مجله  میقات حج  پاییز 1380، شماره 37 

نویسنده : محمد الدقن / هادی انصاری
120
کارگاه جامه بافی اجیاد و آغاز صنعت جامه در دولت عربستان سعودی
پیش از این آوردیم که مصر در گذشته، در طول قرن های متمادی ـ جز زمان های کوتاهی که اختلافاتی میان آنان و عربستان پیش آمد ـ جامه کعبه مشرفه را پیوسته به این دیار مقدس می فرستاد تا این که در سال 1381 ه . ق . ارسال جامه متوقف گردید و از آن زمان تا کنون دولت عربستان سعودی ساخت جامه کعبه معظمه را به خود اختصاص داده و همواره ادامه داده است.

گفتنی است که سعی و کوشش سعودیان در صنعت جامه کعبه، به پیش از تاریخ 1381ه . ق. و به عبارتی به سی و شش سال قبل از آن، یعنی 1345 ه . ق . باز می گردد. در آن سال، پس از حادثه معروف محمل که در سال پیش از آن (1342 ه . ق .) رخ داد و پیشتر از آن یاد کردیم، مصر از ارسال جامه خودداری کرد. در این هنگام بود که ملک عبدالعزیز آل سعود در ذی حجه سال 1345 ه . ق . فرمان داد جامه کعبه مشرفه با سرعت تمام تهیه شود. در این سال جامه در طی چند روز، از پارچه پشمی ماهوت سیاه ارزشمندی که آستر محکمی داشت، ساخته شد. کمربند کعبه را طبق معمول گذشته گلدوزی کردند و آیات قرآنی را به وسیله تارهای نقره ای مطلا بر آن آذین نمودند. و همچنین پرده در کعبه (برقع) را گلدوزی کردند و به وسیله تارهای یاد شده به آن آذین بستند. در آن زمان، شیخ «عبداللّه السلیمان الحمدان» وزیر دارایی سعودی برای تحقّق این آرمان، در مدت زمان کوتاه، کوشش فراوان کرد. و سرانجام کعبه مکرمه در تاریخ مقرر؛ یعنی در روز دهم ذی حجه سال 1345ه . ق . به وسیله جامه یاد شده پوشانیده شد.

در محرم سال بعد (1346) ملک عبدالعزیز فرمانی مبنی بر تأسیس کارگاه ویژه برای ساختن جامه کعبه صادر کرد و به دنبال این فرمان، وزیر دارایی، شیخ عبداللّه السلیمان، کارگاه یاد شده را در منطقه اجیاد و در مقابل اداره دارایی، در مکه مکرمه، در زمینی که مساحت آن به حدود 1500 متر مربع می رسید، تأسیس کرد. کارگران بی درنگ عملیات ساختمانی آن را آغاز کردند و این ساختمان، پس از گذشت شش ماه اول سال 1346 ه . ق . به پایان رسید.

بنابراین، ساختمان یاد شده نخستین کارگاهی بود که در طول دوران های گذشته؛ یعنی از دوران جاهلیت تا کنون، در حجاز برای تهیه جامه کعبه راه اندازی شد.

از سوی دیگر، مسؤولان عربستان، ضمن انجام عملیات ساختمانی کارگاه، اقدام به تهیه امکانات لازم برای آغاز عملیات جامه بافی کردند. این امکانات عبارت بودند از مواد خام لازم برای ساخت جامه؛ مانند ابریشم و مواد رنگرزی و نیز دستگاه های پارچه بافی که به وسیله آن پارچه های جامه بافته می شد. مهم تر از همه، فراهم کردن کارگران فنی لازم برای کار در بخش های گوناگون این کارگاه؛ از رنگرزی ابریشم تا بافت و آذین بندی آن به وسیله تارهای نقره ای مطلا بود.

در واقع می توان ادعا کرد که هیچ یک از عناصر سه گانه اساسی ساخت جامه در دسترس دولت عربستان سعودی نبود، لیکن با این حال، در فراهم آوردن آنها از هیچ کوششی دریغ ننمود تا بتواند جامه کعبه را پیش از فرا رسیدن موسم آماده و مهیا سازد.

