مجله  پیام زن  بهمن 1375، شماره 59 

نویسنده : رفیع افتخار
14
هجویی و حرکت به سوی تکامل و تعالی در جوهره و خمیرمایه انسانها نهاده شده است. تاریخ بشریت، خود شاهد بارزی بر این مدعاست. کمال طلبی، میل به تعالی و توسعه را می توان در مفهومی فراگیر و جامعتر تحت عنوان «بهره وری» نامید. مفهوم بهره وری خاصه تولید نیست بلکه مبسوط در کلیه شؤون زندگی است. به بیان دیگر، «بهره وری» واژه ای نیست که بتوان محدودیت مکانی یا حرفه ای و تخصصی برای آن قایل شد، بلکه فرهنگ و بینشی است که می بایستی از زندگی فردی و خانوادگی تا کارخانه، دانشگاه، اداره، بازار و ... مورد توجه باشد. عقل و منطق حکم می کند که در همه جا و در هر کاری در جهت بهره برداری بهینه از منابع موجود کوشید و برای سهولت و کوتاه کردن روشهای انجام کارها تلاش کرد. اگر بهره وری، در مجموع و کلیت خود به صورت یک فرهنگ نگریسته شود، آن گاه جامعه و کشور به مجموعه ای پویا، کارآ و آگاه تبدیل می شود. که در آن از هر فرصت و امکان به نفع مصالح اجتماع بهره برداری خواهد شد. ایجاد فرهنگ بهره وری به نحوی که ضامن استمرار، تداوم و ارتقای بهره وری باشد، نیازمند سرمایه گذاریهای بلندمدت است تا بهره وری به صورت نگرشی عمومی درآید؛ اما در کوتاه مدت می توان با یک نگاه روشن بینانه موارد زیادی از هرز منابع را در سطوح مختلف جامعه پیدا کرد. افزایش بهره وری در زندگی آحاد جامعه به صورت صرفه جویی در وقت، ایجاد اوقات فراغت، آسایش بیشتر، کاهش هزینه ها و هر آنچه که به عنوان رمز موفقیت نامیده می شود، جلوه گر است و علاوه بر این موجب افزایش کیفیت زندگی

اجتماعی خواهد شد.

امروزه، پیچیده تر شدن روابط سازمانی و کاری، ازدیاد جمعیت و محدودیت فزاینده منابع طبیعی، پیشرفتهای تکنولوژیکی و ... بهره وری، ابعاد جامعی پیدا کرده و

محدوده وسیعی از فعالیتهای بشر را در بر می گیرد. گر چه بهره وری را در شکل کلاسیک خود بیشتر در محدوده اقتصاد تولید تعریف کرده اند، ولی از امور روزمره تا ورزش، تفریح، نوآوری، کسب دانش و ... را می توان با نگرشها، مفاهیم و معیار بهره وری محک زد. اگر تنها به بهره وری روزانه مردم خود نگاهی داشته باشیم، ملاحظه خواهیم کرد که با اندک بهبودی در عملکرد فعالیتهای ساده و روزمره، می توان اثر عظیمی بر الگوی مصرف، آزاد شدن نیروهای کاری بالقوه، کم شدن ضایعات و ... گذاشت. دو نمونه متفاوت اجتماعی و تولیدی که در زیر می آوریم، نشان دهنده ابعاد مختلف و مهم قضیه است:

در ژاپن تخلف جزئی رانندگی به علت عدم توجه به باند حرکت یا باند سبقت را، مستوجب پرداخت 20 هزار ین جریمه می دانند و به

این ترتیب در توکیو به عنوان شلوغ ترین شهر دنیا، اصلاً مسأله ای به نام ترافیک وجود ندارد.

در این مورد نهادینه شدن روح احترام به قوانین و مقررات اجتماعی، همانا جلوگیری از اتلاف سرمایه، انرژی و زمان است.

آمار نشان می دهد که ضایعات مواد غذای در ایران، به اندازه غذایی 15 میلیون نفر بوده که بیانگر حجم بسیار بالای اسراف و زیاده روی در نحوه پخت و پز، مصرف و استفاده از مواد غذایی می باشد. در این ارتباط می توان به قسمت عمده مصرف که در خانواده ها صورت می گیرد، اشاره داشت. این نوع مصرف غیر بهره ور در زندگی روزمره و در مصرف مواد غذایی، پوشاک، لوازم منزل و ... به صورت کاملاً غیر معقولانه وجود دارد. اگر شنیده می شود که در بسیاری از کشورها میوه ها به

صورت عددی و یا تقسیم شده فروخته می شود یا مواد غذایی در اندازه های کوچکی بسته بندی و به فروش می رسد، دال بر خسّت و یا کم مصرف کردن نیست، بلکه نشانه صحیح و به جا مصرف کردن می باشد.

ارتقای بهره وری و مسلح بودن به فرهنگ بهره وری از دیدگاه خانواده به معنی بهره گیری حداکثر از سعی و تلاش افراد خانواده است و این امر، زمانی میسر است که سعی و تلاش به کار رفته در اثربخش ترین وجوه ممکن، جهت گیری شود. لازم به ذکر است که بهره وری بیشتر افراد خانواده الزاما به معنی استفاده غیر متعارف و فشار بیش از تواناییهای افراد خانواده نیست چرا که در این حالت موجب فرسودگی افراد خواهد شد. بلکه بهره وری بیشتر به معنی استفاده بهینه، مناسب و به جا از توان افراد است و ارتقای بهره وری در سطح خانواده موجب تقلیل فشار ناشی از کار شده و بازده بهتر و نتیجه مطلوبتری را عاید می سازد. با توجه به گستردگی ابعاد بهره وری، می توان گفت تولید و بازدهی خانواده در سطح جامعه نتیجه چگونگی مدیریت زنان در این واحدهای کوچک اجتماعی است و بخش چشمگیری از تولید ملی، حاصل فعالیتهای آشکار و پنهان این واحد بنیادین اجتماعی است.

بنابراین نقش خانمهای خانه دار از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. نظافت و رعایت اصول ساماندهی، چگونگی دخل و خرج، نگهداری مواد غذایی و وسایل و لوازم منزل و حتی ایجاد درآمد از طریق مشاغل کوچک در خانواده، تعلیم و تربیت و ... همه و همه از مواردی هستند که بهبود آنها، بهره وری خانواده را بالا خواهد برد و در سطح کلان دارای تأثیرات وسیعی در بهره وری ملی است. مثلاً در کشور ما عادت به پس انداز از طریق خرید لوازم، رسوم مربوط به هدیه دادنها در مناسبتهای مختلف، خرید طلا و زیورآلات چه به منظور استفاده یا صرفا برای پس انداز، بسیار رایج و معمول است. در حالی که یک سیستم صحیح بهره وری در خانواده و داشتن بینش بهره وری که قادر باشد پس اندازهای خانواده ها را در مجرای صحیح برای سرمایه گذاری و توسعه کشور به کار گیرد، می تواند از بلوکه شدن بسیاری از سرمایه ها جلوگیری کند.

در مورد فرهنگ بهره وری و ارتقای آن در خانواده ها حرف و حدیث بسیار است و ما در اینجا به همین بسنده می کنیم که از دریچه خانواده، هم می توان آگاهی و توان انسانها و جامعه را صد چندان کرد و هم می توان با بی تفاوتی نسبت به ترویج و اشاعه فرهنگ بهره وری و عدم کارآیی در این کانون، ضربات جبران ناپذیری به پیکره اجتماع وارد آورد.