یکی از ابزارهای وادارکردن کشورها به هماهنگی با سیاست‌های مورد‌نظر که در طول تاریخ ازسوی کشورهای قدرتمند و زورگو استفاده می‌شده است، تحریم یا به‌زعم زورگویان، تنبیه کشورهای دیگر بوده است.
جمهوری اسلامی ایران نیز پس از پیروزی انقلاب اسلامی و مخصوصاً از زمانی که توانست بر مشکلات پس از جنگ فائق آید و در راستای پیشرفت و ترقی کشور گام بردارد، مورد توجه کشورهایی همچون آمریکا بوده است و این کشورها تلاش کرده‌اند تا به هر شکل ممکن، مانعی در مسیر پیشرفت این کشور به وجود آورند.
تحریم‌های اخیر که ازسوی آمریکا و اتحادیه اروپا علاوه بر تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه کشورمان اعمال شده است، دقت‌نظر عمیقی را می‌طلبد. به نظر می‌رسد ایران پس از حدود 30 سال که از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذرد، توانسته است سیستمی پیچیده از روابط با کشورهای منطقه را به وجود آورد که به سادگی و بدون تأمل نمی‌توان از آن گذشت. رشد و پیشرفت کشورها و به اصطلاح جهانی‌شدن، شرایطی را به وجود آورده است که تحریم کشورها نه فقط برای کشور هدف تحریم، بلکه برای کشورهای همسایه و حتی اعمال‌کنندگان تحریم نیز محدودیت‌هایی را به وجود خواهد آورد.
همانطور که شاهد هستیم، چین علی‌رغم تلاش آمریکا برای اعمال فشار بر ایران، به ادامه روابط تجاری و نفتی خود با ایران پرداخته است. ازسوی دیگر، روسیه نیز به دلیل همکاری‌های نزدیک با ایران در عرصه‌های نظامی و هسته‌ای، اگر بخواهد به قطع یا تیرگی روابط با ایران مبادرت کند، بهای سنگینی را متحمل خواهد شد. ژاپن نیز نگرانی خود را از اعمال تحریم‌ها علیه ایران اعلام کرده است و به نظر می‌رسد قصد ندارد روابط خود را با ایران فدای منافع کشورهای قدرتمند و منفعت‌طلب کند. در این شرایط باید به این سؤال اساسی پاسخ داد که به چه دلیل برخی کشورها یا مؤسسات خصوصی به نقض این تحریم‌ها پرداخته‌اند.
در پاسخ به سؤال فوق توجه به مسائل زیر مهم است:

1ـ فقدان سیاست عادلانه، یکسان و با پشتوانه قوی از سوی جامعه بین‌الملل در مورد مقابله با فعالیت‌های هسته‌ای کشورها:
سیاست‌های دوگانه جامعه بین‌المللی و مخصوصاً آمریکا در قبال کشورهایی که درصدد دستیابی به فناوری هسته‌ای هستند، موجب شده است تا کشورها به این سیاست‌ها اطمینان کافی نداشته باشند. کشورها در محیط بین‌الملل، معمولاً با محاسبه سود و زیان خودشان، اقدام به سیاستگذاری می‌کنند و کمتر کشوری حاضر است در قبال سیاست‌های دوگانه، سیاسی و فاقد اطمینان‌بخشی بالا، منافع خود را به خطر بیاندازد. آمریکا در برابر کشورهایی نظیر ایران، کره شمالی و رژیم صهیونیستی به طرق متفاوت به اعمال سیاست پرداخته است؛ اگرچه نوع فعالیت‌های ایران با رژیم صهیونیستی قابل مقایسه نیست، چرا که هنوز آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هیچ‌گونه انحرافی از فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای در مورد ایران گزارش نکرده است، در صورتی که اسرائیل در منطقه از فناوری جنگی هسته‌ای و زرادخانه هسته‌ای نیز برخوردار است.

