در نشست هفته گذشته مجمع عمومی سازمان ملل متحد، آلمان و پرتغال به همراه هند، آفریقای جنوبی و کلمبیا برای مدت دو سال به عنوان اعضای غیر دایم جدید شورای امنیت سازمان ملل انتخاب شدند.
در دو سال گذشته، این پنج کرسی غیر دایم در اختیار کشورهای اتریش، ژاپن، مکزیک، ترکیه و اوگاندا قرار داشت. فعالیت پنج عضو جدید از اول ژانویه سال 2011 آغاز خواهد شد.
در کنار پنج عضو دایم شورای امنیت – ایالات متحده آمریکا، انگلیس، چین، روسیه و فرانسه – که از امتیاز ویژه 'حق وتو' برخوردارند، 10 عضو غیر دایم وجود دارند که به تناوب هر دو سال یک بار به ترکیب 15 عضوی شورای امنیت می پیوندند. براساس سازوکارهای موجود در سازمان ملل، تغییر ترکیب اعضای غیردایم شورای امنیت، هر دو سال یکبار و با جایگزینی نیمی از آنها (هر دو سال، تغییر 5 عضو) صورت می گیرد.
در بیش از چهار سال اخیر و از زمان ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل در تابستان 1385 خورشیدی، همواره ترکیب شورای امنیت – با جابجایی هایی که در سطح اعضای غیردایم صورت می گیرد – طرفِ توجه مقام ها و تصمیم گیران ارشد جمهوری اسلامی در امور هسته ای و ناظران و تحلیل گران مسائل سیاسی و بین المللی بوده است.
هرچند تجربه های چند سال اخیر نشان داده که جهت گیری و خط مشی اساسی شورای امنیت در دستان پنج عضو دایم و دارنده امتیاز وتو بویژه ایالات متحده آمریکا است، اما در مقاطعی از روند رسیدگی به مساله هسته ای ایران در این شورا و با وجود کشورهای مستقل و تاثیرگذار در ترکیب شورای امنیت، برخی از فرایندها و جریان های کاملا یکسویه و نادرست تا حدی اصلاح شده است که از آن جمله می توان به ترکیب قبلی آن با حضور ترکیه و برزیل اشاره کرد.
در روند تصویب قطعنامه چهارم تحریم آمیز علیه ایران در نهم ماه ژوئن 2010 (19 خردادماه 1389)، دو عضو غیر دایم ترکیه و برزیل به قطعنامه ضدایرانی 1929 رای منفی و لبنان – دیگر عضو غیر دایم – به آن رای ممتنع دادند.
در مقطع کنونی و با توجه به زمینه بازی قدرت های بزرگ به رهبری آمریکا در موضوع هسته ای ایران، هرگونه جابجایی و تغییر در بلوک های غیر دایم شورای امنیت در نزد استراتژیست های جمهوری اسلامی ایران از اهمیت خاصی برخوردار است.
با توجه به این مهم، در نوشتار پیش رو، ترکیب جدید شورای امنیت سازمان ملل با توجه به نگرش ها و رفتارهای سیاسی اعضای جدید در قبال موضوع هسته ای ایران مورد بررسی قرار می گیرد.

* ترسیم فضای کنونی؛ مروری بر متن و حاشیه انتخاب اعضای جدید
انتخاب اعضای غیر دایم شورای امنیت بر اساس ماده 23 منشور سازمان ملل، تابع سازوکار 'سهمیه جغرافیایی' و کسب دو سوم رای اعضای حاضر و رای‌ دهندة در مجمع عمومی سازمان ملل متحد (124 رای مثبت) است.
براساس ماده 23 منشور ملل متحد، شرکت اعضای سازمان ملل متحد در حفظ صلح و امنیت بین‌المللی و سایر هدف‌ های سازمان در درجه نخست و همچنین تقسیم عادلانه جغرافیایی از مهم‌ترین معیارهای انتخاب اعضای غیردایم شورای امنیت است.
مسائل سیاسی و نوع روابط کشورها با یکدیگر، مهمترین مولفه تاثیرگذار در انتخاب این اعضا است.
ایران در طول تاریخ فعّالیت سازمان ملل متحد تنها یک دوره دو ساله (از اول ژانویه 1955 تا اول ژانویه 1957) عضو غیردایم این شورا بوده است. دومین درخواست ایران جهت عضویت برای سال 10-2009 از حوزة جغرافیایی آسیا، در سال 1996 ارایه شد. انتخابات مربوط به قبول یا رد عضویت غیردایم ایران در شورا در شصت و سومین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در اکتبر 2008 برگزار شد که در آن، ژاپن توانست به عنوان عضو غیردایم از بلوک آسیا وارد ترکیب غیردایم شورای امنیت شود.
