فرانتس آنتون مسمر (1734–1815)، پزشک آلمانی، نظریه‌ای به نام مغناطیس حیوانی یا مانیَتیزم ارائه کرد که بر وجود یک نیروی طبیعی نامرئی تأکید داشت. او معتقد بود این نیرو در همه موجودات زنده، از جمله انسان، حیوانات و حتی گیاهان وجود دارد و می‌تواند اثرات جسمانی و درمانی داشته باشد. این نظریه که در قرن 18 مطرح شد، با وجود جذابیت و شهرت اولیه، نتوانست تأیید علمی پیدا کند و بعدها به عنوان یک پیش‌زمینه برای هیپنوتیزم و روان‌درمانی مدرن شناخته شد.

مفهوم مغناطیس حیوانی

مسمر معتقد بود که کائنات توسط امواجی نامرئی احاطه شده‌اند که این امواج در بدن انسان نیز وجود دارند. او این نیروی طبیعی را مغناطیس حیوانی نامید و ادعا کرد که این نیرو می‌تواند از بدن یک فرد به فرد دیگر منتقل شود و اثرات شفابخش داشته باشد. به عقیده مسمر:

• این نیرو در همه انسان‌ها یکسان نیست و تنها برخی افراد توانایی مهار و استفاده از آن را دارند.
• انتقال این نیرو از طریق دست‌ها، چشم‌ها و ابزارهایی مانند میله‌های مغناطیسی امکان‌پذیر است.
• این نیرو می‌تواند بسیاری از بیماری‌ها را درمان کند و حتی بر ذهن و روان افراد تأثیر بگذارد.

ریشه‌های نظریه مسمر

مسمر تحت تأثیر نظریات ایزاک نیوتون و قانون جاذبه قرار داشت. او معتقد بود همان‌طور که جاذبه زمین بر جزر و مد تأثیر می‌گذارد، نیروی مغناطیس حیوانی نیز بر بدن انسان تأثیرگذار است. او این نیروی جهانی را به عنوان یک انرژی طبیعی و فراگیر معرفی کرد و تلاش کرد تا آن را با استفاده از روش‌های مختلف برای درمان بیماران به کار گیرد.

کاربرد مغناطیس حیوانی در درمان

مسمر از مغناطیس حیوانی برای درمان بیماران استفاده می‌کرد و در این راه به نتایج شگفت‌انگیزی دست یافت. برخی از نمونه‌های معروف درمان‌های او عبارتند از:

درمان ماریا ترزا ون پارادایز (Maria Theresa von Paradis):
ماریا ترزا، یک پیانیست و خواننده نابینا، از بدو تولد قادر به دیدن نبود، اما پزشکان هیچ نقصی در چشم‌های او نیافتند. مسمر با استفاده از مغناطیس حیوانی توانست بینایی او را بهبود بخشد. با این حال، درمان او نیمه‌کاره رها شد و ماریا دوباره نابینا شد. این اتفاق باعث شد مسمر مجبور به ترک اتریش شود.

استفاده از آهنربا و حمام مغناطیسی:
مسمر از ابزارهایی مانند میله‌های مغناطیسی و حمام‌های مغناطیسی برای تمرکز نیروی مغناطیس حیوانی بر بدن بیماران استفاده می‌کرد. او ادعا می‌کرد که این روش‌ها می‌توانند بیماری‌ها را درمان کنند.

ارتباط مغناطیس حیوانی با هیپنوتیزم

مسمر تلاش کرد تا با نظریه مغناطیس حیوانی، پدیده هیپنوتیزم را توجیه کند. او معتقد بود که خواب هیپنوتیزمی (که آن را خواب مغناطیسی یا خواب مصنوعی می‌نامید) ناشی از تأثیر نیروی مغناطیس حیوانی است که از بدن هیپنوتیزور به بیمار منتقل می‌شود.
اگرچه نظریه او از نظر علمی تأیید نشد، اما مفاهیم و روش‌های او پایه‌گذار مطالعات بعدی در زمینه هیپنوتیزم و روان‌درمانی شد.

بررسی علمی نظریه مسمر

شهرت مسمر در اروپا باعث شد که لوئی شانزدهم، پادشاه فرانسه، هیئتی سلطنتی برای بررسی ادعاهای او تشکیل دهد. اعضای این هیئت شامل دانشمندان برجسته‌ای مانند:

• بنجامین فرانکلین (سیاستمدار و دانشمند آمریکایی)،
• آنتوان لاووازیه (بنیان‌گذار شیمی مدرن)،
• ژوزف ایگناس گیوتین (پزشک و مخترع گیوتین).

نتایج بررسی‌های این هیئت نشان داد که موفقیت‌های مسمر بیشتر به دلیل قدرت تلقین و نه وجود نیروی مغناطیس حیوانی است. این نتیجه‌گیری باعث شد که اعتبار علمی مسمر به شدت کاهش یابد.

سرنوشت مسمر و تأثیر او بر روانشناسی مدرن

پس از از دست دادن اعتبار علمی، مسمر به اتریش بازگشت و در نهایت در سال 1815 درگذشت. با این حال، نظریات و روش‌های او تأثیرات عمیقی بر روانشناسی و روان‌پزشکی مدرن داشت:

• زیگموند فروید، بنیان‌گذار روانکاوی، مسمر را به عنوان یکی از پیشگامان روان‌درمانی مدرن و پدر روانشناسی جدید معرفی کرد.
• مفاهیم مسمر در زمینه تلقین و هیپنوتیزم، پایه‌گذار تحقیقات بعدی در این حوزه شد.

نقد و ارزیابی نظریه مغناطیس حیوانی

نقاط قوت:

• ارائه دیدگاه جدیدی درباره ارتباط ذهن و بدن.
• تلاش برای استفاده از روش‌های غیرتهاجمی در درمان بیماران.
• تأثیرگذاری بر توسعه هیپنوتیزم و روان‌درمانی.

نقاط ضعف:

• نبود شواهد علمی کافی برای تأیید نظریه.
• وابستگی بیش از حد به قدرت تلقین و باور بیمار.
• عدم توانایی در ارائه مکانیزم‌های علمی برای توضیح نیروی مغناطیس حیوانی.

جمع‌بندی

نظریه مغناطیس حیوانی فرانتس آنتون مسمر، با وجود شکست در تأیید علمی، تأثیرات عمیقی بر روانشناسی و روان‌پزشکی مدرن داشت. این نظریه که بر وجود یک نیروی طبیعی نامرئی تأکید داشت، به عنوان پایه‌ای برای مطالعات بعدی در زمینه هیپنوتیزم و روان‌درمانی شناخته می‌شود. مسمر اگرچه در زمان خود با انتقادات و شکست‌هایی روبه‌رو شد، اما به عنوان یکی از پیشگامان درک ارتباط ذهن و بدن و تأثیر روان بر جسم، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ علم دارد.