ماهنامه‌ی تکفا، پیام کرباسی - امروزه یکی از ویژگی های تعیین ضرایب امنیت سرمایه گذاری در هر حوزه، بررسی تاریخچه عملکرد، چالش ها و تحلیل فرآیندهای مرتبط از گذشته تاکنون می باشد. بررسی بازار فعلی محصولات و خدمات مرتبط نیز که می تواند تعیین کننده فاصله تا خط اشباع باشد نیز یکی دیگر از خصوصیات بنیادی در بررسی ظرفیت های سرمایه گذاری در عرصه های مختلف می باشد.

تاریخچه اینترنت در ایران
در کشور ما، به همت مرکز پژوهش های دانش های بنیادی، از سال 1370 برای محققان و اساتید فیزیک و ریاضیات، اینترنت به عنوان ابزار نوین تحقیقاتی پا به عرصه وجود گذاشت. این روند با سرعتی بسیار پایین (9600 bps) آغاز و از اسفند ماه 1372 از طریق موسسه ندارایانه با ارتباطی 28K به بازار مصرف کاربران ورود یافت. در حقیقت تمامی کاربران علاقمند این موسسه با هزینه هایی بسیار گزاف، خدماتی بسیار ابتدایی شامل رایانامه (Email)، Gopher و Archie را دریافت و از طریق یک خط استیجاری (Leased Line) واحد با پهنای باند 28K به اینترنت دست می یافتند. ارتباط کاربران از طریق خطوط Dialup و با مودم هایی ابتدایی با سرعت 2400 bps آغاز شد. این ارتباطات به دلیل گرانی، در اوایل به صورت ناپیوسته و "ساعتی" در طول هر روز تعریف شده بودند و در عمل ارتباطی برخط (On-line) وجود نداشته بلکه در ساعاتی مشخص، ایمیل های جمع شده، یکجا بر روی اینترنت ارسال و دریافت می شدند (Batch Oriented).
این روند تا سال 1374 تداوم یافت و تعداد شرکت های بخش خصوصی و دولتی که در رابطه با ارائه خدمات اینترنتی ابراز تمایل می نمودند رو به فزونی بود. در سال 1374، ارتباط ماهواره ای مشخصی با سرعت 64Kbps میان مرکز پژوهش ها و دانشگاه وین در کشور اطریش برقرار شد. تعداد دانشگاه ها و وزارتخانه های مرتبط با اینترنت از طریق این مرکز به عنوان تنها درگاه متصل به شبکه جهانی اینترنت از تعداد انگشتان دو دست تجاوز نمی کرد. دانشگاه صنعتی شریف به عنوان اولین دانشگاه و وزارت بازرگانی نیز به عنوان اولین سازمان دولتی، به این شبکه پیوستند.
از اوسط سال 1376 سازمان پژوهش های علمی و صنعتی وابسته به وزارت علوم و شرکت دیتا وابسته به وزارت مخابرات فعالیت های خود را در خصوص ارائه خدمات اینترنتی شروع کردند. هدف اولیه، دانشگاه های کشور بودند و پهنای باند قابل ارائه به هر دانشگاه به 28K و در نهایت 64K ارتقا یافته بود.
شاید پیش کسوتان اینترنت ایران، جشن دانشگاه صنعتی شریف در خصوص ارتقای پهنای باند این دانشگاه به سرعت 512K در سال 1378 را که با حضور عالی ترین مقام وزارت علوم برگزار شد، به خاطر داشته باشند. در این سال، تعداد شرکت های خصوصی فعال در این حوزه به بیش از 100 شرکت در کشور رسیده بود.
شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه ای را به منظور سامان دهی شبکه های اطلاع رسانی در سال 1380 به تصویب رساند که متعاقب آن، اولین مجوز های فعالیت برای ارائه کنندگان خدمات اینترنتی تحت عناوین ICP و ISP توسط شرکت دیتا و مخابرات ایران در سال 1381 برای بخش خصوصی صادر شدند. این در شرایطی بود که در حدود 50 ایستگاه ماهواره ای در سطح کشور، با ارتباطاتی مستقل از طریق ماهواره های متفاوت، کشور را به اینترنت متصل کرده بودند و هنوز فعالیت شرکت مخابرات ایران و کیفیت خدمات ایشان دارای نقاط ضعفی فاحش بوده و متقاضیان ارتباط با اینترنت تمایل چندانی به مشترک شدن از آن طریق نداشتند.
از سال 1382، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی (سازمان رگولاتوری) متولد و متعاقب آن اقدام به صدور مجوزهای IDC، PAP، SAP و ISDP نمود. از نیمه دوم همان سال، مجوزهایی موقت برای فعالیت ارسال مکالمات تلفنی از طریق اینترنت به خارج از کشور (VoIP, Origination) نیز از طریق شرکت مخابرات ایران و شرکت های استانی زیرمجموعه، صادر شد. تجهیزات ایستگاه های ماهواره ای زمینی طی یک فراخوان عمومی، جمع آوری و تمامی ارائه کنندگان خدمات اینترنتی اعم از دولتی یا خصوصی، به تنها مسیر ارتباطی با اینترنت که از طریق شرکت دیتای مخابرات تامین می شد، متصل و اجبار شدند.
از سال 1383، ارتباط کشور از سواحل جنوبی با کابل نوری به ستون فقرات (Back-bone) بین المللی اینترنت متصل و طی یک سال ارائه خدمات از مسیر ارتباطات ماهواره ای به مسیر فیبرهای نوری منتقل شد. این مهم، ثبات بیشتری را برای خدمات اینترنتی کشور به ارمغان آورد.