در سه شنبه هفته گذشته ترکیب پنج عضو جدید غیردایم شورای امنیت در حالی با رای گیری از اعضای مجمع عمومی سازمان ملل مشخص شد که نگاهی به میزان آرای کسب شده از سوی کاندیداهای عضویت در ترکیب جدید شورا، نشان از برخی تغییرجهت های اساسی در نگرش های موجود به روابط قدرت در نظام تک قطبی سلسله مراتبی را نوید می دهد.
در نشست رای گیری مجمع عمومی سازمان ملل متحد، تکلیف چهار کرسی از پنج کرسی شورای امنیت طی یک مرحله رای گیری مشخص شد که در آن، هند با ‎ 187 رای (از حوزه جغرافیایی آسیا)، کلمبیا با ‎ 186 رای ( از حوزه جغرافیایی آمریکای لاتین و کارآئیب)، آفریقای جنوبی با ‎ 182 رای (از حوزه جغرافیایی آفریقا) و در نهایت از حوزه اروپا نیز آلمان با ‎ 128 رای کرسی های غیردایم را برای دوره جدید تصاحب کردند.
به باور ناظران بین المللی، رای بالای اعضای جامعه جهانی به هند، کلمبیا و آفریقای جنوبی از برخی تغییر نگرش ها به روند کنونی قدرت در نظام بین الملل و روی گردانی نسبی از یکجانبه گرایی و انحصار غرب در حوزه های مهم و اثرگذار تصمیم گیری در نهادهای بین المللی حکایت دارد.
رای پایین به آلمان به عنوان یکی از حلقه های مهم تصمیم گیری در چارچوب روابط قدرت به رهبری آمریکا، گمانه بالا را تایید می کند. در رای گیری اخیر مجمع عمومی، حد نصاب برای انتخاب اعضای جدید، کسب‎ 127 رای بود و آلمان تنها با اختلاف یک رای (کسب 128 رای) موفق شد کرسی شورا را در بلوک اروپایی اعضای غیردایم شورای امنیت در اختیار گیرد.
مقایسه ارای اخذ شده در حوزه های جغرافیاییِ جهان نشان می دهد که در حوزه اروپا، تقریبا یک سوم آرا کاهش یافته است.
در همین حوزه، کانادا و پرتغال نتوانستند در مرحله اول رای گیری حد نصاب آرای لازم برای کسب کرسی پنجم غیردایم شورای امنیت را کسب کنند و انتخابات به دور دوم کشیده شد و در دور دوم با توجه به محرز شدن شکست کانادا با توجه به ترکیب آرا، پیش از رای گیری کانادا به عنوان یکی از متحدان نزدیک آمریکا در چارچوب ساختار سازمان ملل و حتی خارج از آن، از رقابت با پرتغال انصراف داد و در نتیجه پرتغال با 150 رای به عنوان پنجمین عضو جدید غیردایم شورای امنیت انتخاب شد.
در این میان، کسب آرای پایین برای آلمان در وضعیت کنونی به راحتی بدست نیامد، چرا که پیش از برگزاری این انتخابات 'آنگلا مرکل' صدر اعظم و 'گیدو وستروله' وزیر امور خارجه آلمان به شدت مشغول دیدار با دیپلمات ‌های کشورهای مختلف و تبلیغ برای آلمان بودند و پس از دستیابی این کشور به کرسی غیردایم شورای امنیت، وزیر خارجه آلمان تاکید کرد که این گزینش به معنای پذیرش مسوولیت‌ های خطیر و کسب فرصت ‌های بزرگ است.
با این حال، گرچه آلمان تاکنون نتوانسته است با تلاش برای اصلاح شورای امنیت کرسی دایمی ‌برای خود دست و پا کند، اما به نظر می‌ رسد در زمان حاضر در اختیار گرفتن کرسی غیردایم شورای امنیت را هم موفقیتی بزرگ برای خود ارزیابی می‌ کند.

* اعضای جدید غیردایم در شورای امنیت و ایران
برقراری نسبت و پیوند موضوعی میان ترکیب بندی جدید در کرسی های غیردایم شورای امنیت سازمان ملل با مسائل و موضوعات مرتبط با ایران از آن رو اهمیت ویژه ای می یابد که جایگاه و دامنه نقش آفرینی – هرچند اندک – بلوک های غیردایم در ترکیب شورای امنیت که زیر سایه سنگین دارندگان حق وتو – پنج عضو دایم – قرار دارند، طرف توجه قرار گیرد.
