میرزا حسن مستوفی‌الممالک آشتیانی
میرزا حسن مستوفی‌الممالک آشتیانی؛ سیاستمدار برجسته و چهره‌ای ماندگار در تاریخ ایران
میرزا حسن مستوفی‌الممالک آشتیانی یکی از برجسته‌ترین سیاستمداران و رجال دوران قاجار و پهلوی بود که به دلیل وطن‌دوستی، آزادی‌خواهی و درستی شهرت داشت. او از خانواده‌ای اصیل و قدیمی برخاست که نقش مهمی در تاریخ سیاسی ایران ایفا کردند.
۱. مروری بر زندگانی مستوفی‌الممالک
🔹 تولد و کودکی:
- میرزا حسن مستوفی‌الممالک در رمضان ۱۲۹۱ ه.ق (۱۲۵۳ خورشیدی) در خانواده‌ای اصیل و سیاسی به دنیا آمد.
- پدرش، میرزا یوسف مستوفی‌الممالک آشتیانی، صدراعظم ناصرالدین‌شاه بود.
- در ده سالگی، به مقام مستوفی‌الممالکی رسید و لقب «آقا» به او داده شد.
🔹 تحصیلات:
- تحصیلات ابتدایی خود را نزد معلمان خصوصی آغاز کرد.
- پس از درگذشت پدرش، تحت نظر میرزا هدایت‌الله وزیر دفتر وظایف خود را انجام می‌داد.
۲. سفر به اروپا و بازگشت به ایران
🔹 در سال ۱۳۲۰ ه.ق، مستوفی‌الممالک به اروپا رفت و پنج سال در کشورهای مختلف به گردش و سیاحت پرداخت.
- در این مدت، خانه‌اش در اروپا محل اقامت و کمک به ایرانیان مقیم بود.
- او بخش زیادی از دارایی خود را در این سفر از دست داد.
🔹 بازگشت به ایران:
- پس از صدور فرمان مشروطیت، به دعوت اتابک اعظم به ایران بازگشت و فعالیت‌های سیاسی خود را آغاز کرد.
- او به تشکیل مجمع انسانیت و فعالیت‌های سیاسی پرداخت و بعدها به سمت‌های مهمی چون وزارت جنگ و مالیه دست یافت.
۳. نخست‌وزیری در دوران احمدشاه قاجار
🔹 نخستین دوره نخست‌وزیری:
- مستوفی‌الممالک در مرداد ۱۲۸۹ خورشیدی به نخست‌وزیری رسید و نزدیک به ۸ ماه در این سمت بود.
- او در این دوره تلاش کرد تا با کمک قوام‌السلطنه، مجاهدین را خلع سلاح کرده و از هرج‌ومرج جلوگیری کند.
🔹 دوره‌های بعدی نخست‌وزیری:
- در سال‌های ۱۲۹۲، ۱۲۹۴، و ۱۲۹۶ نیز به نخست‌وزیری رسید و در این دوره‌ها تلاش‌هایی برای اصلاحات داخلی و برقراری امنیت انجام داد.
- در دوره چهارم نخست‌وزیری، موفق شد برای تخلیه ایران از نیروهای متفقین اقداماتی انجام دهد.
۴. نخست‌وزیری در دوران رضاشاه پهلوی
🔹 در سال ۱۳۰۶ خورشیدی، مستوفی‌الممالک به اصرار رضاشاه به نخست‌وزیری رسید.
- او تلاش کرد تا انتخابات مجلس ششم را در محیطی آزاد برگزار کند و شخصیت‌های مهمی چون مدرس، مصدق، بهبهانی و ملک‌الشعرای بهار به مجلس راه یافتند.
- با این حال، اختلافات او با رضاشاه و دشواری کار با وی باعث شد که مستوفی در خرداد ۱۳۰۶ استعفا دهد و برای همیشه از سیاست کناره‌گیری کند.
۵. پایان زندگی
🔹 مستوفی‌الممالک در تابستان ۱۳۱۱ خورشیدی در باغ صاحب‌اختیاریه زندگی می‌کرد.
- در روز ۶ شهریور ۱۳۱۱، هنگام مهمانی در امام‌زاده قاسم، دچار دل‌درد شدید شد و درگذشت.
- او در آرامگاه خانوادگی مستوفی‌الممالک در ونک به خاک سپرده شد.
۶. اقدامات و دستاوردها
🔹 اقدامات مهم در دوران نخست‌وزیری:
- خلع سلاح مجاهدین و برقراری نظم.
- تلاش برای تخلیه ایران از نیروهای متفقین.
- برگزاری انتخابات آزاد در مجلس ششم.
- جلوگیری از تخریب اماکن مقدس توسط وهابی‌ها.
🔹 ویژگی‌های شخصیتی:
- مستوفی‌الممالک به دلیل صداقت، پاک‌دستی و وطن‌دوستی، مورد احترام شاه و مردم بود.
- او از جمله رجال سیاسی بود که با وجود قدرت و نفوذ، از فساد و زدوبندهای سیاسی دوری می‌کرد.
۷. سخن مهدی بامداد درباره مستوفی‌الممالک
به گفته مهدی بامداد، مستوفی‌الممالک از جمله رجال سیاسی بود که با وجود سن کم، وظایف سنگینی بر عهده داشت و توانست با صداقت و پشتکار، جایگاه خود را در تاریخ ایران تثبیت کند.
جمع‌بندی
میرزا حسن مستوفی‌الممالک آشتیانی یکی از برجسته‌ترین سیاستمداران تاریخ معاصر ایران بود که در دوران قاجار و پهلوی نقش مهمی در اصلاحات سیاسی و اجتماعی ایفا کرد. او به دلیل پاک‌دستی، صداقت و وطن‌دوستی، همچنان به‌عنوان یکی از چهره‌های ماندگار در تاریخ ایران شناخته می‌شود.
نظر شما