مجله  پلکان  شماره چهارم، سال دوم، بهار 1391 

نویسنده : کریمی پور، امین
چکیده
وجود امام مهدی (عج) به عنوان قائم اهل البیت حتما دارای غیبتی می باشند که این غیبت نه به معنای نبود حضرت و یا در خواب بودن او بلکه به معنای ظاهر نبودن وعدم دسترسی آسان به ایشان می باشد هرچند که در روایات ما دلایلی برای غیبت گفته شده است اما این غیبت سری از اسرار الهی می باشدکه بعد از ظهور امام مهدی(عج) روشن خواهد شد.

مقدمه
قال أبو عبد اللّه (ع) قال رسول اللّه (ص): « من مات و هو لا یعرف إمام زمانه مات میته جاهلیه » (عاملی،1425ق: 1/153)

امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل میکند که ایشان فرمودند: هرکس درحالی بمیرد که امام زمانش را نشناخته باشدبه مرگ جاهلیت از دنیا رفته است.

بحث ازامام مهدی (عج) نه مختص به زمان ما یا عصر خاصی باشد بلکه همزمان با عصر رسول خدا(ع) بحث از وجود مهدی موعود (عج) مطرح بوده است وتا زمان ما ادامه دارد و در همه عصرها مطالب متنوع وزیادی در این زمینه نوشته شده است.

یکی از موضوعات مرتبط با امام عصر (عج) بحث از غیبت امام می باشد.که باید به درستی تبیین وفهم شود. ومجال برا بدخواهان وکج فهمانی که غیبت حضرت را به عنوان نبود حضرت، خواب بودن حضرت و غیره معنی میکنند گرفته شود.

مقاله پیش رو تلاشی است در این زمینه که با واکاوی مفهموم غیبت وابعاد آن در روایا ت رسیده از اهل بیت (علیهم السلام) سعی در تبیین آن داشته اند.

1-غیبت امام زمان (عج)
آغاز سخن این که وجود امام مهدی (عج) در دوران زندگی وامامت خود دارای غیبت می باشند او یک امام غایب است وما در این هیچ شکی نداریم.در روایات هم او را به این عنوان یعنی امام قائمی که پیش از قیام دارای غیبت می باشد معرفی کرده اند

به طوریکه به جزئیات غیبت واین که حضرت دارای دو غیبت یکی طولانی ودیگری کوتاه مدت است اشاره شده است.تعداد این روایات زیاد است وما فقط به ذکر دو روایت به عنوان نمونه اشاره می کنیم.

امام صادق (ع) میفرمایند:«برای قائم دو غیبت است یکی از آن ها طولانی ودیگری کوتاه مدت.در غیبت اول(کبری)عده ای خاص از شیعیان حضرت از مکان او آگاهی دارند.ودر غیبت دیگر( صغری) ازمکان حضرت اطلاع ندارند مگر عده ای خاص از دوستداران ویاوران او در امر دین».

عنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ لِلْقَائِمِ غَیْبَتَانِ إِحْدَاهُمَا طَوِیلَهٌ وَ الْأُخْرَی قَصِیرَهٌ فَالْأُولَی یَعْلَمُ بِمَکانِهِ فِیهَا خَاصَّهٌ مِنْ شِیعَتِهِ وَ الْأُخْرَی لَا یَعْلَمُ بِمَکانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّهُ مَوَالِیهِ فِی دِینِهِ (نعمانی،1397ق: 170).

در روایتی از امام باقر (ع) نقل شده است که فرمودند: برای صاحب الامر دوغیبت است

قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَتَیْن (همان).

در روایتی امام باقر (ع)آیه 30سوره مبارکه ملک را به وجود مبارک امام مهدی (عج) تاویل میبرند.

آیه شریفه میفرماید{اِن اَصبَحَ مآوُکُم غَوراً}یعنی اگر آب در زمین فرو رود{فَمَن یَأْتِیکمبِمَاء} معیّن چه کسی آب گوارا برای شما میآوردکه امام باقر (ع) فرمودند: این آیه در مورد امام نازل شده است. اگر امام شما غائب شود پس چه کسی امام (ع) را برای شما ظاهر میکند ودر ادامه هم فرمود تاویل این آیه نیامده است.وحتما در آینده خواهد آمد.