آنچه که در این رابطه می تواند در کانون توجه قرار گیرد، اتمام دوره عضویت غیر دایم ترکیه و جایگزینی این کشور با پرتغال است.

الف) مرور تجربه های تاریخی ایران در سایه نقش آفرینی بلوک های غیردایم شورای امنیت
در پرتو این توجه و با مرور تجربه های تاریخی مربوط به نقش آفرینی اعضای غیردایم در مراحل گوناگون تصویب یک بیانیه و چهار قطعنامه ضدایرانی شورای امنیت، ترکیب جدید می ‌تواند برای جمهوری اسلامی ایران جالب توجه و حایز اهمیت باشد.
پس از ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل از سوی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در تابستان 1385 و حاکم شدن فضای رادیکالی و 'تقابل گرایی' بر پرونده هسته ای ایران از سوی آمریکا و متحدان اروپایی آن، نخستین اقدام شورای امنیت در قالب بیانیه 1696 نمودار شد که در اواسط مردادماه همان سال به تصویب رسید. این قطعنامه، با رای موافق 14 کشور از 15عضو شورای امنیت تصویب شد .
کشورهای آرژانتین، کنگو، دانمارک، غنا، یونان، ژاپن، پرو، اسلواکی و تانزانیا، از میان اعضای غیر دایم، به همراه پنج عضو دایم و دارای حق وتوی شورای امنیت به آن رآی موافق دادند و تنها ' قطر ' به آن قطعنامه رای نداد .
در دومین اقدام شورای امنیت و هنگام تصویب قطعنامه نخستِ تحریم زا علیه ایران در اوایل دی ماه سال 1385، رییس دوره ای و موقتِ شورای امنیت - که در آن زمان در اختیار قطر بود – از 15 عضو شورا خواست تا دستان خود را به نشانه توافق یا عدم توافق با قطعنامه 1737 بالا ببرند که در این بین، با همان ترکیب شورا در زمان تصویب بیانیه 1696، قطعنامه جدید با اجماع کامل – نه رای گیری – به تصویب رسید.
پس از آن و در اقدام دیگر علیه فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران، به فاصله کمتر از سه ماه از صدور قطعنامه پیشین، تصویب قطعنامه ضدایرانی 1747 در نخستین روزهای بهار 1386 در دستور کار شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفت و همانند قطعنامه 1737 با اجماع کامل اعضای دایم و غیردایم به تصویب رسید. در مقطع زمانی تصویب قطعنامه 1747، ترکیب اعضای غیردایم تغییری نداشت.
شورای امنیت سازمان ملل در روز 14 اسفندماه 1386، سومین قطعنامه تحریمی علیه جمهوری اسلامی ایران را با 14 رای مثبت و یک رای ممتنع اندونزی به تصویب رساند. قطعنامه 1803 تحریم های بیشتری را نسبت به قطعنامه های 1737 و 1747 اعمال می کرد.
از چند ماه پیش از تصویب این قطعنامه، ایالت متحده امریکا از طریق رایزنی با دیگر اعضای گروه موسوم به '1+5' – شامل آمریکا، انگیس، فرانسه، روسیه و چین به همراه آلمان - فعالیت برای تصویب قطعنامه جدید را آغاز کرد. استراتژی آمریکا این بود که ابتدا موافقت گروه 1+5 را با هر نوع تحریم جدید (هر قدر ضعیف) کسب کند و سپس با اهرم موافقت اعضای دایم با اعمال تحریم های جدید، فشار را بر اعضای غیر دایم برای تصویب قطعنامه های بعدی با اجماع افزایش دهد.
در میان اعضای غیر دایم چهار کشور لیبی، افریقای جنوبی، ویتنام و اندونزی ابتدا مخالفت خود را با هر اقدام عجولانه توسط شورا اعلام کردند. آفریقای جنوبی اعلام کرد که باید ابتدا گزارش 'محمد البرادعی' مدیرکل وقت آژانس بین المللی انرژی اتمی منتشر شود و سپس بحث درباره قطعنامه بعدی آغاز شود. این موضوع زمان طرح قطعنامه را حدود یک ماه به تعویق انداخت.
بلافاصله بعد از انتشار گزارش البرادعی، واشنگتن - که از مدت ها قبل متن قطعنامه را آماده کرده بود - در اختیار اعضای غیر دایم قرار داد تا سریعا نسبت به آن اعلام نظر کنند.