وضعیت فعلی اینترنت در ایران
در حال حاضر، تنها تامین کننده انحصاری پهنای باند اینترنت در کشور، شرکت دولتی ارتباطات زیرساخت وابسته به وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) است. ارتباط با اینترنت از طریق چهار کشور از پانزده کشور منطقه شامل، امارات، کویت، ترکیه و آذربایجان با ظرفیت کلی 85 عدد STM1 معادل حدود 13000 مگابیت بر ثانیه تامین شده و این دسترسی از طریق حدود 85000 کیلومتر فیبر نوری در سطح کشور توزیع می شود.
علاوه بر شرکت های مخابرات استانی که زیرمجموعه شرکت مخابرات ایران بوده و به تازگی با عرضه 51% از سهام خود، به بخش خصوصی پیوسته اند، قریب 100 شرکت خصوصی دیگر موفق به اخذ پروانه ISDP با شرح فعالیت توزیع پهنای باند در سطح کشور شده اند. به علاوه، حدود 1200 شرکت اینترنتی با دریافت پروانه فعالیت ISP، 11 شرکت با دراختیار داشتن پروانه PAP و 4 شرکت نیز با اخذ پروانه WiMax (در آستانه آغاز به فعالیت رسمی)، خدمات خود را به بیش از 25 میلیون کاربر (برگرفته از آخرین آمار منتشره توسط وزارت ICT) ارائه می دهند.
با حساب و کتابی مختصر، بافرض اینکه بطور میانگین هر کاربر در کشور سه بار در ماه به اینترنت متصل شود (هر ده روز یکبار) و در مقطع اتصال به اینترنت نیز میزان به اشتراک گذاری اینترنت میان کاربران 10 به 1 باشد، هر کاربر می تواند از حدود 5.3Kbps تا 53Kbps پهنای باند را در شرایطی کاملا مساوی و یکسان مورد استفاده قرار دهد. حال آنکه در حقیقت کاربران اینترنت با خرید انواع خدمات دسترسی به اینترنت، می توانند از پهنای باندهایی بیشتر نیز بهره گیرند. البته در حال حاضر، تعداد 000/500 درگاه اینترنت پر سرعت (ADSL Port) توسط بخش های خصوصی و دولتی برقرار شده و حدود 000/90 خط تلفن نیز به صورت 3000 خط E1 از طریق بخش خصوصی، ارتباطات اینترنتی کاربران را برقرار می کنند. این ارقام منهای سایت های اینترنتی در شرکت ها، دانشگاه ها، سازمان ها، ساختمان های وابسته به دولت و نهادهای گوناگون است که کاربران با حضور در آنها، از طریق چندین دستگاه رایانه به اینترنت متصل می شوند. همچنین، از 4 سال پیش تاکنون، حداکثر سرعت ارتباطی کاربران خانگی به شبکه جهانی اینترنت، به رقم 128K محدود شده است.
علی رغم تمامی تلاش های صورت گرفته در راستای اهداف تعیین شده در برنامه های هدفمند کشور در خصوص اجرای برنامه های پنج ساله در زمینه بکارگیری خدمات دولت الکترونیک، متاسفانه هنوز اقدامی جدی که منجر به عملیاتی شدن بخش های اصلی آن باشد صورت نپذیرفته و به همین منظور در مقایسه با کشورهای توسعه یافته که یکی از اصلی ترین نیاز کاربران آنها، ارتباط با دولت و خدمات وابسته می باشد، فقدان کارایی فناوری اطلاعات در داخل کشور موجبات پایین بودن ضریب نفوذ اینترنت را رقم زده است.

