نویسنده:ندا رضوی
منبع:روزنامه قدس

زمانی که تلویزیون در اوایل دهه پنجاه شمسی وارد ایران شد، در ابتدا تعداد معدودی از خانواده ها قادر و مایل به خرید آن بودند، گذشته از توانایی اقتصادی، برخی شبهات و تردیدها که ریشه در اعتقادات سنتی و مذهبی مردم داشت مانع از ورود تلویزیون به خانه ها می شد. اما امروزه تقریباً در همه خانه ها، هتلها، در بسیاری از فروشگاههای کوچک و بزرگ، ایستگاههای قطار و فرودگاهها، خوابگاههای دانشجویی، اتاق انتظار پزشکان و حتی اتاق بیماران در بیمارستان تلویزیون به ابزاری معمولی وجزیی از مبلمان فضا تبدیل شده است. اخیراً حتی تلویزیون به بوستانها نیز راه یافته است و بعضی مردم شبهای کوتاه تابستان را ضمن برخورداری از فضای سبز بوستان به تماشای برنامه مورد علاقه خود می پردازند. علاوه بر این، گسترش شبکه های تلویزیونی ملی، محلی و بین المللی، افزایش ساعات پخش برنامه های تلویزیونی و رشد نرم افزاری و سخت افزاری فناوری تلویزیون (گیرنده ها و فرستنده های ماهواره ای، دستگاههای ضبط و پخش ویدیو کاست و ویدیو سی دی) به تنوع انتخابها برای مخاطبان منجر شده است. آمارهای رسمی نشان می دهند میزان مشاهده تلویزیون توسط افراد ایرانی نزدیک به چهار ساعت و نیم در روز است. همچنین براساس آمار مرکز تحقیقات صدا و سیما در سال 1384، 97 درصد جمعیت، بیننده برنامه های تلویزیونی بوده اند.
از لحاظ کارکردی، کسب اخبار، اطلاعات عمومی، آموزش مهارتهای زندگی و سرگرمی عمده ترین و روشن ترین کارکردهای تلویزیون هستند. به گونه ای که پژوهشهای مختلف در مورد تأثیر و تأثرات خانواده و تلویزیون مؤید این نکته است که تلویزیون چه از لحاظ محتوایی و چه از لحاظ دگرگونی سبک زندگی، تأثیرها، کارکردهای مثبت و منفی اجتماعی و روانشناختی فراوانی برای خانواده در کلیت آن و برای اعضای خانواده به عنوان فرد دارد که جامعه را نیز در نهایت متأثر خواهد کرد.
چنانکه تلویزیون یکی از ابزار مهم اجتماعی شدن و هویت یابی افراد در جامعه است. همچنین از طریق آگهی های بازرگانی بر شیوه مصرف خانواده نیز تأثیر گسترده ای دارد. به هر روی در این نوشتار با نگاهی به بعضی تحقیقات انجام شده درباره آثار تلویزیون بر خانواده راهکارهایی برای کنترل این مسائل ارائه می شود.
قاعده اول:

زمانی که کسی تلویزیون تماشا نمی کند، آن را خاموش کنید. این موضوع را به فرزندتان نیز بیاموزید. بدین ترتیب آنها فرا می گیرند که تلویزیون هم مثل هر وسیله ای تنها در مواقع لزوم باید روشن باشد، زیرا کار کردن بی وقفه آن می تواند مانع از فعالیتهایی نظیر گفت و گو، مطالعه، انجام تکالیف، گفت و گوی تلفنی، خواب و... در مجاورت آن باشد.
قاعده دوم:

از تلویزیون به عنوان پرستار بچه استفاده نکنید: فکر کنید که چه قدر یک پرستار بچه را با دقت انتخاب می کنید. به همین اندازه در مورد آنچه فرزندانتان در طول روز در تلویزیون می بینند دقت داشته باشید.
 

قاعده سوم:

از آنچه کودکتان در تلویزیون می بیند باخبر باشید. بچه ها هر چه کوچکتر باشند، تأثیرپذیر و در ارزیابی ارزشهای مخالف ارزشهای خانواده و جامعه کم تجربه ترند. به علاوه از آنجا که تأثیرپذیری عاطفی بچه ها زیاد است و گاه متوجه مرز میان تخیل و واقعیت نیستند، دیدن بعضی برنامه ها می تواند حتی به اختلال منجر شود.
 

قاعده چهارم:

تلویزیون را خارج از اتاق خواب کودکان قرار دهید: وقتی کودکان در اتاق خود آن را تماشا می کنند زیر نظر گرفتن آنچه تماشا می کنند مشکل است. وجود یک دستگاه تلویزیون در اتاق کودکان مانع مشارکت آنان در فعالیتهای خانوادگی بوده و باعث می شود آنها زمانی را که باید صرف فعالیتهای فکری و جسمی دیگر، مطالعه، درس خواندن و خواب بکنند صرف تماشای تلویزیون کنند. تماشای زیاد آن نیز به همین دلیل، امروزه یکی از دلایل چاقی روزافزون کودکان عنوان شده است. همچنین پژوهشگران دریافته اند میزان استفاده از رسانه های الکترونیکی (تلویزیون و بازیهای رایانه ای و ویدیویی) نسبت به رسانه های چاپی تأثیر قابل ملاحظه ای بر نمرات مدرسه دارد، زیرا افزایش استفاده از رسانه های چاپی به طرز چشمگیری به افزایش دامنه لغات، اطلاعات عمومی، هجی کردن و مهارت زبانی کمک می کند و حتی بر تفاوتهای هوشی و تواناییهای مطالعه مؤثر است.
قاعده پنجم:

