آیا معلمان در کشورهای توسعه یافته به جای حقوق ثابت چک سفید امضاشده دریافت می کنند و هر مبلغی که دلشان بخواهد به عنوان حقوق می نویسند؟ آیا طبق توصیه های یونسکو ساعت کار موظف معلمان 16 ساعت در هفته است؟ آیا یونسکو سازمانی در خدمت اهداف کشورهای سلطه گر است و هدف آن تهاجم فرهنگی به کشورهای مستقل است؟ واقعیت ماجرا چیست؟ به نظر می رسد در نگاه معلمان و مسوولان به این نهاد بین المللی نوعی افراط و تفریط وجود دارد. مطالعه کتاب 88 صفحه یی «مقام و منزلت معلم از دیدگاه یونسکو» که دربردارنده توصیه های این سازمان در مورد مسائل آموزشی و پرورشی از جمله دستمزد و تامین اجتماعی، حقوق و مسوولیت های معلمان، استخدام و بسیاری از جنبه های دیگر کار و زندگی معلمان است، می تواند در تعدیل دیدگاه های معلمان و مسوولان وزارتخانه موثر باشد. تلاش آقای محمدتقی سبزواری معلم دبیرستان های کاشان به رغم برخی نارسایی ها در ترجمه این سند ارزشمند، قابل تقدیر و ستایش است.

توصیه های حرفه یی
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در اکتبر 1966 یعنی 44 سال پیش توصیه نامه یی را برای ارج نهادن به مقام و منزلت معلم تدوین کرد. این توصیه نامه در 13 فصل و 146 ماده تنظیم شده و تقریباً همه جنبه های زندگی و کار معلمان را مورد توجه قرار داده است. هرچند اجرای این توصیه نامه مانند تعهدنامه ها و مقاوله نامه های بین المللی برای دولت ها الزام آور نیست، اما دولت های عضو یونسکو نمی توانند به این توصیه ها بی اعتنا باشند. نمایندگان کشورها در جلسات عمومی باید میزان پیشرفت دولت متبوع شان را در جهت اجرای مفاد آن گزارش کنند. برخلاف تصور رایج، سیاست ها و برنامه های یونسکو در مجمع عمومی این سازمان و با رای برابر اعضا تصویب می شود (هر هیات یک رای). در میان 191 کشور عضو این سازمان، کشورهای موسوم به غیرمتعهد اکثریت مطلق اعضا را تشکیل می دهند و نقش اساسی در تدوین سیاست ها و برنامه های یونسکو دارند. برخی کشورهای غربی یونسکو را پایگاه کمونیست ها و کشورهای جهان سوم برای حمله به جهان غرب می دانستند. ایالات متحده و انگلیس با همین تحلیل در دهه 80 میلادی و در اعتراض به برخی تصمیمات یونسکو از این سازمان خارج شدند. انگلستان در سال 97 و امریکا در سال 2003 مجدداً به عضویت یونسکو در آمدند. علاوه بر این توصیه های یونسکو جنبه سیاسی ندارد و تنوع نظام های آموزشی و تفاوت های فرهنگی در کشورهای مختلف را به رسمیت می شناسد. ایران عضو رسمی یونسکو است و شورای عالی آموزش و پرورش باید در تدوین اسناد تحولی مفاد این توصیه نامه و دیگر توصیه های این نهاد آموزشی و فرهنگی را لحاظ کند. توصیه نامه مقام و منزلت معلم از دیدگاه یونسکو را نمی توان به بهانه تعارض سیاسی و حتی فرهنگی بایگانی کرد چون اصولاً فارغ از جنبه های فرهنگی و سیاسی و با نگاه حرفه یی و تخصصی نوشته شده است. توصیه ها عمدتاً شامل پیشنهادهایی برای بهبود شرایط کار و زندگی معلمان است.

