روزنامه شرق، چهارشنبه 12 آذر 1382 
رضا زندی: به فاصله یک هفته وین بار دیگر عرصه آزمونی برای دیپلماسی جمهوری اسلامی خواهد بود. صبح فردا وزرای نفت یازده کشور عضو سازمان صادرکنندگان نفت (اوپک) در مقر این سازمان گرد هم می آیند تا دبیرکل جدید را انتخاب کنند. سه کشور ایران، ونزوئلا و کویت بهترین گزینه های خود را برای تصدی این پست معرفی کرده اند. آیا دیپلماسی ایران خواهد توانست پس از 40 سال نامزد خود را بر صندلی دبیرکلی اوپک بنشاند؟ شهر وین اتریش پنج شنبه هفته گذشته در جریان نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی دیپلمات های ایران را با لبی خندان راهی تهران کرد.

مذاکره کنندگان دستگاه دیپلماسی کشور مسرور از عدم ارسال پروند هسته ای ایران به شورای امنیت، کوس پیروزی سر دادند و فردا وزیر نفت و همراهانش با تکیه بر همین شرایط تعدیل شده جهانی در یک بازی از پیش طراحی شده خواهند کوشید تا یا نامزد ایران بر صدر اجلاس اوپک بنشیند و یا در یک نظام چرخشی (دوره ای) دبیرکل انتخاب شود چرا که بیژن نامدار زنگنه در نخستین روز هفته جاری قاطعانه اعلام کرد که یا دیگران به نامزد ایران رأی می دهند و یا هیچ اجماعی برای انتخاب دبیرکل اوپک حاصل نخواهد شد: «معنی ندارد جمهوری اسلامی ایران به نامزد دیگر کشورها رأی دهد.» از ایران، هادی نژادحسینیان، معاون بین الملل زنگنه و همکار قدیمی وی در دولت هاشمی رفسنجانی به عنوان نامزد دبیرکلی اوپک معرفی شده است.

آمریکا در اوپک

سازمان کشورهای صادر کننده نفت تنها سازمان تاثیر گذار در مناسبات بین المللی است که توسط کشورهای جهان سومی تاسیس و اداره می شود. هنگامی که «پرز آلفونسو» وزیر نفت ونزوئلا در آوریل 1959 ایده تشکیل اوپک را در اولین کنگره نفتی اعراب در قاهره مطرح کرد شاید خودش هم فکر نمی کرد که این سازمان بیش از 40 سال بازیگر شماره یک بازار طلای سیاه در عرصه بین المللی باشد. یک سال پس از طرح ایده «آلفونسو» پنج کشور ایران، عربستان، عراق، کویت و ونزوئلا، با صدور بیانیه ای رسما تاسیس سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) را اعلام کردند و پس از آن بود که کشورهای امارات متحده عربی، قطر، الجزایر، نیجریه، لیبی و اندونزی را نیز در حلقه خویش جای دادند. اعضای این سازمان هم اکنون حدود 33 درصد نفت جهان را تولید می کنند و به پشتوانه همین تولید توانسته اند بازار را چشم انتظار تصمیمات خود نگاه دارند.

نام «اوپک» در میان کشورهای جهان سوم مترادف همبستگی و حراست از منافع ملی در برابر قدرت های جهانی است اما تغییر و تحولات جهانی و حضور یک آمریکایی در رأس هرم یکی از اعضای موسس اوپک نگرانی هایی را از آینده  این سازمان به وجود آورده است. عراق اینک مستعمره آمریکاست و گرچه هنوز یک رأی در تصمیمات اوپک ندارد اما بر این سازمان تاثیرگذار است. دبیرکل اوپک هم باید با اجماع همه اعضا انتخاب شود.

اظهارنظر _ تکذیب _ واقعیت

از بحث هایی که همواره در آستانه انتخاب دبیرکل جدید اوپک مطرح می شود این است که آیا نامزدهای معرفی شده از طرف ایران حائز صلاحیت لازم هستند؟ یک ماه پیش غلامحسین حسن تاش، رئیس سابق موسسه مطالعات بین المللی انرژی و یکی از صاحب نظران مسائل بین المللی نفت، طی مصاحبه ای با ایرنا اعلام کرد: «کاندیداهای قبلی و فعلی ایران برای احراز پست دبیرکلی اوپک از صلاحیت لازم برخوردار نیستند.» بلافاصله پس از اینکه سخنان حسن تاش روی تلکس خبری قرار گرفت بازتاب های گوناگونی به ساختمان پانزده طبقه وزارت نفت رسید تا آنجا که چند دقیقه بعد ایرنا اصلاحیه ای را مخابره کرد که طی آن از قول حسن تاش، نامزد فعلی ایران بهترین گزینه برای احراز دبیرکلی اوپک معرفی شد.

بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت، اردیبهشت ماه امسال، پس از رایزنی با مقامات عالی رتبه نظام، یکی از خوش نام ترین دیپلمات های نفتی را به عنوان نامزد ایران برای دبیرکلی اوپک معرفی کرد. رقبای هادی  نژادحسینیان، آلوارو سیلوا کالدرون ونزوئلایی و عدنان شهاب الدین کویتی دراجلاس پیشین اوپک نتوانستند به رغم رایزنی های فراوان، آرای موافق مجموع اعضا اوپک را کسب کنند. چونان ایران که تلاش های گسترده ای را انجام داد و به نتیجه نرسید.

تغییر نامزد _ جلوگیری از بهانه جویی

آخرین تیر ترکش بیژن نامدار زنگنه در اجلاس گذشته اوپک اعلام این خبر بود که در صورت عدم توافق اوپک بر سر نامزد ایران، حاضر است فرد دیگری را جایگزین کند. زنگنه بسیار تلاش کرد تا به هر طریق ممکن یک ایرانی را روی صندلی دبیرکلی اوپک بنشاند. حتی اگر مجبور شود چنین سخنانی را در مورد تغییر همکار سابق دولتی و نماینده سابق ایران در سازمان ملل متحد به کار برد.

اظهارات زنگنه که در کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی هم مطرح شد واکنش های فراوانی را در داخل ایجاد کرد. «چرا ایران از موضع خود برای حمایت از نامزد معرفی شده اش عقب نشسته است؟!»

حسین کاظم پور اردبیلی، مشاور عالی وزیر نفت و نماینده دائم ایران در اوپک در توجیه این سیاست زنگنه می گوید: «ما از حمایت نامزد خودمان شانه خالی نکرده ایم بلکه با این سیاست تلاش کرده ایم همه بهانه ها را از اعضای اوپک برای رأی منفی به ایران سلب کنیم.»

گویا حضور در عالی ترین سطح دبیرخانه اوپک فرصت مغتنمی است که ایران به هیچ وجه حاضر نیست آن را نادیده بگیرد.

شرایط احراز دبیرکلی در اساسنامه اوپک

دبیرخانه اوپک براساس ماده 25 اساسنامه این سازمان باید عملکرد اجرایی سازمان کشورهای صادر کننده نفت را مطابق با شروط و مقررات و جهت گیری هیأت عامل تصویب کند. براساس ماده 27 این اساسنامه دبیر کل نماینده تام الاختیار سازمان است و مسئول کلیه امور دبیرخانه محسوب می شود. در ماده 28 آمده است: «دبیر کل برای یک دوره سه ساله منصوب می شود و ممکن است دوره ریاست او یک بار دیگر به همین مدت تمدید شود. این انتصاب از طریق نامزدی نمایندگان کشورهای عضو و با بررسی توانایی های نامزدها انجام می شود.» در این اساسنامه حداقل شرایط مشخص برای تصدی پست دبیر کلی در اساسنامه اوپک به این شرح است: 1- حداقل سن 35 سال، 2 _ تحصیلات دانشگاهی از یک دانشگاه شناخته شده در یکی از رشته های حقوق، اقتصاد، علوم، مهندسی و یا بازرگانی اداری، 3 _ پانزده سال تجربه کاری که حداقل 10 سال آن باید در ارتباط مستقیم با صنعت نفت و 5 سال در مسئولیت های ارشد اجرایی یا مدیریتی باشد. تجربه در شرکت های دولتی و در شرکت های بین المللی مطلوب تر است.»

براساس همین ماده از اساسنامه اوپک «اگر به هر دلیلی جمع به تصمیم واحدی نرسید، دبیرکل براساس انتصاب دوره ای برای یک دوره دو ساله بدون در نظر گرفتن توانایی های ذکر شده انتخاب می شود.»ماده 29 به وظایف دبیرکل اوپک اشاره می کند: «1- سازماندهی و اداره فعالیت های سازمان 2- اطمینان از انجام اعمال و وظایف محوله به بخش های متفاوت دبیرخانه 3- آماده کردن گزارش ها برای ارائه در جلسات هیأت مدیره با توجه به موضوعات مورد تصمیم گیری 4- آگاه کردن رئیس و دیگر اعضای هیأت مدیره از همه فعالیت های دبیرخانه، تحقیقات در حال انجام و نیز پیشرفت اجرای قطعنامه ها 5- اطمینان از انجام به موقع وظایفی که از طریق کنفرانس یا هیأت عامل به دبیرخانه محول شود.»