در مورد اینکه کودکان چه وقت و چه چیز را باید تماشا کنند دستورالعملی تهیه کنید. این کار می تواند با مشارکت و مشورت خود کودکان انجام شود،اما در این مورد باید حرف آخر را بزرگترها (والدین) بزنند. البته هر چه قاعده ها واضح تر باشند بهتر است. هر چند وضع محدودیتهای جدید ممکن است در ابتدا باعث ناخرسندی فرزندانتان شود، اما تداوم و پافشاری شما در اجرای آن بسیار مهم است و در نهایت باعث پذیرش این قواعد خواهد شد. بدین منظور در روزها و زمانهای مختلف و برای تمام فرزندان بدون استثنا محدودیتهای اعلام شده را اعمال کنید و با همسرتان در مورد اعمال این قوانین هماهنگی داشته باشید.
قاعده ششم:

برای تماشای تلویزیون با هم قراری بگذارید. تصمیم بگیرید کدام برنامه خوب است و آن را به صورت خانوادگی ببینید. در آخرین روز هفته دور هم جمع شوید و تصمیم بگیرید کدام برنامه ها را در هفته آینده ببینید. در این مورد با فرزندانتان به بحث و گفت و گو بنشینید. اگر تردید دارید، اطلاعات بیشتری به دست آورید. برای انتخاب برنامه های مناسب از مقالات نشریات و نقدها کمک بگیرید و با بزرگسالان دیگر، دوستان و والدین همبازی ها یا همکلاسان فرزندانتان تبادل نظر کنید.
قاعده هفتم:

در مورد آنچه فرزندتان مشغول تماشای آن است با وی گفت و گو کنید: در مورد آنچه تماشا می کنید بحث کنید و سؤالهای خاصی مطرح کنید. بپرسید آنها چه چیزی می بینند، زیرا ممکن است چیزی بسیار متفاوت از آنچه شما می بینید ببینند (برداشت کنند). از آنها بپرسید چیزهایی که می بینند برایشان چه معنایی دارد. بپرسید چرا فلان برنامه خاص را تماشا می کنند یا دوست دارند، چه شخصیتهایی را در برنامه های مذکور دوست دارند و کدامها را دوست ندارند. در مورد آگهی های بازرگانی و اسباب بازیها و خوراکیهایی که در آنها تبلیغ می شود و کسانی که آنها را تبلیغ می کنند با کودکان بحث کنید. تحقیقات مختلف نشان داده اند به منظور تقویت امکانات مثبت اجتماعی تلویزیون و کاهش تأثیرهای منفی آن نیاز مبرمی برای تماشای مشترک تلویزیون و نیز مداخله والدین در امر تماشای تلویزیون توسط کودکان وجود دارد، بدین ترتیب والدین نه تنها ارزشهای مورد تأیید خود، بلکه مهارت تفکر انتقادی در هنگام تماشای تلویزیون را به آنها آموزش دهند. تماشای مشترک همچنین می تواند درک و یادگیری کودکان از برنامه ها را تسهیل کند.
قاعده هشتم:

هنگام غذا خوردن تلویزیون را خاموش کنید: روی یکدیگر تمرکز کنید. در مورد اتفاقهایی که در طول روز برای هر کدام تان افتاده و کارهایی که کرده اید با یکدیگر صحبت کنید.
 

قاعده نهم:

از دستگاه ویدیو برای ضبط برنامه ها بهره بگیرید: برنامه خوبی را انتخاب کنید و برای تماشای آن به صورت خانوادگی برنامه ریزی کنید. اگر برنامه در زمان نامناسبی پخش می شود مثلاً موقع غذا خوردن یا انجام تکالیف بچه ها، آن را ضبط کنید تا بعداً تماشا کنید.
قاعده دهم:

یک رژیم تماشای تلویزیون برای خانواده تان داشته باشید: تعدادی فعالیت مفرح جایگزین تماشای تلویزیون برای خانواده تان برنامه ریزی کنید. زمانی که تلویزیون تماشا نمی کنید با بچه های تان این کار را بکنید.
قاعده یازدهم:

یک سیستم کوپن تلویزیون ایجاد کنید: بچه ها کوپنهایی می گیرند و وقتی برنامه ای را تماشا می کنند آن را می پردازند. کوپن های مصرف نشده می تواند در عوض برای فعالیتهای خانوادگی خاصی مصرف شوند.
قاعده دوازدهم:

تلویزیون را در نقطه مرکزی اتاق قرار ندهید. نگذارید تلویزیون مرکز توجه فرزندان شما بشود. تحقیقات نشان داده اگر تلویزیون در بهترین نقطه اتاق نباشد، افراد کمتر تلویزیون تماشا می کنند.
قاعده سیزدهم:

برنامه های خوب را تشویق کنید: نظرتان را در مورد شبکه های تلویزیونی و ایستگاههای رادیویی و آگهی ها بیان کنید. به بچه ها بگویید کدام ها را دوست دارید و کدام ها را دوست ندارید. تحقیقات نشان داده حتی در مورد خردسالان، ترجیحات و عادات والدین در تماشای تلویزیون، و جهتگیری ایشان نسبت به تلویزیون، شیوه تماشای تلویزیون فرزندان را به همراه و بدون حضور والدین تحت تأثیر قرار می دهد. «روز بدون تلویزیون» داشته باشید.
قاعده چهاردهم:

هر سال روزهایی را در تقویم با عنوان «روز بدون تلویزیون» مشخص کنید. سپس برای آن روز با مشورت همه اعضا فعالیتهای مفرح و سرگرم کننده که همه اعضا بتوانند در آنها مشارکت کنند و از آنها لذت ببرند انتخاب کنید. با این کار به فرزندانتان خواهید آموخت که بدون تلویزیون نیز می توان سرگرم شد، از تعامل با دیگران لذت برد و چیزهای فراوانی آموخت .