شصت و پنج سال از تاسیس بى بى سى فارسى مى گذرد
مینا اکبرى
روزنامه شرق، یکشنبه ۱۱ دى ۱۳۸۴ - - ۱ ژانویه ۲۰۰۶

بخش جهانى بى بى سى در مجموعه ساختمان هایى در مرکز شهر لندن استقرار دارد که«بوش هاوس» خوانده مى شود. «بوش هاوس» از پنج ساختمان هشت طبقه تشکیل شده که در سال هاى دهه ۱۹۳۰ میلادى ساخته شده و معمارى زیبا و قدیمى اى دارند. بخش فارسى و پشتوى بى بى سى در طبقه ششم ساختمان مرکزى «بوش هاوس» قرار دارد و یک نیم طبقه کامل را به خود اختصاص داده است. این بخش به دو زبان فارسى و پشتو برنامه رادیویى پخش مى کند و به هر دو زبان سایت اینترنتى دارد. برنامه هاى فارسى این بخش عبارتند از: برنامه هاى چشم انداز بامدادى و جام جهان نما براى ایران، برنامه هاى بامدادى، نیم روزى و شامگاهى به گویش درى براى افغانستان و برنامه مجله آسیاى میانه به گویش تاجیکى براى آسیاى میانه که عمدتاً فارسى زبانان تاجیکستان و ازبکستان را دربر مى گیرد. برنامه رادیویى به زبان پشتو نیز عمدتاً روى افغانستان متمرکز است و برنامه جداگانه اى نیز براى پشتوزبانان پاکستان پخش مى شود. در سایت فارسى بى بى سى نیز صفحه جداگانه اى به تاجیکستان و آسیاى میانه اختصاص داده شده است که مطالب آن به خط رسمى تاجیکستان، یعنى سریلیک (روسى) چاپ مى شود. بخش فارسى بى بى سى فوق برنامه هاى تفریحى و موسیقى همچون روز هفتم نیز دارد که ساعات جداگانه اى به آنها اختصاص داده شده است. بخش فارسى و پشتوى بى بى سى داراى یک مدیر به نام «اندرس ایلوس» است که از یک سال پیش و پس از بازنشستگى «باقر معین» مدیر پیشین این بخش کار خود را آغاز کرد. این بخش همچنین یک سردبیر کل و سردبیرهاى جداگانه اى براى اخبار ایران و آسیاى میانه، اخبار افغانستان، سایت اینترنتى و بخش برنامه هاى بلند دارد. سردبیر اخبار ایران و آسیاى میانه برنامه هاى رادیویى روزانه فارسى براى ایران و آسیاى میانه را نظارت مى کند اما سردبیر سایت اینترنتى فارسى کلیه صفحات این سایت حتى صفحه افغانستان را نیز نظارت مى کند. علاوه بر دو بخش رادیو و سایت اینترنتى در بخش فارسى بى بى سى بخشى نیز به ساخت برنامه هاى بلند رادیویى (فیچر) اختصاص دارد. بخش فارسى و پشتوى بى بى سى در چهار سال گذشته روبه بزرگى و گسترش نهاده است. دلیل عمده این گسترش نیز رخداد یازدهم سپتامبر و حمله آمریکا و متحدانش، از جمله انگلیس به افغانستان است، در واقع گسترش بخش فارسى بى بى سى با تمرکز روى افغانستان شروع شد و نه ایران. تا پیش از حمله به افغانستان در پاییز سال ۱۳۸۰ بخش فارسى بى بى سى به جاى یک نیم طبقه کامل تنها از چند اتاق تشکیل شده بود و فعالیت آن منحصر به سه برنامه رادیویى روزانه بود که مجموعاً یک ساعت و ۴۵ دقیقه زمان پخش آنها بود و در کنار آنها نیز برنامه تفریحى روز هفتم جمعه ها پخش مى شد. در این برنامه ها اخبار ایران و افغانستان و آسیاى میانه همگى در قالب یک برنامه و به دست گروه واحدى تولید مى شد. سایت اینترنتى فارسى بى بى سى نیز در مراحل آغازین فعالیت خود قرار داشت. تحولات افغانستان و ایران در سال هاى اخیر باعث افزایش چشمگیر