نامزد ونزوئلا: کالدرون

نامش آلوارو است و نام خانوادگی اش سیلوا کالدرون، به تاریخ 9 ژوئن 1929 در موناگوس ونزوئلا به دنیا آمده است. وی در سال 1956 مدرک دکترایش را در رشته حقوق و علوم سیاسی از دانشگاه مرکزی ونزوئلا اخذ کرده است. متاهل و داری دو فرزند است. کالدرون در سوابقی که به اوپک فرستاده است در زمینه فعالیت های دانشگاهی اش آورده: «بیش از 25 سال تدریس در بخش  حقوق دانشگاه مرکزی ونزوئلا و در بخش قانون معدن و هیدروکربن ها و استاد ممتاز در همان دانشگاه و نیز تدریس در دوره فوق دکترا در رشته اقتصاد هیدروکربن ها.»

سیلوا کالدرون فعالیت حرفه ای خود را به عنوان عضو گروه مشاوره «خوان پابلو پورز آلفونسو» آغاز کرد که سهم مهمی در به وجود آوردن و همکاری با اوپک دارد. وی همچنین عضو هیأت قانونگذاری منطقه ای ایالت محل تولدش موناگوس بوده که یکی از مهم ترین مناطق تولیدکننده نفت در ونزوئلا است. کالدرون همزمان به عضویت مجلس ملی درآمده و ریاست کمیته توافق های بین المللی و کمیته انرژی و معدن را بر عهده داشته است.

سابقه حضور او در حوزه های معدن و نفت و گاز به آماده کردن طرح مقدماتی لایحه مالکیت و امتیاز بهره برداری از نفت ایالت باز می گردد. این لایحه به ملی شدن نفت ونزوئلا در سال 1976 منجر شد که این امر به نوبه خود موجبات تاسیس شرکت نفت ایالتی ونزوئلا را فراهم کرد. آلوارو سیلوا کالدرون بعدها یکی از اعضای هیأت مدیره این شرکت شد.

نامزد کویت: عدنان شهاب الدین

عدنان شهاب الدین در آگوست سال 2001 به سمت مدیریت بخش تحقیقات اوپک منصوب شد. او از مارس سال 1999 تا آگوست 2001 مدیر بخش آفریقا، خاور دور و پاسیفیک بخش همکاری های تکنولوژیک در آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) در وین - اتریش بود و پیش از پیوستن به IAEA از دسامبر سال 1991 تا فوریه سال 1999 مدیر دفتر منطقه ای علوم و تکنولوژی یونسکو و نیز نماینده یونسکو در مصر، سودان و یمن بود.

شهاب الدین متولد کویت و متولد سال 1943 است و دارای دکترای مهندسی هسته ای از دانشگاه برکلی، کالیفرنیا است.شهاب الدین از سال 1965 تا 1970 مهندس برنامه ریزی شرکت ملی نفت کویت بود. او بعدها در دانشگاه کویت معاون مدیر مطالعات آکادمیک شد. پیش از آن در آزمایشگاه  های ملی لارنس برکلی و دانشگاه کالیفرنیا تحقیقات فیزیکی می کرد.

شهاب الدین عضو هیأت مدیره بیش از 30 شرکت، موسسه و کمیته مشاوره ای است. بیش از 150 رساله علمی، مقاله و گزارش منتشر کرده و در نگارش 5 کتاب همکاری کرده است. شهاب الدین به زبان های عربی و انگلیسی تسلط کامل داشته و تا حدی هم با زبان فرانسه آشنا است. او متاهل است و دو دختر و یک پسر دارد.مقایسه تجربیات کاری نامزد پیشنهادی کویت با اساسنامه اوپک نشان می دهد که وی تنها دو سال تجربه کار در بخش نفت را دارد و بقیه تجربیات کاری شهاب الدین در بخش انرژی اتمی، یونسکو و دانشگاه هاست که با شرط اساسنامه برای داشتن حداقل 10 سال حضور در بخش نفت تناقض دارد.

نامزد ایران: هادی نژادحسینیان

وقتی قرار است یک نفر از ایران برای یک ارگان بین المللی معرفی شود بی شک همه مولفه های قدرت در کشور خود را صاحب نظر می دانند. در چنین شرایطی هادی نژادحسینیان که پیش از این یکبار دیگر برای حضور در اتاق نمایندگی دائمی ایران در سازمان ملل اجماع ارکان قدرت را کسب کرده بود از سوی وزیر نفت به اوپک پیشنهاد شد.

