اویلین دووال (Evelyn Duvall)، یکی از پیشگامان در زمینه مطالعه تحول خانواده، نظریه‌ای با عنوان نظریه تکاملی خانواده (Family Development Theory) ارائه کرده است. این نظریه بر اساس نظریه تکامل انسان شکل گرفته و به بررسی تحول خانواده‌ها در طول زمان می‌پردازد. دووال در این نظریه، خانواده را به عنوان یک واحد اجتماعی پویا در نظر می‌گیرد که مراحل مختلفی از رشد و تحول را تجربه می‌کند.

مفهوم اصلی نظریه تکاملی خانواده

نظریه تکاملی خانواده بر این اصل استوار است که:

خانواده یک واحد اجتماعی پویا است:

• خانواده‌ها در طول زمان مراحل مختلفی از رشد و تحول را تجربه می‌کنند.
• این مراحل شامل تغییرات در نقش‌ها، وظایف و ساختار خانواده است.

تحول خانواده‌ها تحت تأثیر عوامل زیستی، روانی و اجتماعی است:

• دووال معتقد است که تحول خانواده‌ها به شدت تحت تأثیر عوامل زیستی (مانند تولد و مرگ)، روانی (مانند تغییرات عاطفی) و اجتماعی (مانند نقش‌های اجتماعی) قرار دارد.

مراحل تکاملی خانواده به صورت پیش‌بینی‌پذیر رخ می‌دهند:

• خانواده‌ها در طول زندگی خود، از مراحل مشخصی عبور می‌کنند که هر مرحله با وظایف و چالش‌های خاصی همراه است.

مراحل تکاملی خانواده در نظریه دووال

دووال چرخه زندگی خانواده را به هشت مرحله تقسیم کرده است. این مراحل بر اساس سن و وضعیت فرزندان و نقش والدین در خانواده تعریف می‌شوند:

۱. زوج‌های بدون فرزند

• ویژگی‌ها:
  • این مرحله با ازدواج و تشکیل خانواده آغاز می‌شود.
  • زوجین در این مرحله هنوز فرزندی ندارند.
• وظایف:
  • ایجاد یک رابطه زناشویی موفق.
  • تصمیم‌گیری در مورد زمان بچه‌دار شدن.
  • سازگاری با نقش‌های جدید به عنوان زن و شوهر.

۲. خانواده با فرزند نوزاد

• ویژگی‌ها:
  • این مرحله با تولد اولین فرزند آغاز می‌شود و تا زمانی که فرزند ارشد کمتر از ۳۰ ماه سن دارد ادامه می‌یابد.
• وظایف:
  • مراقبت از نوزاد و پاسخ به نیازهای او.
  • سازگاری با نقش‌های جدید به عنوان والدین.
  • مدیریت تغییرات در روابط زناشویی.

۳. خانواده با فرزندان پیش‌دبستانی

• ویژگی‌ها:
  • این مرحله زمانی است که بزرگ‌ترین فرزند خانواده بین ۲.۵ تا ۶ سال سن دارد.
• وظایف:
  • اجتماعی کردن کودک و آموزش مهارت‌های اولیه.
  • ایجاد محیطی امن و حمایتی برای رشد کودک.
  • حفظ تعادل بین نیازهای کودک و نیازهای زناشویی.

۴. خانواده با فرزندان مدرسه‌ای

• ویژگی‌ها:
  • این مرحله زمانی است که بزرگ‌ترین فرزند خانواده بین ۶ تا ۱۳ سال سن دارد.
• وظایف:
  • حمایت از پیشرفت تحصیلی و اجتماعی کودکان.
  • تقویت ارزش‌های خانوادگی.
  • مدیریت روابط با جامعه و مدرسه.

۵. خانواده با نوجوانان

• ویژگی‌ها:
  • این مرحله زمانی است که بزرگ‌ترین فرزند خانواده بین ۱۳ تا ۲۰ سال سن دارد.
• وظایف:
  • حمایت از استقلال و رشد هویت نوجوان.
  • مدیریت تعارضات بین والدین و نوجوان.
  • آماده‌سازی نوجوانان برای زندگی مستقل.

۶. خانواده‌هایی که جوانان از آن‌ها جدا می‌شوند

• ویژگی‌ها:
  • این مرحله زمانی آغاز می‌شود که اولین فرزند خانواده خانه را ترک می‌کند و تا زمانی که آخرین فرزند خانه را ترک کند ادامه دارد.
• وظایف:
  • حمایت از فرزندان در انتقال به زندگی مستقل.
  • سازگاری با نقش‌های جدید به عنوان والدین بدون فرزند در خانه.
  • حفظ روابط خانوادگی با فرزندان بزرگسال.

۷. والدین میانسال

• ویژگی‌ها:
  • این مرحله زمانی است که والدین در خانه تنها هستند و تا زمان بازنشستگی ادامه دارد.
• وظایف:
  • بازتعریف نقش‌های زناشویی و خانوادگی.
  • مراقبت از والدین سالمند.
  • برنامه‌ریزی برای دوران بازنشستگی.

