کارشناسی ارشد 1391
موضوع: زبانشناسی
پدیدآور: صمد هادی‌ملکی استاد راهنما: قاسم پورحسن درزی استاد مشاور: کورش صفوی
دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی
چکیده

پژوهش حاضر بر مبنای این پرسش شکل گرفت که وجهِ اشتراک و افتراق مطالعه «معنا» در معناشناسی زبانشناختی و سنتِ مطالعه هرمنوتیک کدامند؟ بر این اساس، منابع در دسترس در حوزه دانشهای مذکور مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتند تا رویکرد هر کدام به مسأله «معنا» مشخص گردند. بخشی از پژوهش نیز به آزمون عملی اختصاص دارد. برای این منظور، داستان کوتاه بچه مردم نوشته جلال آل احمد را به عنوان متن برگزیده، به دوازده نفر با سطح تحصیلات یکسان (کارشناسی) ارائه شد تا آنرا خوانده، ابتدا پیرنگ داستان را از زبان خویش روایت کنند. با این خواسته، قصد نگارنده آزمودن معنای متن در چارچوب معناشناسی زبانشناختی بود. درگام بعدی از خواننده ها خواستیم فهم خویش را از متن بیان کنند. با این خواسته نیز قصدمان آزمودن معنای متن در چارچوب هرمنوتیک بود. سپس نتایج به دست آمده مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج نشان میدهند که معناشناسی زبانشناختی و هرمنوتیک در مطالعه «معنا» دو وجه اشتراک و یک وجه افتراق دارند. وجه اشتراک نخست آنها این است که هر دو دانش نقطه آغازشان «زبان» است. وجه اشتراک دوم آنها این است که در هر دو دانش، معنای صریح یا درون زبانیِ واحدهای زبانی نقش ویژه اش را داراست. اما همین جا وجه افتراق آنها نیز نمایان میگردد: حوزه بررسی معنا در معناشناسی زبانشناختی صرفاً معنای صریح یا درون زبانیِ واحدهای زبانی است؛ شیوه ای که برای توضیح معنای یک واحد زبانی از خودِ واحدهای زبان بهره گرفته، برخلاف معنای برون زبانی به جهانِ خارج از زبان ارجاع نمیدهد. بنابراین این دانش به معانی ای میپردازد که بتوان از درونِ زبان دریافت و نیازی به داشتن اطلاعاتی خارج از زبان نباشد. اما هرمنوتیک در این مرحله متوقف نمیشود. این دانش در مطالعه معنا صرفاً به معنای صریح نمیپردازد. گرچه پایه و اساس آن در وهله اول معنای صریح واحدهای زبانی است، ولی از آن عبور کرده و گام به حوزه معانی ضمنی یا برون زبانی مینهد. هنگامیکه یک عبارت زبانی تولید میشود، علاوه بر معنای اولیه یا صریح آن مجموعه ای از تداعی های فردی یا گروهی نیز برانگیخته میشوند که معنای ثانویه یا ضمنی آن عبارت زبانی نامیده میشود. تداعی هایی که منشاء در دانش دایره المعارفیِ گویشوران درباره معنای صریح یک عبارت زبانی است. این دانش دایره المعارفی نیز شکل گرفته از پیش فهمها، تجارب، باورها، آداب و رسوم، آموزه های فرهنگی و اجتماعی، جهان بینی و بینشی است که ویژگی فردی هر خوانشگری است.