2ـ به نظر می‌رسد موضع‌گیری جامعه بین‌الملل به سرکردگی آمریکا و ایادی غربی‌اش، در برابر کشورهایی که قصد دارند به فناوری هسته‌ای دست پیدا کنند، بستگی به نوع رابطه آنها با برخی کشورهای صاحب‌نفوذ دارد.
بررسی تاریخ تلاش ایران برای دستیابی به این فناوری از سال 1382 نشانگر این است که آمریکا و ایادی غربی‌اش در مقاطع مختلف زمانی، سیاست‌های متفاوتی را در پیش گرفته‌اند که دامنه آن از مذاکره تا تحریم و گاه تهدید به حمله نظامی متغیر بوده است. کشورها در عرصه بین‌الملل و خصوصاً در همسایگی ایران از حسن نیت ایادی غرب و آمریکا مطمئن نیستند و عملاً از اینکه این کشورها به جای منافع بین‌المللی در پی منافع خاص خودشان هستند، نگرانند و نمی‌توانند به سادی روابط خود با ایران را قطع کنند.

3ـ پیچیدگی روابط اقتصادی و تجاری در دنیای معاصر:
رشد و پیشرفت کشورها و جهانی‌شدن، شرایطی را به وجود آورده است که کشورها به تنهایی نمی‌توانند به حیات سیاسی و اقتصادی خود ادامه دهند و باید از طریق برقراری روابط با دیگر کشورها و گسترش حیطه این روابط، امنیت، رشد و پیشرفت خود را تضمین کنند.
از این‌رو، تحریم‌ها و قطع روابط با ایران برای کشورهایی همچون روسیه، چین، ژاپن و... ضرر و زیان‌های محسوسی را به همراه خواهد داشت. کشورها به راحتی نمی‌توانند از این زیان‌ها حتی به نفع جامعه بین‌المللی (اگرچه در مورد صحت این جهت‌گیری در محیط بین‌الملل شک‌هایی وجود دارد) چشم‌پوشی کنند.

4ـ عامل چهارم و شاید مهم‌ترین عامل برای نقض تحریم‌ها علیه ایران این است که در طول سی سال گذشته، ایران از لحاظ اقتصادی، ثبات سیاسی و فناوری به حدی پیشرفت کرده است که کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به تأثیر تحریم‌ها بر کشورمان امید چندانی ندارند. به همین دلیل است که هر کشوری سعی می‌کند با برقراری روابط بیشتر با ایران، خود را از مزایای این روابط در آینده محروم نکند.

5 ـ علاوه بر کشورهایی که به نقض تحریم پرداخته‌اند، برخی شرکت‌های بین‌المللی نیز این تحریم‌ها را نقض می‌کنند. این شرکت‌ها عمدتاً خصوصی بوده و در پی منافع اقتصادی خودشان هستند و معمولاً تمایلی به ورود به مسائل سیاسی بین‌المللی ندارند.
البته موارد بالا به این معنا نیست که تحریم‌های وضع شده علیه ایران، تماماً به نفع ایران است و ما باید از تحریم استقبال کنیم، بلکه علی‌رغم تمامی مشکلاتی که این تحریم‌ها برای کشور ما دارند و بر هیچ کسی نیز پوشیده نیست، باید مردم ایران و سیاستمداران با همدلی و بردباری با مشکلات و عواقب تحریم‌ها برخورد کرده و سعی داشته باشند از این رهگذر به عنوان فرصت‌هایی برای مقابله با این تحریم‌ها استفاده کنند.
ازسوی دیگر باید توجه داشته باشیم که کشورهایی همچون روسیه، چین و ژاپن، تمایل ندارند با جریانات سیاسی بین‌المللی که سردمدار آنها آمریکا و ایادی غربی هستند به مخالفت علنی بپردازند، بلکه معمولاً راه میانه‌ای را برمی‌گزینند. همانگونه که مشاهده شد، کشورهایی همچون روسیه و چین ازسویی به قطعنامه تحریم علیه ایران رأی مثبت می‌دهند و ازسوی دیگر روابط خود را با ایران حفظ می‌کنند.

منبع: / روزنامه / اطلاعات ۱۳۸۹/۵/۲۳
نویسنده : محمود رضا امینی