در این میان سعی و کوشش بی دریغ سه نفر در به تحقق رسیدن این کارِ سنگین، بسیار مؤثر و کار ساز بود و آنها عبارت بودند از:

شیخ عبداللّه السلیمان ـ وزیر دارایی آن دوران ـ و شیخ عبدالرحمن مظهر ـ که پست مترجمی در وزارت امور خارجه عربستان را داشت و رییس مطوفین هندی بود که به عنوان نخستین مدیر کارگاه جامه بافی تعیین شد ـ و مرد سوم شیخ اسماعیل غزنوی یکی از علما و دانشمندان هندی تبار بود.

شیخ سلیمان و شیخ مظهر سعی در به تحقق رسیدن ساختمان کارگاه در کوتاه ترین زمان ممکن را داشتند که سرانجام بدان دست یافتند و ساختمان کارگاه را در کمتر از شش ماه به صورت یک طبقه آماده بهره برداری کردند. از سوی دیگر در همان وقت، عالم هندی، شیخ غزنوی در صدد فراهم نمودن عناصر سه گانه اصلی مورد لزوم در کارگاه جامه برآمد که شامل مواد اولیه و دستگاه ها و کارگران فنی بود و سرانجام کوشش های وی به نتیجه رسید و در آغاز ماه رجب همان سال (1346 ه . ق .) دوازده دستگاه بافندگی دستی و انواع گوناگونی از پارچه های ابریشم دلخواه و مواد رنگرزی لازم و نیز کارگران فنی ماهر که تعداد آنان به شصت می رسید، از هند به مکه مکرمه وارد گردید. کارگران فنی شامل چهل نفر استاد کار نساجی و گلدوزی بودند (که کار زردوزی بر پارچه ها را به عهده داشتند)، و بیست نفر دیگر کارگران کمکی به حساب می آمدند که با رسیدن آنان به مکه مکرمه، نصب دستگاه های بافندگی دستی آغاز گردید و از آن پس، کار در بخش های مختلف کارگاه، تعیین شد و در فرجام همگی با تمام سعی و کوشش و جدیت کار ساخت جامه کعبه و زردوزی آن را آغاز کردند تا این که در پایان ماه ذی قعده سال 1346 ه . ق . تمامی کارها را به پایان رسانیدند.(1)

گفتنی است جامه ساخته شده، شبیه جامه مصری بود، با کیفیتی نیکوتر و استحکام بیشتر از نظر بافت و صنعت و گلدوزی.

جامه اصلی کعبه (احمال) از ابریشم سیاه بود که جمله «لا اِلهَ اِلاّ اللّه ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه » به شکل عدد ( 8 ) در تمامی زمینه آن دیده می شد. در پایین و درون این جمله، در داخل دو ضلع عدد ( 8 ) کلمه «یا اَللّه » و بر ضلع راست عدد ( 8 ) از بالا کلمه «جَلَّ جَلالُه»، و نیز بر بالای ضلع چپ عدد یاد شده کلمه «جَلَّ جَلالُه» آذین گردیده بود.

کمربند جامه نیز از جهت عرض، مانند عرض کمربندی بود که از مصر ارسال می شد و تمامی آن با تارهای نقره ای مطلا زردوزی شده بود. نوشته های روی آن به وسیله طراح هنرمند و فنی وزارت دارایی و خط نگار مشهور محمد ادیب أفندی به صورتی بسیار زیبا و دلپسند خود نمایی می کرد.

نوشته های روی کمربند نیز همان آیاتی بودکه بر روی کمربند جامه مصری، در کلیه سمت ها قرار داشت. تنها تفاوت این کمربند درسمت شمالی آن بود؛ همان سمت ناودان و حجر اسماعیل که بر روی این قسمت عبارت زیر نقش بسته بود:

«هذه الکسوة صنعت فی مکة المبارکة المعظّمة بأمر خادم الحرمین الشریفین جلالة الملک الإمام عبدالعزیزبن عبدالرحمن الفیصل آل سعود ملک المملکة العربیّة السعودیّة أیّده اللّه تعالی بنصره، سنة 1346 ه . علی صاحبها أفضل التحیّة و أتمّ التسلیم».

اما برقع (پرده درِ کعبه معظمه) نیز همانند برقع ارسالی به همراه جامه مصری بود؛ یعنی تمامِ زمینه آن، به وسیله تارهای نقره ای زردوزی شده بود.