ساعات پخش برنامه هاى رادیویى این بخش و تبدیل سایت آن به یکى از پرخواننده ترین سایت هاى اینترنتى فارسى با حدود ۳۰ میلیون مراجعه در ماه و فعالیت ۲۴ساعته شده است. سایت فارسى بى بى سى همچنین پرخواننده ترین سایت بى بى سى به زبان هاى خارجى است و بخش فارسى و پشتو در کنار بخش هاى عربى، روسى، چینى و اسپانیایى یکى از بزرگترین بخش هاى زبان هاى خارجى در بى بى سى است. این بخش علاوه بر کارکنانى که در دفتر آن در لندن دارد داراى گزارشگران ثابت در افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، پاکستان، روسیه، آمریکا، کانادا، آلمان و مصر است. بخش جهانى بى بى سى علاوه بر برنامه هاى ۲۴ساعته رادیویى و تلویزیونى به زبان انگلیسى، به ۴۲ زبان دیگر نیز برنامه رادیویى پخش مى کند که فعالیت بخش هاى مربوط به ده زبان خارجى که عمدتاً زبان هاى اروپاى شرقى اند با پایان سال ۲۰۰۵ میلادى پایان مى یابد. از میان بخش هاى زبان خارجى بخش عربى تنها بخشى است که فعالیت ۲۴ساعته دارد و قرار است به زودى داراى شبکه تلویزیونى نیز بشود. همزمان با شصت و پنجمین سالگرد تاسیس بى بى سى فارسى با شهریار رادپور که با ۲۹ سال سابقه کار در بخش فارسى بى بى سى در میان کارکنان موجود این بخش از همه باسابقه تر است و در سال ۱۳۵۵ (۱۹۷۶ میلادى) به بى بى سى پیوسته گفت وگو کرده ایم. رادپور پیش از همکارى با بى بى سى در تلویزیون ملى ایران شاغل بوده است. عبارات ثابتى که سال ها است در آغاز و لابه لاى برنامه هاى رادیو فارسى بى بى سى همچون «اینجا لندن است رادیو بى بى سى» یا اعلام زمان پخش برنامه ها و موج دریافت آنها با صداى شهریار رادپور پخش مى شود.
•••
•به نظر شما به عنوان باسابقه ترین کارمند بى بى سى  هدف کشور انگلستان از تاسیس بخش فارسى بى بى سى چه بوده است؟
بخش فارسى رادیو بى بى سى در سال ۱۳۱۹ خورشیدى (۱۹۴۰ میلادى) چند ماه پس از آغاز برنامه هاى فارسى رادیو آلمان شروع به کار کرد. در آغاز جنگ دوم جهانى هدف تمام رادیوهاى بین المللى به ویژه در اروپا گسترش برنامه هاى خبرى شان به زبان هاى مختلف و تبلیغات جنگ بود. تا پایان جنگ دوم جهانى در سال ۱۹۴۵ سرویس بین المللى بى بى سى با نام «صداى امپراتورى» برنامه پخش مى کرد و زیر نظارت و کنترل وزارت تبلیغات جنگ بود.
براى پى بردن به ماهیت تبلیغاتى برنامه هاى سال هاى جنگ جهانى دوم کافى است به بولتن هاى خبرى و تفسیرهاى نظامى آن روزها گوش کنیم. نمونه هایى از آن را ما در گزارش هاى ویژه شصت و پنجمین سالگرد تاسیس بخش فارسى پخش کرده ایم. پخش تفسیرهاى انتقادى از حکومت رضاشاه در ایران که چند ماه پیش از اشغال خاک ایران به دست ارتش هاى بریتانیا و شوروى آغاز شد در چارچوب همین استراتژى نظامى بریتانیا قرار داشت. به عبارت دیگر متهم کردن حکومت رضاشاه به جانبدارى از آلمان نازى با وجود اعلام بى طرفى ایران در جنگ. آرشیو مطالب آن سال ها به خوبى نشان مى دهد که مفسران امور نظامى که براى بى بى سى مطلب مى نوشتند و ترجمه تفسیرهایشان از برنامه ها به زبان هاى مختلف پخش مى شد با ملاحظات دیپلماتیک میانه اى نداشتند.