۸. خانواده در دوران کهولت

• ویژگی‌ها:
  • این مرحله با بازنشستگی والدین آغاز می‌شود و تا زمان مرگ یکی از زوجین ادامه دارد.
• وظایف:
  • سازگاری با کاهش توانایی‌های جسمی و روانی.
  • مدیریت مسائل مالی و بهداشتی.
  • حفظ روابط اجتماعی و خانوادگی.

ویژگی‌های کلیدی نظریه تکاملی خانواده دووال

۱. خانواده به عنوان یک واحد پویا

• دووال خانواده را به عنوان یک واحد اجتماعی پویا در نظر می‌گیرد که در طول زمان تغییر می‌کند و با چالش‌های مختلفی روبه‌رو می‌شود.

۲. مراحل پیش‌بینی‌پذیر

• مراحل تکاملی خانواده به صورت پیش‌بینی‌پذیر و بر اساس چرخه زندگی تعریف شده‌اند.

۳. وظایف و چالش‌های هر مرحله

• هر مرحله از چرخه زندگی خانواده با وظایف خاصی همراه است که باید برای حفظ تعادل و پایداری خانواده انجام شود.

۴. تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی

• دووال تأکید دارد که عوامل اجتماعی و فرهنگی نقش مهمی در تعیین نحوه تحول خانواده‌ها دارند.

مشکلات و چالش‌های خانواده در نظریه دووال

دووال به چالش‌های مختلفی که خانواده‌ها در مراحل مختلف چرخه زندگی با آن‌ها مواجه می‌شوند، اشاره کرده است:

۱. مراقبت از سالمندان

• با افزایش تعداد سالمندان، خانواده‌ها با فشارهای جسمی، عاطفی و مالی ناشی از مراقبت از والدین سالمند روبه‌رو می‌شوند.

۲. وابستگی سالمندان

• سالمندان به دلیل بیماری، ناتوانی، اختلالات ذهنی یا از دست دادن همسر ممکن است به دیگران وابسته شوند.

۳. فشارهای اقتصادی

• خانواده‌ها ممکن است با چالش‌های مالی ناشی از تأمین نیازهای اعضای خانواده در مراحل مختلف روبه‌رو شوند.

۴. تغییر نقش‌ها

• تغییر نقش‌ها در مراحل مختلف زندگی (مانند تبدیل شدن به والدین یا بازنشستگی) می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.

مزایای نظریه تکاملی خانواده دووال

درک بهتر چرخه زندگی خانواده:

• این نظریه به ما کمک می‌کند تا مراحل مختلف زندگی خانواده را درک کنیم و برای چالش‌های هر مرحله آماده شویم.

برنامه‌ریزی برای آینده:

• با شناخت وظایف و چالش‌های هر مرحله، خانواده‌ها می‌توانند برای آینده برنامه‌ریزی کنند.

تأکید بر پویایی خانواده:

• این نظریه نشان می‌دهد که خانواده‌ها به طور مداوم در حال تغییر و تحول هستند.

انتقادات وارد بر نظریه تکاملی خانواده دووال

تمرکز بر خانواده هسته‌ای:

• این نظریه بیشتر بر خانواده هسته‌ای تمرکز دارد و ممکن است برای خانواده‌های گسترده یا غیرسنتی قابل تعمیم نباشد.

نادیده گرفتن تفاوت‌های فرهنگی:

• این نظریه بیشتر بر فرهنگ غربی تمرکز دارد و ممکن است در فرهنگ‌های دیگر به طور کامل قابل استفاده نباشد.

عدم انعطاف‌پذیری:

• مراحل تکاملی خانواده به صورت خطی تعریف شده‌اند و ممکن است برای خانواده‌هایی که از این الگو تبعیت نمی‌کنند، مناسب نباشد.

کاربردهای نظریه تکاملی خانواده دووال

۱. در مشاوره خانواده

• این نظریه می‌تواند به مشاوران خانواده کمک کند تا مشکلات و چالش‌های خانواده‌ها را در مراحل مختلف چرخه زندگی درک کنند.

۲. در آموزش و پژوهش

• این نظریه می‌تواند به عنوان چارچوبی برای پژوهش‌های روانشناسی و جامعه‌شناسی خانواده مورد استفاده قرار گیرد.

۳. در سیاست‌گذاری اجتماعی

• این نظریه می‌تواند به سیاست‌گذاران کمک کند تا برنامه‌هایی برای حمایت از خانواده‌ها در مراحل مختلف چرخه زندگی طراحی کنند.

جمع‌بندی: نظریه تکاملی خانواده اویلین دووال

نظریه تکاملی خانواده اویلین دووال، خانواده را به عنوان یک واحد اجتماعی پویا در نظر می‌گیرد که در طول زندگی از مراحل مختلفی عبور می‌کند. این نظریه به ما کمک می‌کند تا چرخه زندگی خانواده و وظایف و چالش‌های هر مرحله را درک کنیم و برای آن‌ها برنامه‌ریزی کنیم.

با این حال، این نظریه به دلیل تمرکز بر خانواده هسته‌ای و نادیده گرفتن تفاوت‌های فرهنگی، با انتقاداتی مواجه شده است.

نظریه تکاملی خانواده دووال، با ارائه چارچوبی برای درک تحول خانواده‌ها، به ما کمک می‌کند تا خانواده را به عنوان یک واحد پویا و در حال تغییر درک کنیم و برای چالش‌های آن آماده شویم.