على اکبر قزوینى
روزنامه شرق، یکشنبه ۱۱ دى ۱۳۸۴ - - ۱ ژانویه ۲۰۰۶

سرویس رادیویى بى بى سى با تاسیس «شرکت پخش [رادیویى] بریتانیا» (British Broadcasting Company) آغاز به کار کرد. این شرکت تجارى را گروهى از شرکت هاى الکتریکى انگلیسى و آمریکایى که در انگلستان فعالیت داشتند و مارکونى (مخترع رادیو) نیز در میان آنها بود، در ۱۸ اکتبر ۱۹۲۲ پایه گذارى کردند. در ۱۴ نوامبر همان سال اولین برنامه این شبکه رادیویى از لندن پخش شد و یک روز بعد نیز ایستگاه هاى مستقر در بیرمنگام و منچستر به پخش برنامه پرداختند. دولت انگلستان اما در ابتداى کار چندان موافق راه اندازى رادیو براى عموم نبود. آنها دیده بودند که در آمریکا این امر چه اوضاع نابسامانى یافته بود: صدها ایستگاه رادیویى راه اندازى شده بودند که حتى فرکانس بعضى هایشان با هم تداخل داشت، هیچ یک از آنها محل درآمد مطمئنى نداشتند و ۵۰درصدشان ظرف چند سال ورشکست شدند. اما در سال ۱۹۲۱ فشار از سوى انگلیسى هایى که خواستار رادیو بودند افزایش یافته بود. محافظه کارى بیش از حد دولت نیز صنعت تولید رادیو را در این کشور متوقف کرده بود. در حالى که همین انگلستان، مارکونى را پس از آن که در کشور خود (ایتالیا) مورد حمایت قرار نگرفت، دعوت کرده و امکانات توسعه رادیو را دراختیار او قرار داده بود. سرانجام در اوایل سال ۱۹۲۲ اداره کل پست انگلستان (که از سوى دولت حق مدیریت و کنترل تمام وسایل ارتباط جمعى جز رسانه هاى چاپى را در دست داشت) ابتدا با ساخت چند ایستگاه  آزمایشى و سرانجام با تاسیس شرکت پخش رادیویى بریتانیا موافقت کرد. در ۱۴ دسامبر ،۱۹۲۲ یک روز پیش از ثبت رسمى شرکت، «جان ریث» به عنوان مدیرعامل به استخدام آن درآمد و از ۳۰ دسامبر فعالیت خود را آغاز کرد. او که مهندس و اسکاتلندى بود، در آن زمان ۳۳ سال داشت. در سال ۱۹۲۷ کلمه Company (شرکت) به Corporation (موسسه / بنگاه) تغییر یافت و بى بى سى با برخوردار شدن از امتیازات خاص سلطنتى (Royal Charter، که تا ۳۱ دسامبر ۲۰۰۶ برقرار است و قرار است در مورد نحوه ادامه آن تصمیم گیرى شود)، به عنوان شبکه رادیویى رسمى/ دولتى انگلستان شناخته و جان ریث نیز با سمت مدیرکل به لقب «سر» مفتخر شد. او گرچه خدمات زیادى را در زمینه پخش برنامه هاى رادیویى انجام داد، اما نوعى دیکتاتورى نیز در دیدگاه ها و رفتار او وجود داشت که باعث شد تا مدتى رادیوهاى خارجى تجارى مقبولیت بیشترى نزد انگلیسى ها بیابند. تا سال ۱۹۳۸ که پایان دوران ریث بود، بسیارى از انگلیسى ها به جاى بى بى سى به شبکه موسوم به «شرکت پخش رادیویى بین المللى» (IBC) گوش مى دادند. این شبکه که برنامه هایش قالبى آمریکایى داشتند و بیشتر به موزیک و برنامه هاى سرگرم کننده مى پرداخت، از ایستگاه هاى مختلفى در اروپا پخش مى شد. اما با تصرف ایستگاه هاى آن توسط ارتش آلمان در جنگ جهانى دوم، برنامه هاى این شبکه قطع شد. در ۳۰ سپتامبر ۱۹۶۷ «رادیو۱» بى بى سى براى رقابت با تنها ایستگاه IBC باز مانده از زمان جنگ جهانى دوم و ۹ ایستگاه دیگر که به تبع آن تاسیس شده