نويسنده : واثق، محمود

 استاد راهنما : زهرا پیشگاهی فرد 

مقطع : دکتری

استاد مشاور : احمد نقیب زاده - حسن کامران

 رشته : جغرافیای سیاسی دانشگاه : دانشگاه تهران تاريخ دفاع : 1384
چکیده (فارسی): همچنین عنوان رسالة حاضر عبارت از «ریشه های نظریِ دیدگاه های نوین جغرافیای سیاسی در منابع اسلامی» می باشد. با توجه به عنوان یاد شده، در این نوشته تلاش به عمل آمده تا مبانیِ نظری و مفهومیِ دانش جغرافیا به طور اعمّ و جغرافیای سیاسی بطور خاص از دیدگاه اسلامی مورد بحث و کنکاش قرار گیرد تا براساس مبانی موجود که از لابه لای متون و منابع فلسفی، کلامی، تاریخی، فقهی و …..، اسلامی استخراج گردیده، به ارائة صورتبندیِ منطقی و منسجم از نگرش و دیدگاه اسلام نسبت به فلسفة جغرافیا شامل موضوع، قلمرو و روش شناسیِ علمیِ آن بپردازیم. در همین رابطه سعی شده است ابتدا اصول و مبانیِ معرفت شناختیِ جغرافیا از دیدگاه جغرافیدانان غربی ارائه گردد و در مرحلة بعد ضمن بررسی و نقد دیدگاه های مذکور، چارچوب و مفاد جغرافیای اسلامی تدوین و عرضه شود. نگارنده قویاً براین اعتقاد است، آنچه تحت عنوان فلسفه و معنای جغرافیا و سایر وجوه و جنبه های نظری آن از سوی اندیشمندان غربی عرضه شده، به دلیل ضعفها و نارسائیهای معرفت شناختی و فلسفی، فاقد انسجام و استحکام لازم برای ارائة چارچوبی قابل اطمینان به نام دانش جغرافیا می باشد. برهمین اساس، تلاش کرده ایم طیّ این مجموعه با تکیه بر مبانیِ اندیشة اسلامی،هوّیتی عقلانی و قانونمند از این دانش کهن عرضه نمائیم و این به نوبة خود نیازمند پرداختن به مبانی و زیرساخت معرفتی و فلسفیِ جغرافیا می باشد. لازم به ذکر است، گرچه از عنوان رساله چنین برمی آید که بایستی عمدة مباحث مطرح شده در رساله، لزوماً پیرامون مفاهیم و موضوعات مندرج در «جغرافیای سیاسی» باشد، لیکن از آنجا که پرداختن به جغرافیای سیاسی به عنوان یکی از شاخه های فرعیِ دانش جغرافیا خود مستلزم بحث و بررسی در مورد اصل و متن جغرافیا به عنوان پیکرة عمومی این دانش می باشد، لذا معتقدیم مطالعه در مورد زیرساخت نطریِ دانش جغرافیا بطور عام، به خودی خود دربرگیرندة شاخه ها و رشته های فرعی آن نیز می شود. بویژه آنکه از مجموع شش فصل موجود در رساله، بیش از چهار فصل آن به اصول و دیدگاه اسلام نسبت به جغرافیا اختصاص دارد. در این نوشته بر آن بوده ایم تا با تکیه بر مبانیِ فلسفة اسلامی، هویّتی علمی و قاعده مند از دانش جغرافیا بدست داده و از این طریق جایگاه حقیقی و شایستة جغرافیا را در طبقه بندی علوم مشخص نمائیم. در این رابطه، مفهوم، قلمرو و روش شناسیِ جغرافیا را به عنوان یک دانش منسجم و قانونمند در چارچوب مباحث فلسفة علم مطرح ساخته ایم. به همین منظور، در مطالب طرح شده به نحو گسترده ای از آرا و عقاید فیلسوفان برجستة علم و همچنین منابع و متون موجود در این زمینه استفاده به عمل آورده ایم. افزون بر آن از منابع مهم فلسفة اسلامی بویژه فلسفة «صدرالمتألّهین» و کتاب گرانقدر «اسفاراربعه» به طور وسیعی بهره برده ایم تا جایی که محور و منبع اصلیِ مباحث فلسفی در این رساله عمدتاً آرا و دیدگاه های ملاصدرا بشمار می رود. این مجموعه علاوه بر یک پیشگفتار، چکیده، کلید واژه ها و فهرست مطالب، شامل شش فصل می باشد. در پایان رساله به ارائة مجموعه پیشنهاداتی در خصوص محتوای دانش جغرافیا و توسعه و ارتقاء آن از جنبة علمی و عملی پرداخته ایم. چکیده (انگلیسی): In this thesis, the writer has tried to generally analyze theoretical and conceptual bases of geography in general and political geography in aspecific way. This makes us to build a logical framework in relation to philosophy of geography in the view of Islam. The writer has tried to firstly present epistemology of the western’s geographers and then to analyze their views, frameworks and Islamic geography. It has also been tried to find a new identity of geography in science. The writer strongly believes that the western’s scientists theoretical points of view are not enough unityed to present a reliable framework for geography. That is why the writer has tried to present a logical and systematic identity of philosphical geography. It should be mentioned that the survay of the theoretical study of geography in general necessarily covers the sub branches of this science, too. four chapters out of six has been spacified to the study of bases of Islamic view toward geography. In this study, the researcher has used the concept of Islamic philosophy specially Sadrolmotaallehin’s point of view and his book Asfare arbaeh, philosophy of science too. Finally, some suggestions on geography content, scientific and practical development of geography have been studied