«ساسان» موبد معبدی بود که در استخر برای ناهید ساخته بودند. زن او، رام بهشت، دختر یکی از پادشاهان بازرنگی بود و این سلسله پادشاهان در نیسایه سلطنت داشتند.
شهر مزبور به مناسبت دیوارهای سفیدش از زمان استیلای عرب در فارس موسوم به بیضا شدن پاپک پسر ساسان در شهر خیر در کنار دریاچه نخبگان حکومت داشت. او برای پسرش اردشیر از گوزهر بازرنگی شغل قلعه بیگی شهر داراب را گرفت و از این میان ترقی این خانواده شروع شد. بعد پاپک گوزهر را کشت و خود را پادشاه خواند. از اردوان پنجم لقب پادشاهی برای پسر بزرگ خود شاپور خواست.
اردوان امتناع کرد. در سال 224 میلادی اردشیر یکم توانست اردوان پنجم پادشاه اشکانی را در دشت هرمزگان شکست دهد و شاهنشاهی ساسانی را بنیاد بگذارد. از آن زمان اردشیر عنوان «شاهنشاه» به معنای «شاه شاهان» را گرفت و شروع به تسخیر سرزمینی کرد که خود به آن ایران می گفت. اما پس از این نبرد سرنوشت ساز میان آخرین پادشاه اشکانی و موسس سلسله ساسانی وقایع بسیاری در درون و بیرون کشور رخ داد که در به قدرت رسیدن این سلسله جدید تاثیر داشت. در غرب امپراتوری روم یکی از دشوارترین و نگران کننده ترین ادوار خود را می گذراند و آینده آن نامطمئن به نظر می رسید. اردوان رومیان را شکست داد و توانسته بود طبق قرارداد سال 218 میلادی نه تنها بخش اعظم بین النهرین را بازپس گیرد و ضمیمه ایران سازد بلکه امتیازات مالی فراوانی نیز به دست آورد. کتاب حاضر پژوهشی است درباره ساسانیان به ویژه نگاه ژرفی دارد به مساله مشروعیت قدرت در ایران ساسانی.
همان طور که تاریخ ثبت کرده، بنیان و سیاست کلی ساسانیان از بستر مذهب نشات گرفته است. تئوری سیاسی ایران باستان که به ساختار حکومت مشروعیت می بخشید، فره ایزدی بود. فر در پارسی باستان «فرنه» در پهلوی «خوره» یا «خورگ»، در اوستا «خوره» یا «خورننگه»، در نوشته های مانی «فره» و در فارسی «فر»، «خوره» و «فره» به کار رفته است. فره روشنایی معنوی در درون آدمی است که در صورت گام برداشتن به سوی نیکی، درستی و مبارزه با بدی انسان ها را یاری می کند.
تئوری سیاسی ایران باستان استوار بر بینش فره ایزدی است. در واقع شاهان و پادشاهان به قدرت رسیده، مشروعیت خود را از تئوری فره ایزدی می گیرند و فرمانروایی خود را پیشکشی از سوی یزدان برای حکومت بر مردم و برپایی داد می دانند. ریشه این به نخستین اجتماعات بشری که نیاز به امنیت و نظم داشت، می رسد. در رابطه با حکومت و مردم در فرهنگ ایرانی چنین آمده است؛ پادشاه نگهبان راستی و پاسخگو در برابر اهورامزدا است. او وظیفه دارد با دروغ و دشمنان راستی نبرد کند. پیروزی او پیروزی راستی است و سرانجام کار صلح و آبادانی است. مباحث کتاب حاضر شامل پنج بخش است به این گونه؛ ساختار سیاسی، مشروعیت قدرت، شاه، سیاست مذهبی و تقابل و تعامل مذهب و سیاست.

منبع: / روزنامه / اعتماد ۱۳۸۸/۱۲/۰۵
نویسنده : بیژن تلیانی