همایش علمی اصلاح الگوی مصرف با بررسی ابعاد اقتصادی، سیاسی، اخلاقی و حقوقی روز پنج‌شنبه بیستم اسفندماه در دفتر قم پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در ابتدای این همایش پس از پخش سرود مقدس جمهوری اسلامی ایران و تلاوت آیاتی چند از کلام الله مجید، دبیر علمی همایش سیدکاظم سیدباقری ضمن خیر مقدم به حضار، در مورد روند برگزاری این همایش گزارشی را قرائت کرد.
سپس حجت الاسلام و المسلمین علی اکبر رشاد رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به عنوان اولین سخنران این همایش پشت تریبون رفت. وی ضمن تقدیر و تشکر از علما و فضلا برای حضور در این همایش و هم چنین تشکر از مجموعه همکاران در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و پژوهشکده نظام های اسلامی، با اشاره به مغفول ماندن ابعاد مختلف این ایده گفت: عنوان این همایش، همایش علمی اصلاح الگوی مصرف با بررسی ابعاد اقتصادی، سیاسی، اخلاقی و غیره است. من تصور می کنم تاکنون در مورد اهمیت و ماهیت مقوله اصلاح الگوی مصرف، صحبت و کار نشده است.
وی ادامه داد: از رفتارها و اقدام ها برمی آید مسئله اصلاح الگوی مصرف به معنی مجموعه ای از محدودیت ها و ممنوعیت ها برداشت شده است. آیا مراد همین است؟
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تاکید کرد: این مقوله یک مقوله ذات الاطراف است. معطوف به همه استعدادها و استطاعت های در قبضه بشر است. از استطاعت های معنوی تا مادی را شامل می شود.
حجت الاسلام و المسلمین رشاد در مورد اصلاح الگوی مصرف معنوی گفت: انسان دارای فطرت و قوای فطری شگفت و شگرفی است. مدیریت این استعدادها اصلاح الگوی مصرف است. هنگامی که می توان یک نسل پرورد و به فعلیت رساند، اگر نکنیم الگوی مصرف ما درست نبوده است.
وی ادامه داد: من بسیار جست و جو کردم؛ اعمال و افعال نداریم که قابلیت تبدیل شدن به عبادت را نداشته باشند. ما باید هر حرکت و سکونمان یک عبادت باشد. آبی که می خوریم باید عبادت باشد. این گزینش الگوی صحیح مصرف است. سرمایه های معنوی مانند ایمان در اختیار ما است. ایمان اعجاز می کند. ایمان کارهای نشدنی و محال الوقوع را ممکن می سازد. اگر ایمان مردم را مدیریت کنیم، اصلاح الگوی مصرف را انجام داده ایم.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در مثال دیگری گفت: ما سرمایه ای داریم به نام امر به معروف و نهی از منکر؛ چقدر از این سرمایه استفاده کرده ایم؟ آیا این همه روایات از نبی مکرم اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع)در مورد این که انسان غیر ملتزم به فریضه امر به معروف و نهی از منکر مرده متحرک است، تعارف کرده اند؟ آیا وقتی امام(قدس سره) فرمودند که ما باید وزارت امر به معروف و نهی از منکر باید داشته باشیم، آیا این حرفشان تعارف و شعار بود؟
وی تاکید کرد: متاسفانه عده ایی با رفتارهای افراطی و غیر مسئولانه به نام نهی از منکر این سرمایه عظیم و ارزشمند را هدر می دهند. اصلاح الگوی مصرف این است که این سرمایه را مدیریت و بهره برداری بهینه ایی از آن بکنیم.
حجت الاسلام و المسلمین رشاد در پایان صحبت های خود با اشاره به این نکته که از این ظرفیت های معنوی مغفول مانده است و در بحث اصلاح الگوی مصرف ذهن ها به سوی مسائل اقتصادی می رود، گفت: باید مسئله اصلاح الگوی مصرف را یک نظام واره ببینیم. ابعاد و اضلاع ان را ببینیم و برای هر بعد تدبیر کنیم تا بتوانیم سامانه جامع و ملی را پیشنهاد بدهیم.
بعد از سخنان ریاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دکتر محسن میرزایی رئیس کمیسیون اصلاح الگوی مصرف شورای عالی انقلاب فرهنگی به ایراد سخنرانی پرداخت. وی در ابتدای صحبت های خود با لزوم اهمیت یک دریافت مشترک از بحث اصلاح الگوی مصرف، گفت: متاسفانه بهره وری سرمایه در کشور ما سیر نزولی داشته است و در دهه گذشته این بهره وری منفی بوده است.
