روزنامه شرق، یکشنبه ۱۱ دى ۱۳۸۴ - - ۱ ژانویه ۲۰۰۶


میراث خبر، مهرى بیرانوندى: کارشناسان تاریخ ادیان بر این باورند که مهر پرستى و ویژگى هاى متعلق به آئین  میترا پایه و اساس تولد حضرت مسیح (ع) شده است. دو عنصر اعتقادى مسیحیان یعنى روز ۲۵ دسامبر که به گمانى زادروز حضرت عیسى مسیح (ع) دانسته شده و نیز روز یکشنبه (Sunday) که به معناى روز خورشید یا روز میترا است، به تعبیرى نشانه هاى پذیرفتنى میترایى و مسیحى هستند.میترا هم نزد ایرانیان و هم نزد رومیان به عنوان ایزد نظم و راستى و حق، وفادارى و نگهبان پیمان ها اعتبار و احترام داشته است. با گسترش امپراتورى ایرانى، میترا به اروپا راه یافت و ابتدا وارد آسیاى صغیر شد.
این مغان بودند که پرستش میترا همراه با متون و سرودهاى آئینى آن را گسترش دادند. مورخان و دین شناسان به این حقیقت آگاهند که سپاه روم فعال ترین عامل گسترش آئین میترا در اروپا و مناطق بیرون از آن قاره بوده است. بازرگانان نیز در این امر نقش بسزایى داشته اند. شواهد میترایى در مناطقى از سواحل رود راین (Rhenin) دانوب (Donav) و رود تایمز (Temse) در بریتانیا با نشانه هاى بارز و روشن به چشم مى خورد. آئین  پرستش مهر، در روزگاران کهن، از ایران به بابل و آسیاى صغیر رفت و سپس با سربازان رومى به اروپا راه یافت و در آنجا مهر به صورت خدایى بزرگ پرستیده شد و بدین گونه آئین مهر پرستى (میترائیسم) پدید آمد و بعدها بسیارى از مراسم آن به مسیحیت نیز راه یافت.
از سده نخستین پیش از میلاد مسیح اساطیر میترایى در ادبیات رومیان رسماً جایگاه خود را یافت و تا سده پنجم میلادى این روند به چشم مى خورد.تولد میترا به عنوان خورشید شکست ناپذیر به روز ۲۵ دسامبر تاریخ گذارى شده است یعنى همان محدوده زمانى اى که تولد حضرت عیسى (ع) در آن واقع شده است. پادشاه سوریه و مارکوس  اورلیوس
(Marcus Aurelius) مراسم خورشید ستایى را با قاطعیت و با اعتقادى راسخ جشن مى گرفتند. میترا خیلى زود وارد کاخ قیصران روم شد و به همین دلیل توانست مهر پرستى به عنوان آئینى فراگیر مورد توجه و احترام قرار گیرد.در سده چهارم میلادى مراسم بزرگداشت میترا توسط کنستانتین (Konstantin) قیصر روم در قلمرو رومیان متوقف شد، زیرا به استناد و به وسیله فرمان میلان، مسیحیت در سال ۳۱۳ میلادى به عنوان آئین رسمى و دولتى رومیان اعتبار و استحکام یافت. اردشیر خدادادیان استاد تاریخ باستان دانشگاه شهید بهشتى درباره میترا مى گوید: «میترا به عنوان خداى گونه اى ایرانى- آریایى در حدود ۱۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در طراز خدایان دولتى و رسمى و مشروع بین النهرین قرار گرفت. در نزد ایرانیان مدتى میترا توسط اهورامزدا زیر فشار قرار گرفت و عقب نشست ولى با گذشت زمان میترا کماکان به عنوان ایزد روشنایى، نگهبان و مسئول عهد و پیمان ها و استحکام  بخشنده به مواثیق و سوگندنامه نظم و وفادارى جایگاه خود را بازیافت. میترا به تدریج به مرتبه اى والا ارتقا یافت و به درجه اى از قدرت و اعتبار رسید که ایزد جنگیان شد.» آئین هاى مهر پرستى توسط سربازان به مغرب زمین برده شد و از سده نخستین میلادى رسماً در قلمرو رومیان پایگاه و منزلت کم نظیرى یافت. قیصر کمدوس (Kaiser Komodos) که از ۱۸۰ تا ۱۹۲ میلادى زمامدار بود، فرمان داد مراسم بزرگداشت و تقدیس میترا را بر پا کنند و خود در معبد میترا طواف فروتنانه اى کرد. یولیان اپوستات (Apostat Gulian) آخرین منادى آئین میترا در روم شناخته شده است.
گسترش میترائیسم در جهان باستان و از جمله در قلمرو رومیان و گرویدن روزافزون غیر مهر پرستان به آئین میترا تا آغاز سده چهارم میلادى با چنان شتابى ادامه یافت که عرصه بر ادیان دیگر به روشنى تنگ شده بود و حتى مسیحیت و مسیحیان این آئین و پیروان آن را دشمنى سرسخت براى خود به شمار مى آوردند، مسیحیان به زودى خطر مهر پرستى را جدى تلقى کرده و درصدد رویارویى با آن برآمدند، با وجود این آئین میترا از مناطق مسیحى نشین رخت برنبست، بلکه برخى عناصر میترائیستى و مسیحیت همانند روز تولد میترا و حضرت مسیح (ع)، روز یکشنبه Sunday که در واقع به معناى روز خورشید یا روز میترا است و در هر دو فرهنگ و آئین جایگاه خود را تا به امروز حفظ کرده اند و به سخن دیگر مسیحیت و میترائیسم آن گونه که دین شناسان دریافته اند، در یکدیگر نفوذى انکار و انفکاک ناپذیر کردند.
افزون بر این دین شناسان باز بر این باورند که کاهنان معابد میترایى با کشیشان صدر مسیحیت پوشاکى همانند بر تن کرده اند و نیز بخش ها و فضاها و تجهیزات اندرونى معابد مهر پرستى و کلیساهاى کهن مسیحى به گونه اى باور نکردنى به یکدیگر شباهت داشته اند.
منابع:
۱- یاحقى، محمدجعفر، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانى در ادبیات فارسى، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵.
۲- خدادادیان، اردشیر، مقاله مسیحیان در قلمرو رومیان و ساسانیان، پژوهشنامه علوم انسانى، دانشگاه شهید بهشتى.