و در آن، همان آیات و عباراتی دیده می شد که بر برقع ارسالی از مصر نوشته شده بود و تنها تفاوتش در مستطیل های چهار گانه میانی پرده بود که پیشتر بر روی آنها عبارات اهدا نوشته می شد و اکنون باآیه: وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ کَانَ زَهُوقا، وَنُنَزِّلُ مِنْ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ وَلاَ یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إِلاَّ خَسَارا ، تزیین شده است.

و همچنین در پایین پرده، در زمینه دو دایره کوچک، عبارت: «صنع بمکّة المکرّمة سنة...» را افزوده اند.

کعبه معظمه در آن سال 1346 ه . ق . به وسیله این جامه، که نخستین جامه ساخت مکه مکرمه به شمار می آمد، پوشانیده شد. به همین مناسبت مدیر نخستین کارگاه جامه بافی، شیخ «عبدالرحمن مظهر» افزون بر جایزه ارزشمندی که از سوی دولت در اختیارش گذاشته شد، تقدیرنامه ای هم در ازای زحمات و کوشش هایش که در به تحقق رسانیدن ساخت این جامه از خود نشان داد، گرفت.

در سال 1347 ه . ق . مدیر دیگری به نام حاج محمد خان برای اداره کارگاه جامه بافی مکه مکرمه تعیین گردید که دولت نامبرده را متعهد ساخت تا اقدامات لازم را نسبت به تعلیم کارگران در زمینه بافت و گلدوزی و سایر بخش های تهیه جامه به عمل آورد و او نیز در این زمینه سعی و کوشش فراوان نمود تا این که در نتیجه این کوشش ها کعبه معظمه در سال 1352 ه . ق . به وسیله جامه ای که تمامی آن به دست کارگران محلی ساخته و پرداخته شده بود، پوشانیده شد.

در همین سال، مدیر جدیدی به نام شیخ احمد سالم الجوهری(2) را به مدیریت کارگاه برگزیدند که نامبرده تا سال 1355 ه . ق . در این سمت باقی ماند.

کارگاه جامه بافی اجیاد همچنان تا سال 1358 ه . ق . به فعالیت خویش ادامه داد تا این که یادداشت تفاهمی میان دو دولت مصروسعودی درسال1358ه . ق . برقرار گردید که بر طبق آن قرارداد، مصر ارسال جامه به کعبه معظمه را از سر گرفت. این وضع همچنان تا سال 1381 ه . ق . ادامه یافت و مصر همه ساله جامه کعبه را مانند گذشته ارسال می کرد تا این که در این سال بر اثراختلافات سیاسی، روابط میان دولت مصر و عربستان تیره شد. با این حال و با وجود اختلافات، دولت مصر مانند گذشته جامه را ارسال کرد اما دولت عربستان ـ همچنان که در پیش یاد آور شدیم ـ مانع پیاده شدن جامه از کشتی شد. از آن هنگام بود که ارسال جامه کعبه مشرفه از مصر متوقف گردید و عربستان اقدام به بازگشایی کارگاه جامه بافی در جایگاه تازه ای به نام «جروَل» و در کنار خانه وزیر دارایی اسبق، عبداللّه السلیمان، در مکه مکرمه نمود. این بازگشایی در سال 1382 ه . ق . صورت پذیرفت.

این کارگاه تا سال 1397 ه . ق . به ساخت جامه کعبه مشرفه می پرداخت که در این سال ساختمان کارگاه جامه بافی جدید در منطقه «امّ الجود» واقع در مکه مکرمه آغاز به فعالیت نمود و از آن زمان تا کنون این کارگاه به فعالیت خویش در زمینه تهیه و ساخت جامه کعبه مشغول است.

«امّ الجود» کارگاه جامه بافی جدید در مکه مکرمه:(3)
دولت عربستان همواره نسبت به پیشرفت صنعت جامه بافی توجه ویژه داشته و خواهان رسیدن آن به درجه ای والا از نظر دقت و متانت و مرغوبیت بوده است. در این راستا «ملک فیصل بن عبدالعزیز آل سعود» در سال 1392 ه . ق . فرمان تأسیس کارگاه نوینی برای جامه کعبه شریفه را صادر کرد. پس از صدور این فرمان، کارگاه با سبک نوینی تأسیس شد که در آن پیشرفته ترین دستگاه های مکانیکی بافندگی به همراه دستگاه های بافندگی دستی و نیز ماشین آلات نخ ریسی و کلاف بندی همچنین دستگاه های رنگرزی و جز اینها که برای صنعت جامه و زردوزی آن نیاز بود، فراهم گردید. ساختمان آن، در روز شنبه هفتم ربیع الثانی سال 1397 ه . / 26 مارس سال 1977 م . در دوران ملک خالدبن عبدالعزیز به پایان رسید و بازگشایی گردید.
این کارگاه دارای بخش های مختلفی بود. از بخش رنگرزی تارهای ابریشم آغاز شد، سپس مراحل بافت را طی نمود و در پایان به بخش زردوزی و آذین آن به وسیله تارهای نقره ای مطلا رسید.