وی ادامه داد: ما توجه بسیار کمی به دانش و تجربه نیروی انسانی می کنیم. اگر مسئولی وارد اتاق کار خود شود و ببیند فقط یک دستمال درون جعبه مانده است، آیا آن را دور می اندازد؟ اما ما به سادگی از کنار تجربه می گذریم. هر مسئولی که انتخاب می شود، همه چیز را از نو شروع می کندو این زمان، سرمایه و تجربه است که دور انداخته می شود.
رئیس کمیسیون اصلاح الگوی مصرف شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکید کرد: ما بعد از انقلاب اسلامی در حوزه تربیت نیروی انسانی متخصص با یک انفجار مواجه بودیم اما این نیروی انسانی هیچ تاثیری بر تولید نداشته اند. ما نتوانستیم بازده اجتماعی را جمع آوری کنیم. در مورد پژوهش هم بدین گونه است. ما بودجه پژوهشی را چند برابر کرده ایم اما نتیجه خاصی نگرفتیم.
دکتر میرزایی در پایان صحبت های خود با اشاره به فراگیر بودن اسراف و تبذیر در تمامی نهادهای کشور گفت: ما باید جواب این پرسش را بیابیم که چرا در جامعه ما کار ارزش ایجاد نمی کند؟ چرا وقتی همه دولت ها با تمام وجود درصدد حل مشکل بیکاری بودند، این مشکل باز لاینحل باقی مانده است؟ متاسفانه در این فضا کار یک نیاز و راهبرد نیست.
در ادامه جلسه حجت الاسلام و المسلمین سید رضا حسینی به ارائه مقاله خود با عنوان « الگوی مطلوب تخصیص درآمد در چارچوب اسلامی» پرداخت. وی با اشاره به تصمیم‌گیری دربارة انتخاب کمیت و کیفیت مطلوب تخصیص درآمد به تأمین نیازهای گوناگون زندگی از مسایل بنیادی اقتصادی گفت: در اقتصاد متعارف، این مسئله بیشتر در قالب الگوی مصرف و رفتار مصرف‌کننده مورد بررسی قرار می‌گیرد و در منابع اسلامی در فضای گسترده‌تری به نام الگوی تخصیص درآمد مطرح شده است.
وی ادامه داد: مناسب‌ترین مفهوم برای تبیین این مسئله از دیدگاه آیات و روایات، انفاق به معنای عام است که تمام هزینه‌های زندگی اعم از مخارج مصرفی، مخارج مشارکت‌های اجتماعی و مخارج سرمایه‌گذاری را شامل ‌شود.
حجت الاسلام و المسلمین حسینی در پایان صحبت های خود با اشاره به هدف مقاله ارائه شده خود در این همایش مبنی بر کشف و تبیین خطوط کلی حاکم بر الگوی تخصیص درآمد فردی در چارچوب نگرش اسلامی گفت: با بررسی مبانی اعتقادی، هدف، موارد و باید و نبایدهای تخصیص درآمد در اسلام، رفتار مطلوب تخصیص درآمدی در چارچوب اسلامی به‌گونه‌ای رقم می‌خورد که رفاه، عدالت اجتماعی و معنویت را در کنار یکدیگر فراهم می‌کند.
حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا جباران با مقاله « ارزش‌های حاکم بر مصرف در اخلاق اسلامی» در این همایش شرکت کرده بود. وی با اشاره به این نکته که رعایت ارزش‌های اخلاقی، یگانه چاره‌ای است که انسان امروز برای درمان مصرف‌گرایی و گریز از پیامدهای آن پیش‌رو دارد، سخنرانی خود را آغاز نمود و گفت: توجه و شناخت و التزام به موازین اخلاقی در حوزه مصرف بدون آگاهی از مبانی و پشتوانه‌های نظری آن صورت نمی‌گیرد.
این استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه صحبت های خود گفت: ابزارانگاری دنیا، باور به نظارت الاهی بر عالم، امانت‌انگاری ثروت، ابزارانگاری مصرف و باور به تأثیر عمل در سرنوشت انسان مبانی و اصولی است حاکم بر حوزه مصرف است.
