تغییر کاربری آن به فضایی فرهنگی و هنری، می‌تواند به احیای دوباره کلیسا و زنده نگه‌داشتن تاریخ و فرهنگ ارامنه در اردبیل کمک کند.
 

معماری و ارزش هنری:

کلیسای مریم مقدس با سبک معماری ارمنی، نمونه‌ای بارز از هنر معماری ارامنه در ایران است. ویژگی‌های خاص معماری این بنا می‌تواند مورد توجه معماران و علاقه‌مندان به تاریخ هنر قرار گیرد. حفظ چنین آثاری به تنوع و غنای فرهنگی کشور می‌افزاید و نشان‌دهنده احترام به میراث تمامی اقوام و مذاهب ساکن در ایران است.

نتیجه‌گیری:

کلیسای مریم مقدس در اردبیل نمادی از همزیستی تاریخی و فرهنگی میان ارامنه و ایرانیان است. حفاظت و مرمت این بنا علاوه بر حفظ یک اثر تاریخی، می‌تواند به تقویت روابط فرهنگی و اجتماعی میان اقوام مختلف کمک کند. توجه به چنین میراث‌هایی نشان‌دهنده اهمیت دادن به تنوع فرهنگی و تاریخ مشترک ملت‌ها است.