عن أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتِیکمْ بِماءٍ مَعِینٍ قَالَ نَزَلَتْ فِی الْإِمَامِ فَقَالَ إِنْ أَصْبَحَ إِمَامُکمْ غَائِباً عَنْکمْ فَمَنْ یَأْتِیکمْ بِإِمَامٍ ظَاهِرٍ یَأْتِیکمْ بِأَخْبَارِ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ بِحَلَالِ اللَّهِ تَعَالَی وَ حَرَامِهِ ثُمَ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ مَا جَاءَ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَهِ وَ لَا بُدَّ أَنْ یَجِی ءَ تَأْوِیلُهَا (طوسی، 1411ق: 158)

درضمن روایتی وقتی ازوجود وماهیت قائم (عج) ازامام رضا (ع) سوال میشود:

حضرت می فرمایند:«او چهارمین از فرزندان من است که فرزند سیده کنیزان است که خداوند به وسیله او زمین را از هر جوری تطهیر واز هر ظلمی تطهیر میکند.عده ای از مردم در ولادت او شک میکنند»و در ادامه فرمو:«او صاحب غیبت است قبل از قیام».

قَالَ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی الرِّضَا«لَا دِینَ لِمَنْ لَا وَرَعَ لَهُ وَ لَا إِیمَانَ لِمَنْ لَا تَقِیَّهَ لَهُ إِنَّ أَکرَمَکمْ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْمَلُکمْ بِالتَّقِیَّهِ قَبْلَ خُرُوجِ قَائِمِنَا فَمَنْ تَرَکهَا قَبْلَ خُرُوجِ قَائِمِنَا فَلَیْسَ مِنَّا فَقِیلَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ مَنِ الْقَائِمُ مِنْکمْ أَهْلَ الْبَیْتِ قَالَ الرَّابِعُ مِنْ وُلْدِی ابْنُ سَیِّدَهِ الْإِمَاءِ یُطَهِّرُ اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ مِنْ کلِّ جَوْرٍ وَ یُقَدِّسُهَا مِنْ کلِّ ظُلْمٍ وَ هُوَ الَّذِی یَشُک النَّاسُ فِی وِلَادَتِهِ وَ هُوَ صَاحِبُ الْغَیْبَهِ قَبْلَ خُرُوجِهِ فَإِذَا خَرَجَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها»(مجلسی،1363ش: 52/321).

هم چنین امام صادق (ع) میفرمایند:«برای قائم ما غیبتی است که مدت آن طولانی است».

عن أبی عبد اللّه (ع) : «إنّ للقائم منّا غیبه یطول أمدها»( نیلی، 1420ق:153).

غیبت به چه معنا
آنچه مسلم است غیبت امام (ع) به معنای نابود شدن ویاحبس شدن ونبودن.یاخواب بودن ایشان نیست.بلکه غیبت او عدم دسترسی آسان به او است او دور شده ای است که ازما دور نیست اوغائبی است که در میان ما هست وازمیان ما نرفته است.

«بِنَفسی اَنتَ مِن مُغَیِبٍّ لَم یَخلُ مِّنا نَفسی اَنتَ مِن نَصیفِ شَرَفٍ لا یُساویَ» (دعای ندبه)خداوند بنابر دلایلی ایشان را در غیبت قرار داده اند هرچند که در روایات ما برای غیبت دلایلی گفته شده است.

به عنوان مثال آثار متقدم امامیه سه دلیل را در مورد غیبت امام دوازدهم ذکر می کنند، دلایلی که شیوه های جدید ائمه (علیهم السلام) را در فعالیتهای مذهبی و سیاسی شان تصویر می کند.از امام صادق (ع) روایت می شود که فرموده اند:«قائم قبل از قیام دو غیبت دارد زیرا از کشته شدن هراسان است».

دلیل دوم به نقل از امام دوازدهم روایت شده و گفته می شود آن را به صحابی خود اسحاق بن یعقوب فرموده اند که نیاکانش همگی بظاهر بیعت حاکمان خود را به گردن داشته اند، اما او خود را مخفی ساخته تا قیام مسلحانه کند و بیعت هیچ حاکم جوری را بر گردن نخواهد داشت.