حجت الاسلام و المسلمین جباران در پایان صحبت های خودگفت: التزام به حلال‌خواری، هدر ندادن اموال، کسب انگیزه و نیت صحیح، زهد، قناعت، تدبیر میانه‌روی، توکل، شکر و تواضع در جایگاه ارزش‌های اخلاقی حاکم بر حوزه مصرف طرح و تبیین و ارتباط هر یک با حوزه مصرف را باید بررسی کرد.
سخنران بعدی همایش اصلاح الگوی مصرف، حجت الاسلام و المسلمین سعید فراهانی فرد بود. وی در ابتدای سخنان خود گفت: در سده‌های گذشته زمانی که اقتصاد غرب، در صدد ساختن زیرساخت‌های اقتصادی خود و افزایش سطح تولید بود و پله‌های نردبان توسعه را طی می‌کرد، اندیشه برگرفته از اخلاق پروتستان، افراد را به کوشش فراوان و مصرف کم تشویق می‌کرد.
استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: در سده بیستم، اقتصاد غرب به مرحله شکوفایی و تولید انبوه رسید و در همین دوران برای یافتن بازار محصولات، اخلاق اقتصادی به سمت مصرف‌گرایی تغییر جهت داد و هدف مستقیم تغییر پیش‌گفته جهت اقتصادهایی را نشانه گرفت که هنوز در پله‌های اولیه توسعه بودند.
وی تاکید کرد: ما به دنبال اثبات این فرضیه هستیم که مصرف‌گرایی، مانع اساسی کشورهای در حال توسعه برای رسیدن به هدف‌های خود بوده و پایداری توسعه را در کشورهای توسعه یافته مختل می‌سازد.
حجت الاسلام و المسلمین سعید فراهانی فرد در پایان صحبت های خود با اشاره به این نکته که دین اسلام با جهت‌دادن الگوی مصرفی مسلمانان و تشریع مقرراتی در این جهت، زمینه‌های توسعه پایدار یعنی حفظ محیط زیست و عدالت بین نسلی را فراهم می‌کند، به صحبت های خودپایان داد.
حجت الاسلام و المسلمین امیر غنوی استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی مقاله ایی با عنوان « اخلاقیات مصرف» به این همایش ارائه کرده بود. وی در ابتدای سخنان خود گفت: بحث اخلاق مصرف، از ادبیات چندانی برخوردار نیست اما مشکل‌های گستردۀ رفتارهای مصرفی جامعه ما و اتلاف وسیع و مستمر منابع، نیاز به بررسی عمیق این مشکل را نشان می‌دهد. نیازی که پاسخگویی به آن، تحقیق و تأمل در متون دینی و استفاده از تجربه‌های دیگران را می‌طلبد.
وی ادامه داد: حقیقت این است که اخلاقیات حاکم در رفتار غربیان، سخت متأثر از بازیگرانی است که نه فقط عرصۀ سیاست و اقتصاد بلکه اخلاق را نیز بخشی از زمین بازی خود می‌پندارند. آنچه اخلاق مصرفی امروز را شکل داده و از بقای آن حراست می‌کند بیش از همه، سرمایه‌ها و سرمایه‌دارنی هستند که فقط در سایه گستردگی مصرف‌گرایی می‌توانند اقتدار خود را حفظ و توسعه دهند.
وی تاکید کرد: رسانه‌ها و آموزش و پرورش کم و بیش در همین جهت همراه جریان حاکم بوده و مصرف‌گرایی و مصرف‌زدگی را به شکل‌های گوناگون ترویج می‌کنند و جامعه نیز در چنین فضای اخلاقی تنفس می‌کند.
حجت الاسلام و المسلمین امیر غنوی در پایان صحبت های خود گفت: بحث تفصیلی از اخلاقیات مصرف نیاز به مجالی مستقل دارد. مجالی که در آن مطالعه‌های بنیادین در معارف دینی از یک‌سو و مطالعه‌های میدانی در جامعه امروز ایران از سوی دیگر مورد توجه قرار گرفته و با استفاده از تجربه‌های دیگران به مطرح‌کردن طرحی تازه در عرصه اخلاقیات مصرف پرداخته شود.
حجت الاسلام و المسلمین محسن مهاجر نیا سخنران بعدی این همایش با ارائه مقاله خودبا عنوان « اصلاح الگوی مصرف؛ پروژه سیاسی یا پروسه اقتصادی» پرداخت.
