بازار کهنه قم، یکی از قدیمی‌ترین و ارزشمندترین آثار تاریخی این شهر است که در حد فاصل تقاطع عمار یاسر (ورودی غربی) و میدان کهنه (ورودی شرقی)، به طول حدود یک کیلومتر امتداد دارد. این بازار با ساختاری سنتی، سرپوشیده و گنبدی، یکی از مهم‌ترین نمادهای معماری و فرهنگی قم به شمار می‌رود.
 

تاریخچه بازار کهنه

• قدمت تاریخی:
  مطابق تابلو نصب‌شده توسط میراث فرهنگی قم، این بازار به دوره صفوی - قاجاری (قرن دهم تا دوازدهم هجری قمری) بازمی‌گردد.
  با این حال، برخی منابع قدمت اولیه این بازار را به دوره ایلخانیان (قرن هفتم و هشتم قمری) نسبت می‌دهند.
• ثبت ملی:
  مجموعه بازار نو و کهنه قم در سال ۱۳۷۶ با شماره ۱۹۳۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
   

موقعیت جغرافیایی

• ضلع جنوبی: به موازات خیابان آذر
• ضلع شمالی: همسایگی با محله مسجد جامع و دروازه ری
   

معماری و ساختار بازار

• ساختار:
  بازار کهنه دارای سقف‌های گنبدی و بدنه‌ای از خشت و آجر است که ویژگی‌های برجسته معماری سنتی ایرانی را به نمایش می‌گذارد.
• راسته‌ها و سراها:
  راسته بازار فعلی با سراهای جانبی، در امتداد بازار کهنه، از محدوده حسین‌آباد تا پل علیخانی در دوره قاجار و عهد ناصری ساخته شده است.
• تخریب در دوره پهلوی:
  بخش‌های عمده‌ای از بازار ناصری، به دلیل احداث خیابان آذر در دوره پهلوی اول، تخریب شد.
   

جاذبه‌ها و مشاغل بازار کهنه

بازار کهنه قم علاوه بر معماری تاریخی، با تنوع مشاغل و صنایع دستی خود، یکی از جذاب‌ترین بخش‌های شهر قم است:

• صنایع دستی فعال:
  • رنگرزی: پشم، ابریشم و لباس
  • مسگری و چلنگری: ابزارآلات کشاورزی
  • صنایع چوب: خراطی، منبت‌کاری، ساخت درب و پنجره، تخت و کرسی
  • صنایع چرم: خورجین‌دوزی، کیف و کمربند، زین و یراق اسب
  • پالان‌دوزی، چاقوسازی، قلم‌زنی و شیشه‌گری
• ابزارآلات کشاورزی و وسایل چوبی:
  تولیداتی مانند بیل، کلنگ، نردبان، کرسی، تخت و قفس پرندگان در این بازار یافت می‌شود.
• مشاغل دیگر:
  نانوایی، عطاری، حلوایی، میوه‌فروشی و … همچنان در این بازار فعال هستند.

اماکن مهم در بازار کهنه

1. مدرسه رضویه:
   • این مدرسه قدیمی در داخل بازار واقع شده و در برخی گزارش‌های تاریخی به عنوان قدمگاه امام رضا (ع) ذکر شده است.
   • در دیگر آن به خیابان آذر باز می‌شود.
2. مساجد:
   • یک مسجد در ضلع شمالی بازار، روبه‌روی مدرسه رضویه قرار دارد.
   • مسجد کوچک دیگری نیز در بازار وجود دارد که محل نماز فرادی اهالی بازار است.
3. آب‌انبار:
   • آب‌انباری قدیمی در بازار وجود دارد که پشت بام آن به قهوه‌خانه سنتی تبدیل شده است.
   • این آب‌انبار در گذشته به عنوان گالری نمایش عکس نیز استفاده می‌شد.
      

مرمت و بازسازی

در سال‌های اخیر، اداره میراث فرهنگی و شهرداری قم اقدامات متعددی برای حفظ و احیای بازار کهنه انجام داده‌اند:

• کف‌سازی، تعمیر و آجرکاری بدنه بازار
• گچ‌کاری و سفیدکاری سقف بازار
• نورپردازی مسیر: برای تردد شبانه و استفاده بیشتر از بازار
• بازسازی سرای ملاحسین:
  این سرا در میدان کهنه واقع شده و در حال بازسازی است. با اتصال بازار کهنه به سرای ملاحسین، موقعیت مناسبی برای توسعه گردشگری منطقه ایجاد خواهد شد.

پتانسیل گردشگری بازار کهنه قم

بازار کهنه قم با معماری منحصربه‌فرد، صنایع دستی متنوع و مشاغل سنتی، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری تاریخی قم است. این بازار پتانسیل بالایی برای جذب توریست‌های داخلی و خارجی دارد که تاکنون به آن توجه کافی نشده است.

توسعه زیرساخت‌های گردشگری، تبلیغات مناسب و حفظ هویت تاریخی این بازار می‌تواند آن را به یکی از مقاصد اصلی گردشگری در ایران تبدیل کند.