تاریخ معاصر منطقه و تحولات آن با نفت گره خورده است. استفاده از اهرم قیمت نفت برای تاثیرگذاری بر رقبا و حریفان منطقه ای و بین المللی همواره مورد نظر آمریکا و شرکای او بوده و طی ماه های اخیر و همزمان با گسترش موج بیداری ملت های منطقه که به نوعی رقبای منطقه ای و بین المللی را نیز با شفافیت بیشتری در مقابل یکدیگر قرار داده است شاهد استفاده جدی تری از سلاح نفت در این معادلات بوده ایم. تهدید صریح عربستان به توان جایگزینی نفت ایران و ارائه نفت ارزان به مشتریان عمده ایران، افزایش تولید بر خلاف مصوبه نشست اخیر اوپک و همچنین آزاد کردن ۶۰ میلیون بشکه از ذخایر کشورهای مصرف کننده (سازمان بین المللی انرژی) برای دومین بار در طول تاریخ فعالیت این سازمان یک بار دیگر ایران را به عنوان دومین فروشنده بزرگ نفت در اوپک در مقابل شرایطی قرار داده است که به نظر می رسد در صورت تداوم آن باید تمهید جدی برای آن اندیشیده شود. استفاده از سلاح نفت توسط کشورهای مخالف ایران طی دوران پس از انقلاب مسبوق به سابقه است. سال ۶۳ درزمان جنگ تحمیلی هنگامی که ایران دست بالاتری در نبرد با عراق پیدا و دست به عملیات برون مرزی و تسخیر بندر استراتژیک «فاو» زد حامیان عرب رژیم عراق به رهبری عربستان وارد فاز جدیدی از مقابله با ایران شدند که بعدها به «جنگ قیمت ها» شهرت یافت.
عربستان که در آن زمان بر اساس سهمیه تعیین شده خود روزانه 4. 35 میلیون بشکه نفت تولید می کرد ناگهان تولید نفت خود را به ۶ میلیون بشکه در روز رساند که به شدت قیمت نفت را تحت تاثیر قرارداد تاثیر اصلی جنگ قیمت ها در تیرماه ۶۵ خود را نشان داد و قیمت نفت برنت دریای شمال را به بشکه ای0 8. 5 دلار، قیمت نفت خام دبی را به 6. 75 و قیمت نفت ایران را که عمدتا در بازار غیررسمی و تک محموله به فروش می رفت به بشکه ای ۵ دلار رساند تا جایی که برخی مسئولان در آن برهه اعلام کردند: «تولید نفت دیگر صرفه اقتصادی ندارد». فشار سیاسی بر خریداران نفت ایران از جمله ژاپن با دادن تخفیف های زیاد به آن ها از دیگر ابعاد جنگ قیمت ها بود. این که کاهش فاحش درآمد نفتی ایران در آن سال ها تاثیرات جدی بر تصمیم های مسئولان و همچنین نحوه اداره کشور داشت امری بدیهی است که در لابه لای اسناد و خاطرات مسئولان به خوبی مشهود است. اما آن چه در این میان مورد نظر می باشد نه نشان دادن توان طرف مقابل و به ویژه عربستان برای اعمال فشار بر ایران که البته همچون نشست اخیر اوپک می توان با یارگیری و تمرکز بر روی تولیدکنندگانی چون ونزوئلا و عراق که سیاست های نسبتا مستقلی دارند بر آن فائق آمد نیست بلکه هشدار و زنهاری به مسئولان برای اتخاذ تدابیر و تمهیدات جدی در این عرصه است.
اخبار موجود حاکی از ورود غرب و برخی متحدان منطقه ای آن ها همچون عربستان به تکرار استفاده از سلاح نفت علیه ایران است. این که عربستان برای دومین ماه متوالی نفت بیشتری را به مشتریان آسیایی خود که در میان آن ها مشتریان عمده نفت ایران یعنی چین و هند که ۵۰درصد نفت صادراتی ایران را می خرند قرار دارند پیشنهاد داده است که براساس اخبار غیررسمی این پیشنهاد با قیمت هایی پایین تر و حتی واردات کالا از این کشورها به جای پول نفت همراه بوده است نشان می دهد که ریاض به طور مشخص اکنون سیاست افزایش صادرات به بازارهای سنتی نفت خام ایران و همچنین عرضه قیمت های کمتر نفت صادراتی به خریداران و قبول بیشتر کالا از آن کشورها را در پیش گرفته است. استفاده مصرف کنندگان نفت که در راس آن ها آمریکا قرار دارد از ذخایر استراتژیک خود برای دومین بار طی سال های اخیر با صدور ۶۰میلیون بشکه نفت به بازار نیز گرچه دلایل اقتصادی جدی از سوی این کشورها برای کاهش قیمت نفت دارد اما پرواضح است که هرگونه تاثیر بر قیمت های نفت بر سیاست های کشورهایی که درآمد عمده خود را از این راه کسب می کنند تاثیر خواهد داشت. آرزوی بلندمدت آمریکا حذف ایران از بازار مبادلات نفت می باشد اما چنین موضوعی در شرایط فعلی نه در شورای امنیت تایید می شود و نه بازار نفت آن را می پذیرد وتحمل می کند، لذا آمریکا و شرکای او سعی می کنند به آرامی به سمت حذف نفت ایران از بازار مبادلات نفتی حرکت کنند و در این راستا از طریق تحریم های منع سرمایه گذاری خارجی، منع داد وستد مالی بانکی بین المللی و حمل و نقل بین المللی کالا بیشترین تاثیرگذاری را بر دو بخش تولید نفت خام ایران وفروش آن بگذارند.
در این میان متاسفانه شاهد بی ثباتی در مدیریت های کلان صنعت نفت هستیم و این وزارتخانه مهم و استراتژیک حداقل چند ماهی است که بدون وزیر و با سرپرست اداره می شود و هنوز چشم انداز وجود یا ادغام این وزارتخانه نیز چندان روشن نیست. اساسنامه شرکت ملی نفت پس از سال ها بلاتکلیفی همچنان وضعیت مشخصی ندارد، تزریق گاز به چاه های نفتی که یکی از کارهای ضروری برای حفظ و افزایش سطح تولید می باشد براساس برخی آمارها در وضعیتی ۵۰درصدی سیر می کند و سرمایه گذاری برای توسعه زیرساخت های فنی صنعت نفت و گاز نیز با اما و اگرهایی روبه رو است که به طور مثال اخیرا براساس گزارش دیوان محاسبات اعتبارهای درنظرگرفته شده برای توسعه پارس جنوبی به محل دیگری درنظرگرفته شده است. اگر چه قیمت فعلی نفت ( در حدود ۱۰۰دلار) همچنان ۲۰ دلار بالاتر از محاسبه قیمتی است که دولت در لایحه بودجه سالانه خود برای هر بشکه نفت در نظر گرفته است اما از ابتدای سال جاری قیمت های نفت در بازارهای جهانی از ۱۳۷ دلار درهر بشکه به حدود ۱۰۰ دلار کاهش یافته است که در صورت ادامه کاهش تبعاتی خواهد داشت. مجموع این شرایط نشان می دهد که درکوتاه مدت باید تمهیدات جدی برای مقابله با این روند در پیش گرفته شود. در بلند مدت نیز با توجه به تاکیدات برنامه چشم انداز توسعه وابستگی درآمدی کشور به نفت را قطع یا به حداقل کاهش داد.

منبع: / روزنامه / خراسان ۱۳۹۰/۴/۱۸
نویسنده : سیدحمید ‏ حسینی