وی در ابتدای صحبت های خود گفت: آیا اصلاح الگوی مصرف، یک پروژه است تا با برنامه مدون و مشخص بتوان آن را اصلاح کرد یا آنکه پروسه و فرایندی است که در گذر زمان و به تدریج اصلاح می‌شود؟
وی در تشریح مقاله خود گفت: مقاله حاضر، با رویکرد اقتصاد سیاسی به تأمل در موضوع نگریسته است و با این دغدغه که اصلاح پیش‌گفته جنبه پروسه‌ای دارد یا پروژه‌ای، سه پرسش را طرح می‌کند و سرانجام، براساس مبانی و اصول اندیشه مقام معظم رهبری، با نقد دو دیدگاه پروسه‌ای و پروژه‌ای محض، به این نتیجه می‌رسد که اصلاح الگوی مصرف پروسه‌ای فرهنگی است که با پروژه‌های متعدد سیاسی، اقتصادی، حقوقی، مدیریتی و فرهنگی قابل تکمیل و تسریع است.
پس از سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین مهاجر نیا، حجت الاسلام و المسلمین مسعود پورفرد به ارائه مقاله خود با عنوان « اصلاح الگوی مصرف و ثبات سیاسی در نظام اسلامی» پرداخت. وی در مورد این مقاله گفت: ما در این مقاله ضمن توجه به مفهوم‌ها و مبانی نظری به شاخص‌ها و بُعدهای بی‌ثباتی و ثبات سیاسی پرداخته ایم.
استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: در تحلیل رفتار مصرف‌کننده و مسئله ثبات سیاسی به عامل‌های کیفی مؤثر بر رفتار مصرف‌کننده در اسراف و فقر درباره ثبات سیاسی، نیازهای مادی و معنوی و ایمان اشاره کرده ایم. در بخش دیگر مقاله به هدف‌ها و انگیره‌های مصرف‌کننده درباره اصل«بیشینه‌کردن پاداش الاهی» دربرابر اصل «مطلوبیت و رضایت مادی مصرف‌کننده از کالا و خدمات» و نقش ایمان در سرمایه‌گذاری و تقویت اقتصادی توضیح داده شده و سپس «تهدید‌ها و فرصت‌های تخصیص درآمد مصرف‌کننده» تبیین شده است که چگونه و با چه سازوکاری افراد مؤمن می‌توانند از اسراف و تبذیر جلوگیری کنند و با کوشش، سرمایه‌های خود را در جهت رفاه و پیشرفت جامعه فعال کنند.
وی ادامه داد: در بخش دیگر مقاله، به نقش سرمایه اجتماعی در ثبات سیاسی جامعه اشاره شده که بحث اعتماد و شبکه روابط اجتماعی از شاخص‌های مهم سرمایه اجتماعی شمرده شده و نیز نقش تعیین‌کننده آنها در مسایل اقتصادی و ثبات سیاسی بیان شده اند.
حجت الاسلام و المسلمین پورفرد در بخش واپسین صحبت های خود گفت: نکته حائز اهمیت این است که نقطه شروع اصلاح الگوی مصرف از خود دولت‌ها باید آغاز شود. به نظر بنده دولت‌ها طی فرایندی بلندمدت در برنامه‌ریزی و فرهنگ‌سازی، سرانجام به سمت اصلاح الگوی مصرف حرکت خواهند کرد و همین امر به تدریج باعث ثبات سیاسی وآرامش اقتصادی دولت‌ها خواهد شد.
« محدودیت آزادی تصرف در اموال با رویکرد اصلاح الگوی مصرف» عنوان مقاله بعدی بود که توسط حجت الاسلام و المسلمین فرج الله هدایت نیا در این همایش قرائت شد. وی در ابتدای صحبت های خود گفت: در جوامع دینی به‌ویژه در ایران اسلامی، کسانی که به‌علت باورهای مذهبی، افراط در مصرف را بر خود روا نمی‌دانند و این کار را با اصل تکریم نعمت‌های الاهی ناسازگار می‌دانند و با چنین نگرشی، خود به اصلاح الگوی مصرف خویش مبادرت می‌ورزند و در حد توان خود، در خانواده، محیط کار و جامعه برای تغییر فرهنگ نادرست مصرف می‌کوشند، فراوان هستند.