گذری بر ریسک سرمایه گذاری در اینترنت ایران
علاوه بر موضوعات فوق، آنچه در زمینه سرمایه گذاری در حوزه فناوری اطلاعات به عنوان مهمترین عامل مطرح است، وجود یک سازمان رگولاتوری مستقل و مقتدر است. سازمانی که مصوبات کمیسیون تنظیم مقررات را به تفکیک اجرا نموده و ساز و کارهای نظارتی و داوری لازم را در راستای برخورد با متخلفین دولتی و خصوصی صرفنظر از بزرگی و اهمیت آن بخش، در اختیار داشته باشد. با فرض وجود چنین سازمانی، می توان با مطالعه مجموعه قوانین و ضوابط مرتبط با اوپراتورها، یکی از مهمترین عوامل موثر در ضریب ریسک سرمایه گذاری در حوزه فناوری اطلاعات هر کشوری را تعیین نمود.
در ایران، نظر به گذشت حدود 6 سال زمان از تاسیس سازمان رگولاتوری تاکنون، متاسفانه هنوز بخش خصوصی شاهد دخالت های مدیریتی و نفوذ برخی شرکت های دولتی و تاثیرگذاری بر روند اجرای مصوبات کمیسیون تنظیم مقررات بوده است. عدم رعایت و تمکین به مصوبات این سازمان توسط برخی شرکت های بزرگ دولتی و شاید خصوصی، معلولی از عدم وجود توان نظارتی و اقتدار کافی در اجرای احکام این سازمان است.
شاید تا زمانیکه چنین نقیصه ای در کشورمان با جدیت لازم مرتفع نشود، بررسی دیگر شرایط و عوامل موثر بر ریسک سرمایه گذاری و بازگشت سرمایه در حوزه فناوری اطلاعات کشورمان، بی مورد باشد. اما با مطالعه اکثر کشورهای پیشرفته که دسترسی به اینترنت را شاید بیش از یک دهه زودتر تجربه کرده اند، به نظر، تامین دسترسی به اینترنت در هر کشوری پس از گذر از "یک مقطع زمانی معین" که بستگی به ضریب نفوذ اینترنت و رشد میزان مصرف آن دارد، با سوددهی قابل قبولی مواجه نیست و تنها بکارگیری انواع خدمات ارزش افزوده و ابتکارات و نوآوری ها می توانند موجبات سوددهی یک بنگاه اقتصادی فعال در این زمینه را فراهم کنند. به نظر می رسد در کشور ایران، هنوز با آن مقطع زمانی فاصله داریم و در نهایت تاسف، ضریب نفوذ اینترنت به مراتب پایین تر از حتی میانگین جهانی می باشد.

نتیجه گیری
عدم جاری بودن قوانین و ضوابط شفاف تجاری، همچنین عدم وجود ثبات لازم و کافی در این خصوص و از سویی دیگر، همپوشانی محدوده پروانه های گوناگون و اشتراک در خدمات قابل ارائه در هر پروانه، ریسک پذیری سرمایه گذاری در حوزه فناوری اطلاعات کشور را بالا برده است. شاید علی رغم آنکه فاصله قابل قبولی با مقطع زمانی اشباع بازار اینترنت و خدمات وابسته داریم، عدم رشد سرمایه گذاری بخش صد در صد خصوصی نیز به دلیل عمده مشکلات موجود در ضعف سازمان رگولاتوری کشورمان اصلی ترین چالش موجود است.

منبع: / سایت / مدیا نیوز ۱۳۸۹/۰۱/۲۳