این کارگاه افزون بر جامه بافی، فرش های پنبه ای مورد نیاز مساجد عربستان را نیز تولید می کند. همچنان که بخش گلدوزی (زردوزی) آن ـ در کنار زردوزی جامه شریفه ـ به زردوزی و آذین پرچم های دولتی نیز می پردازد. در این کارگاه حدود یکصد و شصت کارگر مشغول به فعالیت هستند. علاوه بر آن، تعدادی نیز در ساختمان اداری آن مشغول به کار می باشند.

بخش های مختلف کارگاه:
کارگاه جدید جامه بافی دارای بخش های زیر می باشد:

الف ـ بخش رنگرزی:
در این بخش تعداد ده کارگر فنی، به همراه برخی کارگران ساده مشغول فعالت می باشند. این بخش ویژه عملیات رنگرزی تارهای ابریشم طبیعی است که به وسیله آن جامه بیرونی و نیز جامه درونی کعبه مکرمه ساخته می شود. تارهای جامه بیرونی را با رنگ سیاه، و تارهای جامه درونی را به رنگ سبز آغشته می کنند.

آنان ابتدا تارهای ابریشم سفید را به وسیله دست با آب جوش و صابون شست وشو می دهند تا بدین وسیله تارها را از ماده جدا کننده و آن را پیش از رنگرزی خالص نمایند. آنگاه پس از خشک کردن آنها، عملیات رنگرزی به وسیله مواد شیمیایی صورت گرفته و تارها را آن چنان رنگ می کنند که به گفته یکی از مسؤولان این بخش، به مدت طولانی، گاه تا بیست سال در برابر اشعه خورشید ثابت و بدون تغییر می مانند.

بعد از عملیات رنگرزی، تارهای رنگ شده را در چهار حوض با دقت شست وشو می دهند؛ به طوری که در پایان، آب عملیات شست وشو سفید می شود! سپس به وسیله دستگاه های مکانیکی ویژه ای که بدین منظور در سال 1404 ه . / 1984 م . به کشور وارد شده، تارهای رنگ شده را خشک می کنند.

گفتنی است دو جامه بیرونی و درونی کعبه همواره از یک نوع ابریشم طبیعی بافته شده، با این تفاوت که ضخامت تارهای به کار رفته در جامه بیرونی سه برابر ضخامت جامه درونی بوده است. و این بدان جهت است که جامه بیرونی باید دارای استحکام و قدرت بیشتری باشد و بتواند در برابر عوامل طبیعی مقاومت کند. این تارها از بهترین انواع ابریشم طبیعی موجود در جهان است و به همین منظور دولت عربستان اقدام به وارد کردن آن از شهر میلان ایتالیا می کند. سپس از این تارها ابریشم از ژاپن و چین وارد می شد لیکن اکنون با توجه به مرغوبیت ابریشم ایتالیا نسبت به دو کشور چین و ژاپن، دولت اقدام به وارد کردن آنها از کشور یاد شده می کند.

ب ـ بخش بافندگی دستی
این بخش از دو سالن تشکیل می شود؛ سالن نخست ویژه بافتن پارچه جامه بیرونی است و سالن دوم اختصاص به بافتن پارچه جامه درونی کعبه دارد.

* سالن بافت جامه بیرونی:
در این بخش تعداد پنجاه و دو نفر کارگر فنی مشغول به کار می باشند. کارگران بر روی هشت دستگاه پارچه بافی دستی از نوع «جاکار» نوشته ها را به صورت نقش های گوناگون در زمینه پارچه های ابریشمی می بافند. در این بخش جامه بیرونی کعبه به وسیله ابریشم سیاه که بر آن نقش و نگارها و نوشته های گوناگون در زمینه ای سیاه بافته می شود. نوشته های زمینه جامه عبارتند از: «لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه »، «سُبْحانَ اللّه ِ، بِحَمْدِهِ»، «سُبْحانَ اللّه ِ الْعَظِیمِ» و «یا حَنّانُ یا مَنّانُ یا اَللّه ». ملاحظه می شود که جامه سعودی برخی عبارات را به صورت نقش در زمینه جامه بافته و به آن افزوده است، در حالی که جامه مصری تنها به عبارت «لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه »، بسنده کرده بود.