اعلام تحفظ اولیه لیبی، آفریقای جنوبی، ویتنام و اندونزی نسبت به متن قطعنامه، آمریکا و متحدانش را وادار ساخت تا با اعمال فشار به این کشورها در پایتخت ها و نیویورک نظر موافق آن ها را جلب کنند. در این میان تلاش رییس جمهور فرانسه برای همراه کردن آفریقای جنوبی که در میان غیر متعهدها وزنه سنگینی به شمار می رفت، تعیین کننده بود. سرانجام، تنها اندونزی بود که به قطعنامه رای ممتنع داد.
در آن زمان، برای آمریکا رای مثبت همه اعضای شورا بسیار مهم تلقی می شد تا نشان دهد که در خصوص برنامه هسته ای ایران اجماع واحد جهانی وجود دارد. رضایت دادن آن کشور با تصویب قطعنامه با 14 رای مثبت پس از آن به دست آمد که آمریکا مطمئن شد که قادر به کسب حمایت اندونزی نیست.
شورای امنیت سازمان ملل با هدایت و راهبری آمریکا پس از وقفه ای بیش از دو سال در اقدام اخیر خود توانست در ماه ژوئن 2010 (خردادماه 1389) چهارمین قطعنامه تحریم آمیز علیه ایران را به تصویب رساند. در مراحل گوناگون تصویب قعطنامه 1929، با توجه به برخی نگرش های مستقل از روندهای معطوف به قدرت راهبری و هدایت آمریکا در شورای امنیت سازمان ملل – که همواره در مقاطع مختلف بررسی مساله هسته ای ایران، قدرت های بزرگی چون روسیه و چین را با خود همراه کرده بود – بلوک های غیردایم در شورای امنیت از وزن و جایگاه اثرگذار به نسبت بیشتری برخوردار شدند؛ هرچند که نتوانستند روند کلی را به نفع خود تغییر دهند.
در این مقطع برای نخستین بار در مسیر بررسی پرونده هسته ای ایران دو رای منفی – از سوی ترکیه و برزیل – و یک رای ممتنع – توسط لبنان – به سبد آرا قطعنامه 1929 انداخته شد.
بررسی تاریخی وزن و جایگاه کرسی های غیردایم شورای امنیت سازمان ملل در مورد شناسیِ پرونده هسته ای ایران و همچنین برنامه های اتمی رژیم صهیونیستی بیانگر این واقعیت است که این اعضا که در برخی مقاطع زمانی کشورهای عضو جنبش غیرمتعهدها نیز در آن جای می گیرند، از توان یا اراده سیاسی لازم و اثرگذار برای شکل دهی به جهت گیری های اساسی شورای امنیت سازمان ملل و مخالفت با خواسته های یکجانبه و سلطه گرایانه آمریکا و معدود کشورهای پیشرفته غربی برخوردار نیستند.
به جز اندک موارد استثنایی موجود، مطالعه روندهای تصمیم گیری در نهاد شورای امنیت سازمان ملل نشان می دهد که در سایه سنگین آمریکا و چهار عضو دیگر دارای حق وتو، نقش و وزن اعضای غیردایم تحت الشعاع قرار گرفته و این اعضا در مراحل حساس رای گیری غایب شده یا حداکثر به قطعنامه های مورد درخواست آمریکا رای ممتنع می دهند.
در این میان، گرچه بسیاری از اعضای غیردایم شورای امنیت روابط گسترده ای با ایران دارند اما به دلیل فشارهای فزاینده آمریکا یا تشویق و ترغیب های این کشور، مسیر همراهی و همگرایی با واشنگتن را در پیش می گیرند.

ب) ایران و ترکیب جدید کرسی های غیردایم شورای امنیت؛ ترسیم چشم انداز آتی
همانطور که پیش تر بحث شد، در ترکیب جدید شورای امنیت سازمان ملل، پنج عضو غیردایم هند، آفریقای جنوبی، کلمبیا، آلمان و پرتغال برای دوره ای دو ساله جایگزین اتریش، ژاپن، مکزیک، ترکیه و اوگاندا شدند.
در ترسیم چشم انداز آتی فعالیت ها و نقش آفرینی های اعضای غیردایم شورای امنیت بویژه در قبال موضوع هسته ای ایران، نگاهی کلی به نگرش ها و رویکردها و همچنین پیشینه های رفتاری این اعضا ضروری به نظر می رسد.