•این بخش تا چه حد توانسته است به اهدافى که هنگام تاسیس براى آن تعیین شده است دست یابد؟
براى پاسخ به این سئوال توضیح چند نکته تاریخى ضرورى است. قبلاً اشاره کردم که هدف بى بى سى در زمان جنگ دوم، هم سرویس هاى داخلى و هم بین المللى تبلیغات جنگ بود. در سال ۱۹۴۵ (۱۳۲۴ خورشیدى) پس از پایان جنگ در اروپا و آسیا دولت جدید کارگرى بریتانیا به نخست وزیرى «کلمنت اتلى» وزارت تبلیغات را منحل کرد. تغییرات حاصل از آن یکى تغییر نام سرویس بین المللى بى بى سى از «صداى امپراتورى» به «سرویس جهانى بى بى سى» بود و دیگرى منشور جدیدى که براى این نهاد تدوین شد. منشور جدید «سرویس جهانى» را مستقل شناخت و تشکیلات ادارى آن نیز با سرویس داخلى یکى شد و تحت نظارت هیات امناى سازمان بى بى سى قرار گرفت. در این منشور مسئولیت سرویس جهانى تهیه و پخش اخبار موثق و بى طرفانه و مطلع کردن مردم دنیا از تحولات سیاسى، اجتماعى و فرهنگى بریتانیا به علاوه آشنا کردن شنوندگان با زبان و فرهنگ و هنر این کشور تعیین شد. موضوع حساس و تا حدى پیچیده تامین بودجه سرویس جهانى بى بى سى به این صورت حل شد که چون مردم بریتانیا از برنامه هاى این سرویس بهره مند نمى شوند منظور کردن این هزینه در مالیات حق استفاده از رادیو و تلویزیون بى بى سى که تمام شهروندان صاحب گیرنده تلویزیون در بریتانیا موظف به پرداخت آنند اقدامى موجه و منصفانه نخواهد بود. در نتیجه، پارلمان بریتانیا که سازمان بى بى سى تحت قیمومیت آن قرار دارد دولت را موظف به تامین بودجه سرویس جهانى کرد که هر چند سال یک بار در مذاکرات بین هیات مدیره سرویس جهانى با دولت بریتانیا تعیین مى شود. وزارتخانه مسئول تامین این بودجه وزارت امور خارجه بریتانیاست که همزمان موظف به تامین بودجه شوراى فرهنگى بریتانیا نیز هست. این شورا زبان و فرهنگ و هنر بریتانیا را در سراسر دنیا اشاعه مى دهد. شاید لازم به یادآورى این نکته باشد که منشور سرویس جهانى بى بى سى تصریح مى کند که دولت در بریتانیا بدون چشمداشت سیاسى موظف به تامین این بودجه است و استقلال عمل هیات مدیره و هیات تحریریه اخبار و برنامه هاى سرویس جهانى بى بى سى در این سند تضمین شده است. اما داورى درباره میزان موفقیت بخش فارسى بى بى سى در اجراى مسئولیت هایى که در قبال شنوندگان خود دارد با خود شنوندگان است.
•با توجه به فراز و نشیب روابط دیپلماتیک ایران و انگلستان در سال هاى اخیر آیا بخش فارسى بى بى سى اهداف و سیاست هایى متفاوت با آنچه در آغاز تاسیس براى آن تعیین شد دنبال نمى کند؟
پاسخ به این سئوال در پرسش قبلى داده شد فقط با این توضیح اضافى که بخش فارسى بى بى سى مانند دیگر بخش هاى سرویس جهانى به زبان هاى مختلف، سیاستى ندارد که دنبال کند. بخش فارسى مانند هر رسانه خبرى دیگرى در دنیا اخبار و تحولات روز را دنبال مى کند و وقتى از درست بودن خبرها و اطلاعات رسیده مطمئن شد آن را به صورت بولتن خبرى یا گفتار رادیویى یا گفت وگو با مقامات ذى ربط و صاحب نظران مطرح و منعکس مى کند. البته چون کار ما تهیه برنامه به زبان فارسى است و مخاطب خود را فارسى زبانان دنیا مى دانیم، طبیعتاً پوشش تحولات جدى در دنیاى فارسى زبان یکى از مسئولیت ها و هدف هاى ما است ولى این به آن معنى نیست که ما رویدادها و تحولات مهم بین المللى را نادیده مى گیریم. چشم انداز و جام جهان نما، دو مجله خبرى روزانه ما براى ایران بهترین نمونه ها براى اثبات این ادعا است. ضمناً شنوندگان ما مى دانند که غیر از اخبار و گزارش هاى روز، هر هفته بخش فارسى بى بى سى برنامه هاى متنوعى درباره موضوع هاى مهم جهانى تهیه و پخش مى کند. مانند مسائل زیست محیطى، فرهنگى، هنرى و ادبى به علاوه موسیقى و برنامه هاى سرگرم کننده. نکته مهم دیگر موفقیت سایت اینترنتى بخش فارسى است که اگرچه یکى از فعالیت هاى نسبتاً جدید بخش فارسى است اما در همین مدت یکى از پرخواننده ترین سایت هاى اینترنتى به زبان فارسى در سراسر دنیا شده است.