بودند [این ۱۰ ایستگاه که به «رادیوهاى دزد» موسوم شده بودند، سرگرمى هاى به سبک آمریکایى، موسیقى پاپ و برنامه هاى مذهبى پخش مى کردند]، آغاز به کار کرد. همان روز شبکه هاى رادیویى «لایت» (Light؛ با برنامه هاى مناسب حال بزرگسال ها)، «سه» (Third؛ هنر، فرهنگ و ژانرهاى مختلف موسیقى) و خانگى (Home؛ اخبار، نمایشنامه و طنز) نیز به ترتیب به رادیو ۲ ، ۳ و ۴ تغییر نام دادند. در ۸ نوامبر همان سال نیز اولین شبکه رادیویى محلى بى بى سى (مخصوص محدوده بریتانیاى کبیر یا UK) پخش برنامه هاى خود را آغاز کرد. در ۲۷ آگوست ۱۹۹۰ «رادیو۵» نیز به جمع شبکه هاى رادیویى بى بى سى اضافه شد. در ۲۸ مارس ۱۹۹۴ این شبکه به «رادیو ۵ زنده» (Radio Five Live) تغییر نام داد و به شبکه مخصوص اخبار، گفت وگو و ورزش تبدیل شد. بى بى سى اولین ارسال موج کوتاه را در سال ۱۹۲۵ آزمایش کرد. اما هفت سال طول کشید تا در ۱۹ دسامبر ۱۹۳۲ «سرویس امپراتورى» (که در ۱۹۸۸ به «سرویس جهانى بى بى سى» تغییر نام داد) آغاز به کار کند. برنامه هاى فرامرزى بى بى سى اوایل بیشتر روى استرالیا متمرکز بود اما در جنگ جهانى دوم با پخش اخبار براى گستره وسیعى از مخاطبان، جایگاهى ویژه یافت. عربى اولین زبان خارجى سرویس جهانى بى بى سى بود که از ۳ ژانویه ۱۹۳۸ پخش آن آغاز شد. در ۲۷ سپتامبر همان سال سرویس اروپایى بى بى سى پخش به زبان هاى فرانسه، آلمانى و ایتالیایى را آغاز کرد. برنامه هاى پرتغالى و اسپانیولى نیز پیش از آغاز جنگ جهانى دوم به آن اضافه شدند. اما در مارس ۱۹۹۹ رادیوى آلمانى بى بى سى پس از ۶۰ سال پخش برنامه تعطیل شد، چون بررسى ها نشان مى داد اغلب مخاطبان آلمانى به نسخه انگلیسى رو آورده اند. پخش برنامه به زبان هاى هلندى، فنلاندى، فرانسوى، عبرى، ایتالیایى، ژاپنى و مالایایى نیز به دلایل مشابه متوقف شده است. در ۲۵ اکتبر ۲۰۰۵ اعلام شد که پخش برنامه به زبان هاى بلغارى، کرواتى، چک، یونانى، مجارى، قزاقى، لهستانى، اسلواکى، اسلوونیایى و تایلندى نیز تا مارس ۲۰۰۶ به پایان خواهد رسید تا براى آغاز به کار شبکه تلویزیونى خبرى به زبان عربى در سال ،۲۰۰۷ بودجه کافى ذخیره شود. بنابر آمارهاى مربوط به سال ،۲۰۰۴ سرویس جهانى رادیو بى بى سى به ترتیب در میان زبان هاى انگلیسى، هندى، عربى و اردو بیشترین مخاطبان را دارد. تقریباً در همه کشورها، اخبار بى بى سى را به عنوان خبرهایى بى طرفانه ارزیابى مى کنند و همین باعث شده تا براى مردم بسیارى از کشورها تنها منبع قابل اعتماد اخبار (که دولت محلى در آن دست نبرده  است) باشد. سرویس جهانى بى بى سى هم اکنون به ۴۳ زبان برنامه پخش مى کند و بیش از ۱۵۰ میلیون مخاطب در سرتاسر دنیا دارد. برنامه هاى رادیو بى بى سى را تا ۷ روز پس از پخش، از طریق سایت اینترنتى آن مى توان شنید. جز این، تلاش هایى براى دریافت برخى برنامه ها در قالب فایل هاى MP3 و نیز پخش اینترنتى (پادکستینگ) در جریان است. همچنین بى بى سى جزء پیشتازان رادیوى دیجیتال در جهان است و هم اکنون پنج شبکه رادیویى دیجیتال (مخصوص داخل انگلستان) نیز دارد.