آنچه که در نگاه نخست و در یک مرور کلی از جابجایی ها و تغییرات اخیر در ترکیب کرسی های غیر دایم شورا به ذهن می رسد و حائز اهمیت ویژه ای برای ایران است، جایگزینی ترکیه با پرتغال می باشد. در دو سال اخیر، ترکیه در کنار برزیل توانست در فضای جهانی ترسیم شده از سوی آمریکا و متحدان آن علیه برنامه های صلح آمیز هسته ای ایران، تا حد زیادی رویکرد مستقلی را – در چارچوب سازمان ملل یا خارج از آن در پیش گیرد که رای منفی به قطعنامه درخواستی آمریکا در خردادماه گذشته نقطه عطف این نگرش مستقل از روندهای یکجانبه گرایی آمریکا به شمار می رود. ترکیه تحت زمامداری اسلام گرایان همچنین خارج از ساز و کار شورای امنیت توانست به همراه برزیل مدلی را برای خروج از بن بست پرونده هسته ای ایران پیشنهاد کند. طرح تبادل سوخت که درتهران مورد توافق مقام های بلندپایه سه کشور ایران، ترکیه و برزیل قرار گرفت، مسیر تقریبا مطلوبی بود که هرچند با موافقت و استقبال ایران روبرو شد اما با کارشکنی ها و مانع تراشی های امریکا و متحدان غربی اش به محاق رفته است.
همچنین ترکیه به همراه برزیل از مخالفان اصلی اعمال تحریم های خارج از چارچوب شورای امنیت سازمان ملل موسوم به تحریم های یکجانبه هستند که تا به حال به فشارهای فزاینده آمریکا و غرب در این خصوص تن نداده اند.
در میان اعضای جدید، آفریقای جنوبی و هند از روابط تقریبا دوستانه ای با ایران برخوردار هستند.
آفریقای جنوبی پس از تغییر نظام سیاسی آن و گذار نظام نژادپرست به یک نظام دموکراتیک، همواره در سال های گذشته از اعضای تاثیرگذار و فعال جنبش غیرمتعهدها به شمار می آید.
این کشور در مقطع زمانی رسیدگی به موضوع هسته ای ایران در شورای حکام آژانس بین المللی نیز نقش فعالی را ایفا کرد و بارها در تدوین بیانیه غیرمتعهدها در حمایت از برنامه های صلح آمیز هسته ای ایران تاثیرگذار بود. در سطح سیاست های اعلانی نیز مقام های سیاسی و ارشد این کشور در تماس نزدیکی با دولتمردان جمهوری اسلامی – بویژه در دولت پیشین (تابو امبکی) – قرار داشته و از برنامه های هسته ای ایران حمایت کرده اند.
این کشور در ماه مارس 2008 ریاست شورای امنیت سازمان ملل را برعهده گرفت اما این مسوولیت از نظر اثرگذاری بر تصمیم گیری ها بیشتر حالت نمادین و سمبلیک داشت و از این رو، نتوانست منشا اثربخشی در خارج از روند سلطه گرایی آمریکا گردد.
آفریقای جنوبی، برنامه تولید سلاح هسته ای خود را پیش از پایان رژیم نژادپرست (آپارتاید) در سال 1994، به طور داوطبانه متوقف کرد. با این حال، از آنجا که این کشور فعالیت تجاری ویژه ای در زمینه غنی سازی اورانیوم دارد، به طور آشکار با برخورداری کشورها از فن آوری های مرتبط با غنی سازی اورانیوم مخالفت نمی کند.
در سطح کلامی و در زمینه موضعگیری در قبال مسائل بین المللی، آفریقای جنوبی از جمله کشورهایی است که موافق چرخه سوخت اتمی ایران است و این موضع را بارها اعلام کرده است. اما در سطح رفتاری و عملکردی، این کشور در جریان فشار گسترده آمریکا و اروپا در هنگام ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت در سال 1385، نتوانست نقش شایسته و اثرگذار خود در شورای حکام آژانس را ایفا نماید و در نهایت به ارجاع موضوع رای ممتنع داد.
آفریقای جنوبی که 30 درصد از تولید ناخالص قاره آفریقا را به عهده دارد، بیشتر نفت خام مورد نیاز خود را از ایران وارد و در مقابل تجهیزات فنی و فلزات به ایران صادر می کند.
براساس آمارهای رسمی موجود، حجم تجاری مبادلات ایران و آفریقای جنوبی در سال 1388 به بیش از 5/3 میلیارد دلار رسید که بیشتر این مبادلات در زمینه های صنعتی و کشاورزی بوده است.