ناگفته نماند که جامه بیرونی، همواره از دو نوع ابریشم طبیعی سیاه ساخته می شود؛ بدین صورت که تارهایش از بهترین و مرغوب ترین انواع ابریشم و پود آن از ابریشم طبیعی سیاه درجه دو است.

همچنین در این سالن آستری جامه بیرونی از پنبه سفید ساخته می شود که این آستر به وسیله دستگاه پارچه بافی دستی ویژه ای آماده و مهیا می گردد.

* سالن بافت جامه درونی:
در این سالن شانزده کارگر فنی و تعدادی دستیار مشغول به کار بوده و در آن پنج دستگاه پارچه بافی دستی از نوع «جاکار» قرار دارد.

بر روی هر یک از دستگاه های یاد شده یک کارگر فنّی به همراه یک دستیار مشغول به کار هستند.

جامه درونی کعبه را از ابریشم طبیعی سبز می بافند و نوشته ها با بافته هایی از ابریشم سفید به شکل نقش و نگارهایی بر روی آن بافته می شود.

عبارات نوشته شده «لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه » است که در بالای آن آیه قَدْ نَرَی تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا و در زیر آن آیه إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکا وَهُدیً لِلْعَالَمِینَ به چشم می خورد.

در میانه کمان های آن، زردوزی های زیبایی به شکل قندیل خودنمایی می کند که در زمینه آنها، نام های پروردگار «یا حَنّانُ یا مَنّانُ یا اَللّه » و «یا ذَا الْجَلال وَ اْلإکْرام» نوشته شده است. این نقش و نگارها به سبک بسیار زیبایی در کنار هم قرار گرفته است؛ به طوری که بیننده تصور می کند از یک قطعه تشکیل گردیده است، در صورتی که دارای اجزای مختلف است و با قرار داده شدن در کنار هم یک قطعه جلوه می کند. نوشته ها هم به خط ثلث بسیار زیبایی است. تنها با کمک گرفتن از بافت دستی است که نقش و نگارهایی این چنین زیبا و دقیق جلوه گر می شود.

ج ـ بخش دستگاه های مکانیکی بافندگی:
از بازگشایی و افتتاح کارگاه جامه بافی چند سالی نمی گذرد و در این مدتِ نه چندان طولانی، دولت عربستان از هیچ کوششی نسبت به پیشرفت و مکانیزه کردن آن به وسیله دستگاه های بافندگیِ میکانیکی دریغ نکرده و همچنان سعی کرده است که جامه کعبه مشرّفه را با سبکی نوین و نیکوترین شکل ارائه دهد و از جهت استحکام و قدرت و زیبایی به درجه ای والا برساند.

برای تحقّق بخشیدن به این هدف، (همان گونه که پیشتر اشاره شد) در این بخش دستگاه های مکانیکی نوینی در رشته بافندگی راه انداخت که بیشتر در زمینه ساختن آستری جامه بیرونی کعبه و نیز در برخی موارد به ساختن پارچه جامه بیرونی به جای دستگاه های پارچه بافی دستی فعالیت می کنند، لیکن با این حال سبک پارچه بافی دستی آن، با توجه به دقت و آسانی بافتن ابریشم؛ به ویژه پس از رنگرزی و نیز سادگی تغییر آن همچنان در برخی موارد به قوت خویش باقی مانده است.

این بخش از دو سالن تشکیل شده است:

سالن نخست ـ این بخش دارای هفت دستگاه میکانیکی بافندگی است که ده کارگر فنی روی آن مشغول به فعالیت هستند.

این سالن در ساختن آستر سفید جامه بیرونی کعبه و نیز بافتن پارچه ابریشم سیاه ساده که از آن کمربند و پرده در کعبه مشرّفه (برقع) ساخته می شود، فعالیت دارد. بر روی پارچه هایی که ویژه کمربندها و پرده در کعبه بوده، حروف برجسته با زردوزی هایی به وسیله تارهای نقره ای مطلاّ، آذین می گردد.