محمد هادی نژاد حسینیان اول فوریه 1947 در کربلا متولد شد. وی متأهل و دارای 4 فرزند است. در شرح حالی که از سوی وزارت نفت برای دبیرخانه اوپک فرستاده شده در خصوص تحصیلاتش آمده است: «دکترای ناتمام حمل و نقل از دانشگاه جورج و اشنگتن آمریکا در سال 1979، فوق لیسانس مهندسی سازه از همان دانشگاه در سال 1976 و فوق لیسانس مهندسی عمران از دانشگاه تهران در سال 1970. » وی از سپتامبر 2002 معاون امور بین المللی وزارت نفت است. در مورد سوابق اجرایی نژاد حسینیان نیز چنین آمده است: «1 _ نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد از نوامبر 1997 تا سپتامبر 2002، 2 _ معاون امور بین الملل وزارت نفت از اکتبر 1993 تا نوامبر 1997، وزیر صنایع سنگین از اوت 1989 تا اکتبر 1993، معاون امور مهندسی و پروژه های وزارت نفت از مارس 1985 تا اوت 1989، وزیر راه  و ترابری از اوت 1981 تا مارس 1985، معاون امور تکنیکی سازمان برنامه و بودجه از مه 1981 تا اوت 1981، مشاور معاون نخست وزیر مارس 1979 تا مه 1981 و رئیس هیأت مدیره و مدیر اجرایی شرکت سراچه تهران از 1970 تا 1975» نژاد حسینیان عضو انجمن بین المللی نمایندگان دائم در سازمان ملل متحد و عضو انجمن بین المللی مهندسان عمران است وی کتاب  های تجارت جهانی و محیط ها و فعالیت ها (2 جلد) را ترجمه کرده است.

گرچه هادی نژاد حسینیان به اجلاس پیشین اوپک برای حضور در کنفرانسی دیگر به یکی از کشورهای آسیای میانه سفر کرد اما کارشناسان بین المللی اعتقاد دارند چنانچه مسائل سیاسی انتخاب دبیر کل از صلاحیت کاندیداها جدا شود هادی نژادحسینیان به جهت تجربیات دیپلماتیک بین المللی در عالی ترین سطوح و حضور پرسابقه در بدنه نفت ایران از واجدین شرایط دبیر کلی اوپک است.

دیپلماسی ایران، پیروزمندانه یا توجیه گر؟

آنچه کارشناسان نفتی یک روز مانده به اجلاس وزارتی اوپک پیش بینی می کنند از عدم اتفاق نظر اعضا بر یک کاندیدا حکایت دارد چرا که ایران به هیچ وجه حاضر نیست به کاندیدای یحیی نژاد حسینیان رأی دهد و احتمال توافق عراق، عربستان، امارات متحده عربی و کویت بر روی کاندیدای ایران نیز بعید است چرا که هر کدام از این کشورها به نوعی در تعاملات خود با ایران دچار نقطه های ابهام هستند.

بنابراین احتمال توافق وزرای اوپک برای تعیین دبیر کل به صورت چرخشی و بر اساس حروف الفبا فراتر از سه گزینه مشخص کشورهای ایران، ونزوئلا و کویت است. در نظام الفبایی، اگر مدت محرومیت  کشورها از دبیر کلی منظور شود باز هم ایران در صدر است چرا که پس از حضور نماینده اش به عنوان نخستین دبیر کل اوپک دیگر در این سمت حضور نداشته است.

چنانچه نظام چرخشی برای تعیین دبیر کل مصوب شود آن وقت ایران می تواند امیدوار باشد که در حداقلی ترین شرایط دو یا سه دوره بعد نماینده اش بر بالاترین کرسی بزرگ ترین کارتل نفتی دنیا تکیه خواهد زد.این احتمالات را هم نباید از نظر دور داشت که ممکن است نماینده اندونزی به عنوان رئیس آتی اوپک امور مربوط به دبیرخانه را اداره نماید یا ارشدترین عضو دبیرخانه بدون انتخاب دبیرکل تا مدت محدودی امور دبیرخانه را رتق و فتق کند و یا خود کالدرون برای مدت شش ماه دیگر در جایگاه دبیرکلی ابقا گردد.

در عالم سیاست هیچ چیز را نمی توان قطعی گفت. همه چیز به بده بستان های پشت درهای بسته بستگی دارد. حتی اگر این بده بستان ها در حوزه های دیگری صورت گیرد. باید منتظر اخبار وین بود. فردا دیپلماسی ایران چه پاسخی به ملت خواهد داد؟ نماینده عراق در اوپک منصوب حاکم آمریکایی این کشور است. شیخ نشینان خلیج فارس به رهبری عربستان نیز در یک پروسه پیچیده با نظام جهانی هماهنگ اند.

بیژن نامدار زنگنه با چه قیافه ای وارد مهر آباد خواهد شد. پیروزمندانه یا توجیه گر؟