•رویکرد و نحوه پوشش و تحلیل اخبار ایران در بخش فارسى بى بى سى چگونه تعیین مى شود؟
عامل تعیین کننده در پوشش و تحلیل اخبار ایران در بخش فارسى بى بى سى در وهله نخست اخبارى است که از ایران به ما مى رسد. از رادیو و تلویزیون داخلى و بین المللى ایران از روزنامه هاى ایران و از خبرگزارى هاى مختلف و متنوعى که در این سال ها در ایران فعال شده اند. به علاوه این که خوشبختانه سرویس جهانى بى بى سى اکنون چند سال است در ایران خبرنگار مقیم دارد. مجموعه اخبار و اطلاعاتى که از این منابع به سرویس جهانى بى بى سى در لندن مى رسد در اتاق مرکزى خبر به مطالب خبرى درباره ایران تبدیل مى شود که در فهرست کامپیوترى اخبار سرویس جهانى در دسترس تمام بخش ها و زبان هاى فعال قرار مى گیرد. به عبارت دیگر بولتن خبرى بخش فارسى، ترجمه مطالب خبرى است که در اتاق مرکزى خبر نوشته مى شود اما گزارش ها و گفتارها و مصاحبه ها که در برنامه هاى جام  جهان نما و چشم انداز بخش فارسى بى بى سى تهیه و پخش مى شود نتیجه مشورت و تبادل نظر بین مسئولان هر برنامه است که هر روز پیش از تقسیم و تعیین مسئولیت هاى روز بین سردبیر برنامه هاى خبر، سردبیر روز و تهیه کننده و گزارشگران و مجرى هر مجله خبرى انجام مى گیرد. در این جلسات مهمترین خبرهاى بین المللى، منطقه اى و رویدادهاى داخل ایران مطرح و ارزیابى مى شود تا در چارچوب و محدوده زمانى هر برنامه هریک به فراخور اهمیت خبرى پوشش داده شود.  شیوه پوشش هر خبر و واقعه نیز با توجه به امکانات تعیین مى شود. اگر مصاحبه با مقامات ذى ربط ممکن باشد ارجح خواهد بود در غیر آن صورت گزارش یا گفتارى درباره نوشته و نظر صاحب نظران مستقل نیز در آن گنجانده مى شود.
•نحوه نظارت دولت انگلستان بر بخش فارسى بى بى سى چگونه است و تولیدات رادیویى و اینترنتى این بخش چگونه کنترل مى شود؟
پاسخ به این سئوال در یک جمله خلاصه مى شود. دولت انگلستان (بریتانیا) یا پارلمان این کشور و حتى مدیرعامل سرویس جهانى بى بى سى هیچ دخالتى در تولیدات رادیویى و اینترنتى بخش فارسى بى بى سى ندارند ولى این به آن معنى نیست که بخش فارسى بى بى سى پاسخگوى برنامه هاى خود نیست. مسئولیتى که به دوش رئیس و مدیران تولید بخش فارسى بى بى سى نهاده شده مانند مسئولیت تمام بخش هاى مختلف سرویس جهانى، اطمینان از موثق و درست بودن اخبار و مطالبى است که براى تولید یا پخش یا نگارش در سایت اینترنتى انتخاب مى کنند. ولى هرگاه فرد یا نهادى بى طرفى یا صحت مطالب ما را رسماً زیر سئوال ببرد، بخش فارسى بى بى سى و نهایتاً روساى سرویس جهانى سازمان بى بى سى پاسخگو خواهند بود. فقط جهت اطلاع شما اضافه کنم که در ربع قرنى که از انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران گذشته شیوه انتخاب و ماهیت مطالب پخش شده در جریان انقلاب ایران چندبار از سوى افراد و نهادهایى به چالش کشیده شد و حتى اتهام نقض بى طرفى نیز به بخش فارسى وارد آمد. قبلاً نیز یادآور شدم که منشور سرویس جهانى بى بى سى استقلال عمل آن را تضمین مى کند. ضمناً شنیدن انتقاد از حاکم و مخالف آن و اکثریت و اقلیت ثابت مى کند که بى بى سى براى خوشامد یا آزرده خاطر کردن کسى فعالیت نمى کند. در صحنه سیاسى داخلى بریتانیا نیز احزاب مخالف دولت همواره دوست و پشتیبان بى بى سى هستند اما به مجرد پیروزى در انتخابات و سوار شدن بر اریکه قدرت شنیدن انتقاد از سیاست ها و کارنامه شان آزرده خاطرشان مى کند. در صحنه بین المللى نیز همیشه همین طور بوده است. تجربه به من نشان داده است که وقتى از هر دو سوى بحث هدف انتقاد و حمله باشى معلوم مى شود که در ارزیابى بى طرفانه ات موفق بوده اى.