گفتنی است در این سالن فرش های پنبه ای عادی که از آن در مساجد عربستان استفاده می شود، می سازند.

در این سالن همچنین دستگاه میکانیکی دیگری برای ساختن تارهای به کار رفته در دستگاه های بافندگی دستی و میکانیکی و نیز دو دستگاه میکانیکی ویژه پر کردن ماسوره های بافندگی برای چرخ های میکانیکی و همچنین دستگاه میکانیکی دیگری برای پر کرد ماسوره های مخصوص تارها وجود دارد.

سالن دوم ـ در این سالن یکی از پیشرفته ترین دستگاه های بافندگی میکانیکی را نصب کرده اند که چهار کارگر فنی به صورت متناوب بر روی آن مشغول به کار هستند. این دستگاه به بافتن پارچه جامه برونی کعبه از ابریشم سیاه می پردازد که نوشته ها را در زمینه آن به رنگ سیاه می بافد.

اما جامه درونی کعبه، تا کنون همچنان به وسیله دستگاه های بافندگی دستی آماده می گردد.

د ـ بخش کمربند و پرده در کعبه
این کارگاه دارای بخش ویژه ای است که به گلدوزی کمربند کعبه مشرفه و پرده درِ آن، بر روی پارچه ابریشم سیاه می پردازد. در این قسمت شصت کارگر فنی مشغول به فعالیت اند. تمامی کارهای این بخش دستی انجام می شود و کارگران آن، عملیات گلدوزی را به وسیله سوزن های دستی به گونه ای به انجام می رسانند که حروف نوشته شده، بنا به موقعیت های گوناگون آن، به صورتی برجسته به وجود می آیند.

عملیات گلدوزی در چهار مرحله انجام می شود:

در مرحله نخست: حدود نوشته ها را (حروف کتابی) به وسیله نخ ها مشخص می کنند.

در مرحله دوم: کارگران به پر کردن حروف به وسیله نخ های پنبه ای می پردازند.

در مرحله سوم: نخ های پنبه ای زرد رنگ، پوششی بر روی نوشته ها قرار می دهند به گونه ای که این وضعیت متناسب با قرار داده شدن تارهای نقره ای مطلا بر روی آن باشد.

و در مرحله چهارم: که مرحله پایانی است، کارگران اقدام به قرار دادن تارهای نقره ای مطلا بر روی حروف می کنند و در این مرحله، آذین بندی نوشته ها به زیباترین شکل خودنمایی می کند.

کمربندهای قرار گرفته بر پیرامون جامه، شانزده قطعه است که در هر یک از سمت کعبه، چهار قطعه قرار داده می شود.

نوشته روی آنها در هر سمت با «بسم اللّه ...» آغاز شده و سپس آیات مورد نظر تا پایان آن دیده می شود. از آن پس، به دنبال آن، در سمت دیگر بار دیگر با «بسم اللّه ...» آغاز گردیده و آیات پس از آن دیده می شود و تا آخر همین گونه است.

لازم به گفتن است که پرده درِ کعبه، جهت آسانی کار، از پنج قطعه تشکیل گردیده که در پایان تمامی قطعات به هم متصل شده و قطعه واحدی را به وجود می آورد.

این قطعه دارای طولی به اندازه هفت متر و نیم و عرضی به مقدار چهار متر می باشد. تمامی زمینه پرده یاد شده، به وسیله آیات قرآنی زردوزی شده با تارهای نقره ای مطلا، آذین گردیده است.

پی نوشتها:

1 . حسین عبداللّه باسلامه، تاریخ الکعبة المعظمه، صص 295 ـ 292 و توسعة الحرمین الشریفین ـ از نشریات وزارت اعلام وابسته به دولت عربستان سعودی (بدون تاریخ) ص 124

2 . نک : تاریخ الکعبة المعظمه، صص 295 و 300

3 . مؤلف در چهارشنبه، سوم رجب سال 1404 ه . ق . / 4 آوریل 1984 م . به دیدار این کارگاه رفته و مراحل گوناگون جامه بافی و بخش های مختلف آن را از نزدیک مشاهده کرده است. نامبرده این بخش را با توجه به مشاهدات خویش از نزدیک نسبت به جامه کنونی کعبه به قلم آورده است.