این دلیل را امام حسن (ع)و امام رضا (ع)نیز بیان فرموده اند که«قائم بیعت هیچ حاکم جائری را بر گردن ندارد».

دلیل سوم را کلینی آورده و می گوید غیبت امتحانی است که خداوند بندگان خود را در معرض آن قرار داده تا مشخص شود چه کسی ثابت قدم و استوار در امامت امام دوازدهم باقی می ماند (جاسم،1385 ق:122).

اما غیبت امام مهدی(عج) سری از اسرار الهی است که بعد از ظهور امام (عج) منکشف می شود به طوری که وقتی ازامام صادق (ع)سوال می شود حضرت می فرمایند:

«ما اجازه نداریم این امر را برای شما منکشف کنیم».ومی فرماید:«دلیل وحکمت غیبت اوهمان حکمت بعضی از حجت های الهی سابق است که خدواند متعال در قرآن از آنها نام برده است ودلیل این غیبت کشف نمی شود مگر بعد از ظهور او». سپس امام صادق (ع) مخفی بودن حکمت غیبت را تشبیه به داستان موسی و خضر(علیهم السلام)میکنندکه حکمت سوراخ شدن کشتی،کشتن طفل وساختن آن دیوار در زمانی جدایی موسی وخضر (علیهم السلام)کشف شد.

امام (ع) در ادامه فرمود:«این امری از امر الهی و سری از اسرار الهی وغیبی از غیب الهی میباشد و ما چون آگاهیم که خداوند حکیم است تصدیق می کنیم که همه کارهای او از روی حکمت است اگر چه دلیلش برای ما روشن نباشد».

وَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِ قَالَ سَمِعْتُ الصَّادِقَ ع یَقُولُ: «إِنَ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَهً لَا بُدَّ مِنْهَا یَرْتَابُ فِیهَا کلُ مُبْطِلٍ قُلْتُ لَهُ وَ لِمَ جُعِلْتُ فِدَاک؟

قَالَ الْأَمْرُ لَا یُؤْذَنُ لِی فِی کشْفِهِ لَکمْ قُلْتُ فَمَا وَجْهُ الْحِکمَهِ فِی غَیْبَتِهِ؟ قَالَ وَجْهُ الْحِکمَهِ فِی غَیْبَتِهِ - وَجْهُ الْحِکمَهِ فِی غَیْبَاتِ مَنْ تَقَدَّمَهُ مِنْ حُجَجِ اللَّهِ تَعَالَی ذِکرُهُ إِنَ وَجْهَ الْحِکمَهِ فِی ذَلِک لَا یَنْکشِفُ إِلَّا بَعْدَ ظُهُورِهِ کمَا لَمْ یَنْکشِفْ وَجْهُ الْحِکمَهِ لِمَا أَتَاهُ الْخَضِرُ مِنْ خَرْقِ السَّفِینَهِ وَ قَتْلِ الْغُلَامِ وَ إِقَامَهِ الْجِدَارِ لِمُوسَی ع إِلَی وَقْتِ افْتِرَاقِهِمَا یَا ابْنَ الْفَضْلِ إِنَ هَذَا الْأَمْرَ أَمْرٌ مِنَ اللَّهِ وَ سِرٌّ مِنْ سِرِّ اللَّهِ وَ غَیْبٌ مِنْ غَیْبِ اللَّهِ وَ مَتَی عَلِمْنَا أَنَّهُ عَزَّ وَ جَلَ حَکیمٌ صَدَّقْنَا بِأَنْ أَفْعَالَهُ کلَّهَا حِکمَهٌ وَ إِنْ کانَ وَجْهُهَا غَیْرَمُنْکشِف» (طبرسی،1403ق:2/376 ).

بنابر این که زمین هیچ گاه ازحجت الهی خالی نمی شود امام عصر علیه السلام به عنوان حجت الهی برای انسان ها موجودند وآن چه از وظایف برعهده حجت الهی است امام مامور به انجام آن ها می باشند.حجت الهی تام الاختیار بوده و حیّ وحاضر در همه صحنه ها هستند.