آفریقای جنوبی به همراه هند و برزیل که از قضا در مقطع کنونی هر سه کشور عضو غیردایم شورای امنیت سازمان ملل می باشند، گروهی را به نام 'ایباس' نمایندگی می کنند. ایباس، جبهه ای است که محور اتحاد آن منافع اقتصادی است و اعضای آن چندان به متشنج شدن اوضاع در مناطق حساس جهان به خصوص خاورمیانه تمایل ندارند. این گروه که با ایران روابط گسترده سیاسی، تجاری و اقتصادی دارند، استفاده از گزینه 'گفت وگو' و 'تعامل' را تنها راه خروج از بن بست مساله هسته ای ایران عنوان می کنند.
در کنار آفریقای جنوبی، هند نیز تا حد زیادی از روابط دوستانه ای با ایران برخوردار است. این کشور با رسیدن به رشد اقتصادی 8 درصد در زمره پنجمین قدرت اقتصادی دنیا قرار گرفته است.
براساس اعلام چند روز پیشِ 'مهدی فاخری' معاون اتاق بازرگانی ایران، در زمان حاضر میزان مبادلات تجاری جمهوری اسلامی ایران و هند به حدود 13 میلیارد دلار رسیده است.
با وجود همکاری های گسترده اقتصادی و تجاری میان تهران و دهلی نو، در مقاطع گوناگون رسیدگی به فعالیت های هسته ای ایران در درون نهاد آژانس بین المللی انرژی اتمی، هند به واسطه روابط نزدیک با واشنگتن در زمینه همکاری های هسته ای – که در سال 2008 به توافقنامه همکاری های هسته ای دو کشور منجر شد – از سیاست های آمریکا پیروی می کرد. این کشور در تابستان 1385 به قطعنامه ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل که در شورای حکام آژانس به تصویب رسید، رای مثبت داد.
در دو سال اخیر و در مقطعی که آمریکا و متحدان اروپایی آن به طور ویژه بر کشورهای طرف معامله و قرارداد با ایران متمرکز شده و از راه های گوناگون درصدد اعمال فشار برای پایان این همکاری ها برآمده اند، هند به یکی از پاشنه های آشیل تلاش های غرب در انزوای سیاسی و اقتصادی ایران تبدیل شده است.
دراین میان، اگرچه هند با دستور کار قراردادن طرح هایی همچون 'مکانیسم خلاقانه' سعی کرده است راهی برای دور زدن تحریم ها بیابد اما زیر فشارهای آمریکا، شرکت های نفتی هند که در ایران فعال بودند، از سال گذشته میلادی فعالیت های خود را به حالت تعلیق درآورده اند.
دولت هند در چارچوب طرح یاد شده، برای مصون داشتن شرکت های هندی از تبعات تحریم ها تابستان گذشته، هیاتی را برای مذاکره با آمریکایی ها به واشنگتن اعزام کرد تا شرکت های هندی را از تحریم ها مستثنی کنند.
وزارت خارجه هند همچنین توصیه کرد، برای در امان ماندن از تبعات تحریم ها شرکت های هندی در قالب کنسرسیوم های متشکل از شرکت های چینی ، روسی و کویتی وارد بازارهای ایران شوند تا دولت آمریکا نتواند علیه آنها اقدام کند.
تحلیل گران پیش بینی می کنند که فشارهای آمریکا در برهه زمانی پیش رو بر دهلی نو افزایش یابد و این موضوع باعث ایجاد چالش بزرگی برای هند شود؛ کشوری که سعی می کند میان تعهد به اجرای تحریم های شورای امنیت و تحریم های یکجانبه آمریکا، از یک سو و منافع اقتصادی و امنیت انرژی خود از سوی دیگر موازنه ایجاد کند.
با مروری بر واقعیت های موجود و پیشینه رفتاری هند در قبال ایران، چندان نمی توان این کشور را به عنوان یک عضو تاثیرگذار و مستقل در تصمیم های آتی شورای امنیت سازمان ملل مدنظر قرار داد. هرچند که از منظر نگرشی، این کشور چندان دیدگاه مخالفی با مساله هسته ای صلح آمیز ایران ندارد.
در حوزه جغرافیایی اروپا به عنوان یکی از بلوک های غیردایم در شورای امنیت، در ترکیب جدید، آلمان و پرتغال قرار گرفته اند. آلمان در تمامی مراحل رسیدگی به پرونده هسته ای ایران کاملا در ارودگاه و جریان مقابل ایران، قرار گرفته و به عنوان یکی از کشورهای بسیار تاثیرگذار در گروه موسوم به '1+5' موضوع هسته ای ایران را بررسی کرده است. پیش نویس قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران از درون نشست های گروه 1+5 بیرون آمده که آلمان یکی از تصمیم گیران اصلی آن به شمار می رود.