•آیا در تاریخ ۶۵ ساله بخش فارسى بى بى سى هیچگاه پیش آمده است که عملکرد این بخش و موضع آن در گزارش و تحلیل رویدادهاى ایران با سیاست هاى دولت بریتانیا تعارض پیدا کند؟
بگذارید یک بار دیگر یادآورى کنم که بخش فارسى بى بى سى هیچ موضع یا سیاستى در قبال تحولات در ایران یا هر کشور دیگرى ندارد اما اگر منظور شما از تعارض بین سیاست رسمى دولت بریتانیا در قبال هر سیاست دولت ایران با آنچه به صورت گفتار یا مصاحبه تحلیلى از بخش فارسى بى بى سى پخش مى شود برخورد یا مقابله باشد پاسخ به آن منفى است. به این دلیل که مقامات دولت بریتانیا به خود اجازه نمى دهند در شیوه پوشش یا تحلیل مسائل در برنامه هاى بخش فارسى یا هر برنامه دیگر دخالت کنند ولى اگر منظور از این پوشش بخش نظرى متفاوت با سیاست دولت بریتانیا در قبال هر موضوع مورد اختلاف بین دو دولت بریتانیا و ایران باشد، پاسخ به آن مثبت است و نمونه هایش فراوان. به عنوان مثال نظر و سیاست دولت بریتانیا در قبال برنامه ها و فعالیت هاى هسته اى دولت ایران بر همه روشن است ولى این خط مشى دولت بریتانیا مانعى در راه بخش فارسى بى بى سى براى پوشش دادن به تمام نظرات درباره برنامه هاى اتمى ایران به وجود نمى آورد. شنوندگان برنامه هفتگى «صحبت اهل نظر» ما که میزگردى است براى بحث درباره موضوع هاى بین المللى بارها شنیده اند که صاحب نظرانى در حمایت از موضع ایران صحبت کرده اند یا خط مشى ایالات متحده آمریکا و بریتانیا در قبال عراق را به باد انتقاد گرفته اند. این گونه تفاوت نظر در بسیارى از مصاحبه هاى بخش فارسى با صاحب نظران در جام جهان نما و چشم انداز نیز پیش آمده و بدون تردید در آینده هم پیش خواهد آمد. بارزترین نمونه اى که شخصاً به یاد دارم در زمان انقلاب ایران پیش آمد. در حالى که دولت «جیمز کالاهان» در بریتانیا از حکومت محمدرضا پهلوى رسماً پشتیبانى مى کرد، بخش فارسى بى بى سى با منتقدان حکومت شاه در داخل و خارج ایران مصاحبه مى کرد.
•آیا بخش فارسى بى بى سى قصد ندارد شبکه تلویزیونى راه بیندازد؟
قصد این کار سال ها است که وجود داشته اما دست اندرکاران خوب مى دانند که به راه انداختن برنامه تلویزیونى بین المللى نه ساده است و نه کم هزینه. مى دانید که فناورى پخش تصویر اکنون به دو صورت ممکن است: بى سیم و با سیم. تلویزیون بى سیم یا ماهواره اى انتخاب مناسب ترى است اما پرخرج تر و پخش تصویر از شبکه جهانى یا اینترنت ارزان تر ولى با کیفیت نامرغوب تر. شخصاً معتقدم اگر قرار بر به راه انداختن سرویس تلویزیونى براى بخش فارسى بى بى سى باشد بهتر است با تجهیزات کافى و کادر حرفه اى صورت گیرد تا موقتى و نه چندان تماشایى. ولى در پاسخ به سئوال شما مى گویم که بله از اهداف سرویس جهانى بى بى سى است.