معلم کیست
عنوان معلم در این سند به همه کسانی اطلاق می شود که مسوولیت آموزش دانش آموزان را برعهده دارند و همه معلمان مراکز دولتی و غیردولتی از مربیان مهد کودک تا دوره متوسطه و همچنین هنرآموزان مدارس فنی و حرفه یی را در برمی گیرد. مراد از منزلت توجه به جنبه معنوی شغل معلمی و احترام و قدردانی از معلمان و توجه به استاندارد های مادی یعنی دستمزد و مزایای شغلی مناسب، امنیت شغلی و تامین اجتماعی برای معلمان است. در این توصیه نامه آمده است؛ معلمی همانند یک حرفه باید مورد توجه قرار گیرد. این شغل یک خدمت عمومی است که به معلمانی دانشمند و خبره نیازمند است که از روحیه لازم، هوش، سلامت جسمی، مهارت و دانش شغلی بهره مند باشند و با استفاده از مطالعات روزمره دانش و مهارت خود را بالا ببرند. ورود به حرفه معلمی باید از هرگونه تبعیض نژادی، رنگ، جنس، مذهب، عقیده سیاسی، خاستگاه ملی و اجتماعی و وضعیت اقتصادی مبرا باشد. برنامه تربیت معلم باید شامل دوره آموزش عالی، آموزش اختصاصی و کسب مهارت های تربیتی به صورت موازی یا متوالی باشد. وجود سازمان معلمان به عنوان یک تشکل حرفه یی و غیردولتی برای پیگیری مطالبات معلمان ضروری است. این سازمان و دستگاه آموزش و پرورش در تعیین سیاست های آموزشی مناسب برای دستیابی به آموزش و پرورش پیشرفته به طور متحد عمل می کنند. داشتن معلمانی مجرب و با انگیزه، ایجاد جاذبه برای جذب نیروهای برتر و صیانت از حرفه معلمی اساس توسعه کیفی نیروی انسانی آموزش و پرورش است. اگر می خواهید بهترین ها برای ورود به شغل معلمی جلوی آموزش و پرورش صف ببندند نیازی به تبلیغات نیست. توجه به رفاه و تامین معیشت معلمان و بهبود شرایط کار و زندگی معلم بهترین راهکار برای جذب نخبه های دانشگاهی است.

شرایط کار معلم
مساحت کلاس درس باید به اندازه یی باشد که معلم بتواند به تک تک دانش آموزان رسیدگی کند. در مواردی که تعداد دانش آموزان زیاد است باید از وسایل سمعی- بصری کمک گرفت. ساختمان مدرسه باید ایمن و با دوام، جذاب و راحت بوده و برای معلمان مناطق دور و محروم مسکن شایسته فراهم کند یا کمک هزینه مسکن پرداخت شود. هنگام کار معلم باید از وسایل کمک آموزشی مجهزی برخوردار باشد. عده یی از صاحبان مشاغل و حتی مسوولان با اشاره به میزان ساعات کار هفتگی معلمان و تعطیلات تابستانی مدارس فاصله حقوق معلمان و مشاغل دیگر را توجیه می کنند در حالی که ساعت کار معلمان و تعطیلات آنها از لوازم حرفه معلمی است و ای بسا اگر فعالیت های غیررسمی اما ضروری معلمان در خارج از ساعات رسمی کار محاسبه شود کار یک معلم با 24 ساعت در هفته از 50 ساعت هم تجاوز کند. به همین دلیل در توصیه نامه می خوانیم ساعت کار معلمان در روز و هفته باید با مشورت سازمان معلمان تعیین شود و عواملی مانند تعداد دانش آموزان، وقت کافی جهت برنامه ریزی و آمادگی درسی، کارهای تحقیقاتی، فعالیت های فوق برنامه، تهیه گزارش در مورد دانش آموزان، جلسات مشورت با اولیا و برنامه های آموزش ضمن خدمت معلمان در احتساب ساعات کار موظف آنها لحاظ شود. حقوق معلمان باید بازتابی از اهمیت کار آنها به عنوان مادر مشاغل باشد. در مقایسه با دیگر مشاغل باید اهمیت و کیفیت کار معلمان را در نظر گرفت. حقوق معلمان باید به گونه یی تعیین شود که باعث اعتراض جمعی آنها نشود و پرداخت های غیرمتعارف نباید در داخل سیستم به گونه یی باشد که به اختلاف بین گروه های متفاوت فرهنگیان منجر شود.

