اصلاح الگوی مصرف را باید از مرحله حرف بیرون آورد و به عمل نشاند. همچنین با گفتار نمی توان به این مهم دست یافت که باید به وسیله کردار به آن رسید. برای نیل به مصرف صحیح باید از غفلت به درآمد و با تلاش دقیق و حرکت مستمر به مقصد رسید.
در علم اخلاق اسلامی در تبیین و تشریح مفهوم و مراتب شکر و سپاس از نعمت های خداوند متعال به حقایقی دست می یابیم که از جمله است تقسیم بندی شکر و سپاس به زبانی و عملی.
شکر زبانی آن است که در مقابل بخشش نعمت های الوان الهی با عبارات خاصی که بر زبان جاری می شود سپاسگزاری انجام می گردد. این عمل به هر زبان که صورت گیرد ممدوح و پسندیده است و دارای اجر و ثواب می باشد و لازم است تداوم یابد.
شکر عملی ـ که بالاترین و ارزشمندترین نوع سپاس می باشد ـ عبارت است از استفاده صحیح و به جا و به موقع از نعمت های الهی و قرار دادن هر نعمت در جایگاه و مصرف بهینه و مفید آن. در واقع آیه شریفه لئن شکرتم لازیدنکم (1) که اعلام می نماید نعمت های الهی را شکر و سپاس گوئید تا بر آن افزوده شود شکرگزاری عملی را شایسته ازدیاد نعمت ها می داند زیرا چه بسیار شکرگزارانی که پیوسته با زبان شکر و سپاس گویند و در همان حال به اسراف در نعمت هایی که در اختیار دارند می پردازند! تردیدی وجود ندارد که این گونه شکرگزاری که فاقد شناخت و بینش است نه تنها موجب ازدیاد نعمت ها نمی گردد بلکه موجب از کف رفتن نعمت ها و تحقق محتوای این آیه شریفه می شود:
لئن کفرتم ان عذابی لشدید
اگر نعمت های خداوند را کفران کنید همانا عذاب من شدید و سخت می گردد. (2)
متاسفانه کفران نعمت های خداوند در میان انسان ها فراوان است و بدون آن که به فرجام کار خویش بیندیشیم و واقعیت نهفته در آیه شریفه ذیل را در ذهن آوریم که: لتسئلن یومئذ عن النعیم: در روز قیامت از نعمت های مختلفی که در اختیار شما گذاشته شده است بازخواست می شود. (3) به دنبال این غفلت به ضایع کردن نعمت ها با افراط و اسرافکاری های فراوانی که مرتکب می شویم می پردازیم و از خواب و فراموشی بیدار نمی شویم و به خود نمی آئیم و به سیره و روش های اسلامی و انسانی بازگشت نمی کنیم!
تردیدی وجود ندارد که در کنار آیات و راهنمایی های قرآن هم اندیشه های جامع و رهایی بخش پیشوایان اسلام که همچون مشعلی فروزان در ظلمت ها نور و فروغ می دهند و راه می نمایاند و هم سیره و روش های رفتاری و عملی آن مطهران مطمئن ترین پشتوانه ها برای پیمودن راهی است که به مقصد رشد و کمال و کسب رضوان و تقرب خداوند منتهی می گردد. زیرا پیشوایان الهی اسوه جامع برای اصلاح الگوی مصرف در جنبه ها و موضوعات گوناگون می باشند و در میان این موضوعات الگوی مصرف در تغذیه شایسته تامل است و باید در سیره و روش های درس آموز و پیام گزار آن بزرگواران دقت و تعمق کافی روا داریم.
درباره اصل تغذیه از چند زاویه می توان سخن گفت که یکی از آنها عبارت است از آفات و موانع تحقق تغذیه سالم و از میان آفات گوناگون و بازدارنده سلامت و سعادت آفت اسراف در تهیه غذا بسیار خطرناک و دارای رواج سریع و شتابنده می باشد.
1 ـ اگر سری به مهمانی ها بزنیم با شگفتی مشاهده می کنیم که بین نیاز موجود و غذاهای تهیه شده فاصله ای زیاد وجود دارد و هیچ انطباق و سازگاری میان آنها قابل تصور نمی باشد!
مشکل اول این است که در برخی از این مهمانی ها چند نوع غذا از خورش های گوناگون تهیه می شود و بر سر سفره های عریض و طویل خودنمایی می کند. تردیدی وجود ندارد که مهمانان نمی توانند از همه غذاها و خورش ها استفاده کنند و در نتیجه بخش زیادی از آنها باقی می ماند و این یک اسراف بزرگ است.