همگرایی و همسویی آمریکا با روندهای چالش زای بین المللی بویژه در دوران صدراعظمی آنگلا مرکل بسیار بیشتر شده و از این رو، به نظر می رسد ورود آلمان به جرگه اعضای شورای امنیت، موضع ضدایرانی شورا تحت رهبری آمریکا را تقویت نماید.
البته در این میان، آلمان همچنان یکی از مهمترین شرکای اقتصادی ایران به شمار می رود و آمارهای رسمی نشان می دهد که با وجود تحریم ها، حجم مبادلات تجاری تهران و برلین در شش ماهه نخست سالجاری میلادی 14 درصد رشد داشته است. در این مدت، میزان واردات ایران از آلمان به 2 میلیارد یورو رسیده است.
در کنار آلمان، پرتغال دیگر عضو غیردایم است که در ترکیب جدید شورای امنیت جای گرفته است. این کشور از روابط گسترده ای در سطح تجاری و اقتصادی با ایران برخوردار بوده و بر اساس آمارهای رسمی موجود، میزان صادرات پرتغال به ایران در پنج سال اخیر با رشدی معادل 20 درصد روبرو شده است.
پرتغال به عنوان یک عضو اتحادیه اروپا در برخورد با مسائل و موضوع های بین المللی کاملا تابع و پیرو تصمیم های اعضای تاثیرگذار این اتحادیه یعنی انگلیس، آلمان و فرانسه است که به نظر می رسد در مورد مساله هسته ای ایران نیز این رویکرد از سوی پرتغال دنبال شود.
موضعگیری مقامات پرتغال درباره مساله هسته ای ایران بسیار کم بوده اما در سفر تیرماه گذشته 'منوچهر متکی' وزیر امور خارجه ایران به لیسبون، مقامات پرتغالی بیانیه هسته ای تهران را بستر مناسبی برای ادامه مذاکرات و نیز همکاری های هسته ای دانسته و رفتار های تند و تقابلی از سوی کشورهای بزرگ را امری اشتباه و محدود کننده همکاری ها و دستیابی کشورها به حقوقشان قلمداد کردند.
کلمبیا، پنجمین عضو غیردایم جدید شورای امنیت سازمان ملل است که در حوزه جغرافیایی آمریکای لاتین، جایگزین مکزیک شده است. کلمبیا، متحد نزدیک آمریکا در منطقه آمریکای لاتین به شمار می رود. این کشور روابط گسترده سیاسی، نظامی و اقتصادی با آمریکا دارد و در سال های اخیر، آمریکا هفت پایگاه نظامی در کلمبیا تاسیس کرده است. کشورهای مستقل حوزه آمریکای لاتین از جمله ونزوئلا و بولیوی، این اقدام کلمبیا در دادن مجوز تاسیس پایگاه نظامی در خاک این کشور را همراهی و همگامی با آمریکا برای مقابله با جریان ضدآمریکایی در منطقه ارزیابی کرده اند.
در ارتباط با موضوع هسته ای ایران، کلمبیا تاکنون موضعگیری خاص یا اقدام مشخصی انجام نداده است، اما با توجه به نزدیکی این کشور با آمریکا به نظر می رسد که در اقدام های احتمالی شورای امنیت علیه ایران در آینده، کلمبیا کاملا همسو و همگام با آمریکا حرکت نماید. هرچند، در ارتباط با تصویب قعطنامه اخیر و در زمان عضویت مکزیک – که کلمبیا جایگزین آن شده است – این کشور (مکزیک) به قطعنامه ضدایرانی 1929 رای مثبت داد.

* جمعبندی و ارزیابی نهایی:
1) به باور تحلیل گران آشنا به سازوکار سازمان ملل متحد، نشست اخیر مجمع عمومی سازمان ملل به منظور انتخاب پنج عضو غیردایم شورای امنیت پیامدها و نتایجی را به دنبال داشته که از سه منظر قابل تامل و بررسی است. نخست اینکه، ترکیب و میزان بالای آراء کسب شده از سوی کشورهای به نسبت مستقل در روندهای بین المللی همچون هند و آفریقای جنوبی نشان از آن دارد که جامعه بین ‌المللی و کشورهای عضو سازمان ملل به کشورهایی متمایل هستند که در عملکرد سیاسی خود از یک استقلال و خردورزی مستقلانه ای پیروی می کنند. از این منظر، رای پایین به آلمان و عدم اقبال جهانی به کانادا نشانگر روی گردانی تدریجی و نسبی از روندهای یکجانبه و سلطه گرایانه موجود در عرصه نظام بین الملل می باشد.