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: با وجود این، کم نیستند کسانی که به علت ضعف باورهای دینی و توهم، فراوانی منابع طبیعی و ثروت‌های خدادای از یک‌سو و باور به آزادی مطلق در چگونگی استفاده از دارایی و درآمد خود از سوی دیگر، در مصرف افراط و اسراف می‌کنند. بدیهی است که برای کنترل مصرف نامتعارف این قبیل افراد باید کاری در خور و شایسته صورت گیرد.
وی ادامه داد: برای کنترل مصرف جامعه روش‌هایی وجود دارد، این روش‌ها در تقسیمی کلان به روش‌های «اخلاقی» و «حقوقی» قابل طبقه‌بندی است. ما در این مقاله، روش‌های حقوقی کنترل مصرف را مورد بررسی و ارزیابی قرار داده ایم.
حجت الاسلام و المسلمین هدایت نیا در مورد روش حقوقی کنترل مصرف گفت: با توجه به قاعده سلطنت و آزادی افراد در تصرفات مالکانه، دو پرسش اساسی خودنمایی می‌کند. پرسش نخست اینکه مبانی تحدید قاعده سلطنت چیست؟ و پرسش دوم اینکه راه‌کارهای حقوقی اصل تحدید قاعده سلطنت کدام است؟
آخرین سخنران همایش امروز، دکتر حسین آقا بابایی با مقاله « جایگاه حقوق مصرف در اصلاح الگوی مصرف» بود. وی در ابتدای سخنان خود گفت: نامناسب‌بودن مصرف در زمینه‌های گوناگون به‌ویژه در مصرف کالاهای تجدیدناپذیر و انرژی، به موضوع مهم جامعه امروز ایران تبدیل و اصلاح الگوی مصرف به‌صورت یک راهبرد کلان و ضرورت اقتصاد ملی در دستور کار قرار گرفته است.
وی ادامه داد: واقعیت اسراف و هدر دادن منابع و امکانات ملی که با آموزه‌های دین و حکم عقل در تعارض است، معلول علل و عامل‌هایی است که بدون شناخت و کنترل آنها نمی‌توان به اصلاح الگوی مصرف امید داشت.
استادیار دانشگاه گیلان گفت: یافته‌های ما حاکی از این است که الگوی مصرف غیرقابل قبول فعلی، فقط ناشی از عادت یا فرهنگ مصرف‌گرا و اسراف‌گر نیست و چه‌بسا در بررسی واقع‌بینانه، تمایل به اسراف و عادت به ریخت‌وپاش، نقش بسیار کمی در الگوی مصرف فعلی، به‌ویژه در زمینه‌هایی که نگرانی‌های در سطح ملی را دامن زده است، داشته باشد.
وی تاکید کرد: به نظر می‌رسد عدم دسترسی به اطلاعات درباره کیفیت کالاهای عرضه شده، عدم وجود قدرت انتخاب در بازار رقابتی، عدم وجود مقررات سخت‌گیرانه درباره مسئولیت تولیدکنندگان کالاهای معیوب، وجود فساد اداری و اقتصادی و در نتیجه عدم کنترل نسبت به کالاهای نامرغوب و سرانجام، عدم مشارکت جامعه در دفاع از حقوق مصرف‌کنندگان، از جمله عامل‌هایی هستند که ضمن اینکه سبب اجحاف در حق اکثریت ضعیف و آسیب‌پذیر جامعه یعنی مصرف ‌کنندگان می‌شود، در این استاد دانشگاه ادامه داد: قانون حمایت از مصرف‌کنندگان که پس از 16 سال از زمان طرح در قوه مقننه، در سال 1388 مهر تصویب خورده است، برخی از عامل‌های اثرگذار در حقوق مصرف‌کننده مورد توجه قرار گرفته‌اند که در صورت ضمیمه ‌شدن عزم ملی برای اصلاح الگوی مصرف، ابزار حقوقی مناسبی برای اصلاح الگوی مصرف از راه توجه به حقوق مصرف‌کنندگان خواهد بود.
دکتر حسین آقا بابایی در پایان صحبت های خود تاکید کرد: مصرف بی‌‌رویه و اتلاف منابع و سرمایه‌های کشور را نیز به دنبال دارد. بی‌‌توجهی به حقوق مصرف کنندگان، سبب گرفتار شدن مصرف ‌کننده ایرانی در چرخه‌ای شده که در قیاس با مصرف ‌کنندگان بسیاری از کشورهای جهان در عین حال که متحمل هزینه بیشتری می‌شود از رفاه و آسایش کمتری برخوردار است.

منبع: / سایت / باشگاه اندیشه