رفاه معلم
حقوق و مزایای بازنشستگان نباید کمتر از حقوق شاغلان باشد. معلم در مدت خدمت و پس از بازنشستگی باید از یک زندگی متوسط و استاندارد بهره مند باشد. بر اساس توصیه نامه همه معلمان باید از حمایت تامین اجتماعی یا نهادهای مشابه آن بهره مند شوند که شامل مراقبت های پزشکی، دوران بیماری، دوره بیکاری، دوره سالخوردگی، دوره معلولیت و کمک به بازماندگان باشد. در ایران تفاوت فاحشی بین خدمات درمانی و بیمه تکمیلی فرهنگیان اعم از شاغل و بازنشسته و کارکنان سایر دستگاه ها و نهادها وجود دارد. با رشد هزینه های درمانی و به خصوص هزینه های بیمارستانی در سال های اخیر، بیمه تکمیلی در اکثر موارد مانند انجام جراحی های متوسط و بزرگ کارساز نیست. بسیاری از وزارتخانه ها و موسسات با پرداخت مبلغی اضافه بر سهم بیمه کارمندان خود، سقف بیمه تکمیلی را تا چند برابر بیمه تکمیلی معلمان افزایش داده اند؛ کاری که معلمان انتظار دارند وزارت آموزش و پرورش هم انجام دهد. مشکل دیگر عدم پوشش همه هزینه های درمانی توسط بیمه است. به عنوان نمونه خدمات دندانپزشکی و عینک از جمله ضروری ترین نیازهای معلمان است تا جایی که دندان ها و چشم ها را می توان ابزار کار معلمان دانست چراکه کار معلم سخن گفتن و خواندن و نوشتن است. هزینه های سنگین دندانپزشکی باعث می شود برخی از معلمان قادر به ترمیم دندان های آسیب دیده خود نباشند و همین امر بر کیفیت کار آنها در کلاس اثر جدی داشته باشد.

اختیار و مسوولیت
حرفه معلمی باید از ضوابط آکادمیک در انجام وظایف شغلی برخوردار باشد. به عنوان مثال معلمان باید در انتخاب و تعدیل موضوعات درسی، انتخاب کتاب های کمک درسی و روش های تدریس، ارائه طرح درس و استفاده از یاری کارشناسان تعلیم و تربیت دارای اختیار لازم باشند. سیستم بازرسی و نظارت باید باعث تشویق و دلگرمی معلمان در اجرای وظایف حرفه یی آنها باشد. ارزیابی کار معلم باید بی طرفانه و با استفاده از معیارهای شناخته شده باشد. معلمان باید در مقابل برخورد های نامناسب و غیرمنصفانه اولیا حمایت شوند. مسوولان باید معلمان را در برابر برخوردهای احتمالی در داخل و خارج از مدرسه مورد حمایت قرار دهند. اما بخشی از مقام و منزلت معلمان به عملکرد خود آنها بستگی دارد. ضوابط حرفه یی که با مشارکت دستگاه و سازمان معلمان تعیین می شود باید از سوی معلمان مراعات شود. معلم باید در کلاس و مدرسه استاندارد های حرفه یی آموزشی و تربیتی را رعایت کند. معلمان و سازمان آنها باید دانش آموزان را در فعالیت های آموزشی مشارکت دهند. در این نوشتار امکان طرح همه مطالب مندرج در توصیه نامه وجود ندارد. معلمان با خواندن این کتاب با حقوق و مسوولیت های خود آشنا می شوند. امیدوارم مسوولان هم با توجه به این توصیه نامه و دیگر اسناد یونسکو در راه پیشرفت و نوسازی آموزش و پرورش گام بردارند.

منبع: / روزنامه / اعتماد ۱۳۸۸/۱۱/۱۷
نویسنده : شیرزاد عبداللهى