مشکل دوم این است که در تهیه همین انواع غذاهای لذیذ نیز هیچ معیار و اندازه ای مورد توجه و عمل قرار نگرفته است که اگر چنین می شد لااقل مقدار و میزان کمتری از آنها طبخ و آماده می شد و در نتیجه اسراف کمتری صورت می گرفت اگرچه نفس عمل تنوع طلبی در تغذیه از اساس و بنیان باطل و بیهوده است و اگر آن اطعمه واشر به متنوع و الوان زبان داشتند فریاد می زدند که: چرا ما را ضایع می نمائید! و چرا انسان های دیگر را از بهره برداری محروم می کنید! و به راستی که شما مسرفان بسیار موجودات ناشایستی هستید که این گونه در حق نیازمندان جامعه جفا روا می دارید!
2 ـ آیا مجالس عروسی را دیده اید تردیدی ندارد که کم و بیش در این مجالس حضور داشته اید. اما بعید به نظر می رسد که در نحوه پذیرایی از دعوت شدگان دقت کافی مبذول داشته باشید و نیز در میزان مواد گوناگونی که صاحبان این محافل برای مردم مهیا کرده اند دقیق شده باشید.
بسیاری از این محافل به غلط و براساس سنن و آداب حاکم بر قشری از اقشار جامعه غذاهای گوناگون تدارک می بینند و این خود اولین گام در اسراف و افراط در تهیه غذا می باشد. علاوه بر انواع غذا با شیرینی های مختلف و آن هم در مقدار و میزان انبوه و نیز با میوه جات متنوع و فراوان و همچنین نوشیدنی های گوناگون مواجه می شویم.
پس از پایان مجلس مشاهده می کنیم که زباله دان ها از برنج و خورش ها لبریز می شوند. و نیز می بینیم که چه میوه های دست نخورده و نیم خورده و چه شیرینی های ضایع شده و چه نوشیدنی های رها شده در روی میزها دیده ها را به خود جلب می کنند و آه حسرت و تاسف را از نهاد انسان های به تمام معنا مومن و بصیر و آگاه به تعالیم و دستورالعمل های اقتصادی اسلام درباره الگوی صحیح مصرف برمی آورند!
3 ـ بعضی از کارخانه ها پادگان ها مراکز آموزشی نهادها و سازمان های دولتی و خصوصی وضعی شبیه به همان محافل مهمانی و مجالس عروسی دارند و متاسفانه به ضایع کردن نعمت های الهی می پردازند و کسی نیست که احساس مسئولیتی کند و در این حرکت شتاب آلود به سوی اسراف و افراط در بهره وری از نعمت ها راه را از چاه جدا نماید و اندیشه زلال اسلامی درباره نحوه مصرف صحیح را تبیین کند و بصیرت های لازم را به عنوان پشتوانه ای برای تحقق ضوابط و معیارهای اسلام در گرایش عملی به مصرف صحیح به وجود آورد.
4 ـ چرا راه دور می رویم! راه نزدیک هم هست خیلی نزدیک. خانه های خودمان را می گویم که متاسفانه از آنها غافلیم و نظارتی نداریم و نمی دانیم چه می گذرد و چگونه نعمت های الهی از غذا میوه آب برق گاز تلفن و... به سهولت تلف می شوند و از بین می روند.
اگر همه اعضای خانواده نسبت به رعایت الگوی صحیح مصرف بی اعتنا باشند و در غفلت کامل به سر برند بلا و مصیبت بزرگی است که همه گیر می باشد و تو گویی عذابی است نازل از طرف خداوند متعال که راه رهایی از آن تلاش علمی و عملی برای نیل به معرفت و شناخت و رفتار و کنش صحیح است.
اگر برخی نسبت به این موضوع آگاهی دارند و در عین حال سایر اعضای خانواده را از اسراف در امور منع نمی کنند مسئول هستند و به دلیل امتناع و پرهیز از امربه معروف و نهی ازمنکر با ناخشنودی شدید حضرت پروردگار مواجه می باشند و به راستی چگونه این وضعیت تلخ و خطرناک قابل تصور است که خداوند متعال بر آدمی خشم ورزد و بازخواست کند و معذب نماید!
اگر بعضی از افراد کانون خانواده در عین حال که خود به شناخت و بینش های لازم دست یافته و از شدت زشتی عمل اسراف در تهیه غذا و مصرف ناصحیح نعمت های الهی وقوف و آگاهی کامل دارند دیگران را از این عمل نهی نمایند و به مصرف صحیح فرا خوانند به مرور راه برای رهایی از غفلت ها و سهل انگاری ها توسط سایر اعضای خانواده صاف و هموار می شود و خوشا به حال این بندگان صالح خدا که هر جا هستند منشا خیر و رحمت می باشند و با کژی ها و غفلت ها و معاصی گوناگون در تقابل مکرر قرار دارند و از این که رنج و مرارتی متحمل شوند هیچ بیم و هراسی به دل راه نمی دهند.

پاورقی
1 ـ قرآن کریم سوره ابراهیم (14) آیه 7
2 ـ سوره ابراهیم (14) آیه 7
3 ـ سوره تکاثر(102) آیه 8

منبع: / روزنامه / جمهوری اسلامی ۱۳۸۹/۰۱/۱۸