ضمان ناشی از تعدی و تفریط یکی از انواع ضمان قهری در حقوق ایران است. ضمان قهری به معنای مسئولیتی است که بدون قرارداد و به موجب قانون بر عهده کسی قرار می‌گیرد. ضمان ناشی از تعدی و تفریط زمانی است که شخص در حفظ مال دیگری کوتاهی کند و مال تلف شود. در این صورت، شخص مسئول جبران خسارت است، حتی اگر عمداً یا با سوء نیت مال را تلف نکرده باشد.

ضمان ناشی از تعدی و تفریط در ماده ۳۱۲ قانون مدنی ایران بیان شده است. این ماده مقرر می‌دارد: «هرگاه کسی مال غیر را به عنوان امانت در اختیار بگیرد و در حفظ آن کوتاهی کند و تلف یا ناقص کند، ضامن است.»

ضمان ناشی از تعدی و تفریط شامل دو نوع ضمان است:

• ضمان عین: ضمان عین به معنای این است که شخص باید مال امانی را به مالک آن بازگرداند. اگر مال امانی تلف شده باشد، شخص باید قیمت آن را به مالک بپردازد.
• ضمان منافع: ضمان منافع به معنای این است که شخص باید منافعی را که از مال امانی به دست آورده است، به مالک بپردازد. منافع، درآمدی است که از مال امانی حاصل می‌شود، مانند اجاره بها، سود سهام یا بهره.

ضمان ناشی از تعدی و تفریط، مسئولیتی سنگین است که می‌تواند بر عهده امین قرار گیرد. امین باید در نظر داشته باشد که اگر مال دیگری را به امانت می‌گیرد، مسئول جبران خسارت خواهد بود، اگرچه عمداً یا با سوء نیت مال را تلف نکرده باشد.

در اینجا چند نمونه از ضمان ناشی از تعدی و تفریط آورده شده است:

• اگر شخصی خودروی دیگری را به امانت می‌گیرد و آن را در تصادف از دست می‌دهد، مسئول جبران خسارت به مالک خودرو خواهد بود.
• اگر شخصی ملک دیگری را به امانت می‌گیرد و آن را به دیگری اجاره می‌دهد، مسئول اجاره بها به مالک ملک خواهد بود.
• اگر شخصی مال دیگری را به امانت می‌گیرد و آن را گم می‌کند، مسئول قیمت مال به مالک خواهد بود.

ضمان ناشی از تعدی و تفریط یک مسئولیت قانونی است و امین نمی‌تواند از آن فرار کند. اگر شخصی مال دیگری را به امانت می‌گیرد، مسئول جبران خسارت خواهد بود و باید مال امانی را به مالک آن بازگرداند یا قیمت آن را بپردازد.