امام سجاد (ع) می فرمایند:«از زمانی که خداوند آدم را خلق کرده است زمین از حجت الهی خالی نمانده است.این حجت یا ظاهر ومشهور است یا غایب ومستور.وهیچ گاه زمین از حجت خالی نمی شود تا این که قیامت برپا شود واگراین گونه نشود خداوند عبادت نخواهد شد.

عن علی بن الحسین (ع)فی حدیث قال:«لم تخل الأرض منذ خلق اللّه آدم من حجه للّه فیها ظاهر مشهور، أو غائب مستور، و لا تخلو إلی أن تقوم الساعه من حجه للّه فیها، و لو لا ذلک لم یعبد اللّه»(عاملی،1425ق: 1/168).

وجود او در زمان غیبت سراسر از برکات برای شیعیان بلکه همه هستی است که اگر خود را به این حجت الهی نزدیک از نعمت وبرکات وهدایت او بهره مند خواهیم شد واگر از او دور افتیم در ضلالت وگمراهی خواهیم افتاد.

امام صادق(ع) در ضمن روایتی می فرمایند:«هرکس حجت الهی را ترک کند هلاک خواهد شد وهرکس ملازم او شود نجات خواهد یافت».

عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال: «ما ترک اللّه الأرض بغیر إمام قط منذ قبض اللّه آدم یهتدی به إلی اللّه و هو الحجه علی العباد، من ترکه هلک و من لزمه نجی حقا علی اللّه عزّوجلّ ».(همان:1/169).

شیعیان بلکه همه هستی از وحود او بهره می برند بدون اینکه حتی خود ملتفت باشند همانطور که خورشید پشت ابر مایه روشنی وبرکت برای ماست و در بسیاری از ما غافل از وجود آن هستیم وجود امام علیه السلام نیز دقیقا همین گونه است.از امام صادق(ع)سوال شد:«مردم چگونه ازحجت غایب مستور نفع میبرند؟».

ایشان فرمودند:«همانطور که از خورشید پشت ابر وقتی ابرها آن را می پوشانند استفاده می کنند از وجود امام غائب نیز بهره می برند».

و عن الصادق (ع) أنه سئل«کیف ینتفع الناس بالحجه الغائب المستور؟» فقال:«کما ینتفع بالشمس إذا سترها السحاب »( همان: 1/ 168).

نتیجه
شیعیان ابتداء بایسته وشایسته است مفهوم واژه غیبت را فهمیده ودرمرحله بعد در رابطه بامرتفع نمودن موانع امر فرج حضرت حجّت (عج) با استفاده از آموزه های دین کوشش نمایند که امر فرج بنا بر روایات در راس همه امور است واولین قدم ترک معاصی توسط منتظرین حضرت سپس عاری نمودن جامعه از فساد وتباهی است.

فهرست منابع
* قرآن کریم.

1-شیخ طوسی،محمدبن حسن،(1411ق)،الغیبه،قم: انتشارات موسسه معارف اسلامی، چ اول.

2-طبرسی،احمدبن علی،(1403 ق)،احتجاج،مشهد: نشرمرتضی.

3-عاملی،محمدبن حسن حر(1425 ق)،اثبات الهداه،بیروت: انتشارات اعلمی،چ اول.

4- قمی،شیخ عباس،(1377ش)،مفاتیح الجنان،قم:انتشارات الهادی.

5-مجلسی، محمد باقر،(1363ش)،الجامعه لدرراخبارالائمه الاطهار،تهران:انتشارات اسلامیه، چ دوم.

6-محمدحسین،جاسم، (1385ش)، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم،تهران:انتشارات امیرکبیر، چ سوم.

7-نعمانی، ابی عبدالله محمد بن ابراهیم،(1397 ق)، الغیبه،تهران:انتشارات مکتبه الصدوق،چ اول.

8- نیلی،علی بن عبدالکریم،(1420ق)،منتخب الانوارالمضیئه فی ذکرالقائم،قم:انتشارات الهادی، چ اول.

امین کریمی پور