در این میان، دومین پیامد این نشست، ظهور یک سری قدرت‌ ها و بازیگران جدید بین‌المللی است .
نکته و پیام سوم نشست اخیر مجمع عمومی سازمان ملل آن است که کشورهای عضو سازمان ملل در صحنه عمل، به شدت از ساختار تصمیم ‌گیری در سازمان ملل ناراضی هستند؛ به این معنا که قدرت در شورای امنیت در اختیار کشورهای غربی است و عملا در این رابطه مجمع عمومی نقش اجرایی موثری ندارد و این گلایه ‌ای است که در سطح مجمع عمومی همیشه به گوش می ‌رسد. این انتخابات همچنین نشان داد که مجمع عمومی خواهان اصلاح این سیستم است و در این بستر، درخواست عضویت کانادا با اقبال چندانی در مجمع عمومی روبرو نمی شود و آلمان هم تنها با یک رای بیشتر از حد نصاب به عضویت غیردایم شورای امنیت برگزیده می شود.
البته این بدان معنا نیست که انتظار داشته باشیم در کوتاه مدت و با حضور این کشورها، یک تحول بزرگ در شورای امنیت و ساختار سازمان ملل صورت ‌گیرد ولی در دراز مدت این مساله بر روندهای تصمیم گیری در شورای امنیت تاثیرگذار خواهد بود.
2) در ترکیب بندی جدید، جایگزینی ترکیه با پرتغال به عنوان عضو اتحادیه اروپا و همگرا با تصمیم های جمعی اروپا و آمریکا مساله ای قابل تامل برای ایران به شمار می رود. ترکیه در شورای امنیت سازمان ملل سعی در تعدیل فضای یک‌ جانبه ضد ایرانی در این شورا داشت و در این مسیر، مخالفت خود را با صدور قطعنامه 1929 در شورای امنیت سازمان ملل اعلام کرد. در این میان، حضور افریقای جنوبی شاید تا حدی بتواند خلاء حضور ترکیه را برای دفاع از منافع ایران پر کند. افریقای جنوبی که قبلا هم نقش فعالی در شورای امنیت در مساله هسته‌ ای ایران داشته است این دوره هم با عضویت غیردایم می‌تواند در این خصوص در شورای امنیت تاثیرگذار باشد. هرچند بعید به نظر می‌رسد که افریقای جنوبی بتواند نقشی را که ترکیه در مساله هسته‌ای ایران در شورای امنیت به عهده گرفت، ایفا کند.
همچنین در ترکیب جدید شورای امنیت، حضور هند به جای ژاپن هم برای ایران حائز اهمیت است. هند به نسبت ژاپن مواضع دوستانه ‌تری نسبت به ایران دارد. هند از جمله کشورهایی است که اخیرا به همراه روسیه، ‌چین و برزیل مخالفت خود را با وضع و اعمال تحریم‌های یک‌ جانبه علیه ایران اعلام و در این رابطه، پیش ‌نویس قطعنامه‌ای را به شورای امنیت ارایه کردند که بر اساس آن وضع و اعمال تحریم‌های یک‌ جانبه علیه کشورها ممنوع شود.
3) به طور کلی، در واکاوی وزن و جایگاه اثرگذار اعضای غیردایم شورای امنیت، باید دو زمینه مهم را در نظر گرفت. نخست، باید به این نکته مهم توجه ویژه ای کرد که تصمیم گیری های اساسی در چارچوب شورای امنیت سازمان ملل متحد با نظر و هدایت آمریکا و قدرت های غربی صورت می گیرد و از این منظر، حضور قوی اعضای دایم دارای حق وتو بویژه آمریکا، انگلیس و فرانسه مانع از شکل گیری نگرش ها و رویکردهای مستقل در این خصوص می شود. سایه سنگین آمریکا و کشورهای غربی عضو دایم شورای امنیت حتی برخی رویکردهای مستقلانه دو عضو دایم دیگر یعنی چین و روسیه را نیز در تصمیم گیری های اصلی هضم و در بسیاری موارد با خود همراه کرده است.
دوم آنکه، تجربه های تاریخی مرتبط با پرونده هسته ای ایران در شورای امنیت در مدت بیش از چهار سال گذشته نشان می دهد که وزن و جایگاه اعضای غیر دایم در امر تصمیم گیری های اساسی شورای امنیت چندان اثرگذار نیست. هرچند حضور ترکیه و برزیل در ترکیب گذشته توانست منشا برخی تاثیرگذاری های نسبی درخصوص مساله هسته ای ایران باشد.

منبع: / خبرگزاری / ایرنا ۱۳۸۹/۷/۲۷