«بدانید همه واقعیت اینترنت چیزی نیست که شما (مسئولان) در گزارش خود آورده اید. اینترنت الآن مثل یک جریان افسارگسیخته است. آبی از یک طرف سرازیر شده و آن وسط، جویی بازی کرده اید؛ یک مقدار آب از این جوی می آید، اما ده جویچه و حتی جوی های بزرگ از این طرف و آن طرف دارد می رود و تحت کنترل شما نیست... امروز حتی دنیانگران این مسئله است.
از دوستان وزارتخانه پست و تلگراف و تلفن پرسیدم آیا برای اینترنت «فایروال» آورده اید، گفتند سفارش کرده ایم تهیه کنند... وقتی می گویم مهار گسیختگی، معنایش این است. این مثل آن است که کسی یک سگ وحشی را بیاورد، بگویند قلاده اش کو؛ بگوید سفارش کرده ایم آهنگر قلاده را بسازد! آدم قلاده را درست می کند و به گردن سگ می اندازد و سپس او را می آورد این جا می بندد. چه لزومی دارد اول ما مدتی خسارتش را تحمل کنیم، بعد بستن آن سخت تر بشود؟ الان بستن آن سخت تر است. در همین کافی نت ها و بخشهای «آی. اس. پی» و امثال اینها مشکلاتی وجود دارد... مشکلات ما در تصمیم گیری ها نیست. ما تصمیم گیری می کنیم، حرفهای خیلی خوب و زیبا هم می زنیم، اما دنبال نمی شود. چرا دنبال نمی شود؟ باید دنبال شود. مسئولان باید دنبال کنند.»
فرازهایی از بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورخه 16 آذر 81 که به موضوع افسارگسیختگی اینترنت و ضرورت نظارت بر آن اشاره کرده اند، خواندید. در این نکته شکی نیست که آنچه امروز در اثر استفاده های ناصحیح و غیراصولی از این فناوری، دامن گیر جامعه و به ویژه جوانان و نوجوانان شده، حاصل بی توجهی ها و عدم مدیریت صحیح است.

جنس تازه اعتیاد
اعضای خانواده پشت میز شام می نشینند. بازهم جای او خالی است. پدر نگاهی پرسشگر به صندلی خالی و آن سوی تر مادر می اندازد. مادر خانواده سری به تاسف تکان می دهد و از پشت میز برمی خیزد. پله ها را به شتاب بالامی رود. با ناراحتی ضربه هایی به در اتاق می کوبد. صدایی خسته جمله ای تکراری را بازگو می کند: «نمی تونم بیام، کار دارم شما شامتون را بخورین» مادر این بار محکم تر به در می کوبد: «لااقل در را باز کن ببینم چه کار می کنی، اصلاً چند وقته خیلی عوض شدی، چرا؟»
پسر جوان در را باز می کند. نگاه خسته او به نگاه پرسشگر مادر پیوند می خورد. مادر بغض خود را فرو می خورد: «با خودت چیکار می کنی» با ناراحتی از پله ها پایین می رود... رفتار پسر خانواده را نگران کرده است. نگرانی هر روز بیشتر از گذشته بر روح و ذهن آن ها سوهان می کشد.
گروهی از کارشناسان، بر این باورند که فعالیت زیاد با یارانه و پرسه در فضای اینترنت نوعی اعتیاد خطرناک به همراه دارد و آثار سویی بر روح و روان و جسم کاربران اینترنتی می گذارد. رضا مقصودی که نحوه کار با اینترنت را در برخی از مراکز آموزشی آزاد، تدریس می کند در این باره می گوید: «اینترنت جذابیت های خاص خود را دارد که کاربران را ساعتها به خود مشغول می کند. در خلال تدریس چگونگی فعالیت در اینترنت، همواره به دانش پژوهان یادآور می شویم که باید روحیه مقاومت در برابر جذابیت های فریبنده اینترنت را در خود تقویت کنند و صرفاً در مدت زمان محدود و مشخصی به موضوع موردنظر خود در اینترنت بپردازند.»
وی از پرش پلک چشم، تیک های عصبی صورت، گردن و دست به عنوان آثار زیانبار کار با رایانه در مدت طولانی نام می برد.
مقصودی می گوید: «والدین و حتی مدیران سازمان ها و مراکزی که از اینترنت استفاده می کنند باید میزان ساعت حضور کاربران را کاملاً کنترل کنند. البته خانواده ها باید به این نکته توجه ویژه ای داشته باشند. خلق و خوی عصبی، انزواطلبی و رویاپردازی از جمله آثار روحی کار با اینترنت است.»

وظیفه حساس مجریان قانون
حاکمیت به عنوان قویترین نهاد فرهنگ ساز جامعه که دارای ابزارهای تبلیغی و قضایی موثری است وظیفه دارد با استفاده از روشهای مختلف از بروز مشکلات و عوارض نامطلوب اینترنت در سطح جامعه جلوگیری کند.
حجه الاسلام سیداحمد نجفی، کارشناس امور فرهنگی و فعال در عرصه اینترنت و وب، با اشاره به ضعف و کندی حرکت های صورت گرفته در کنترل ومدیریت اینترنت نسبت به وقایع و نیازهای روز، می گوید: «آئین نامه جرائم اینترنتی سال گذشته ابلاغ شد در حالی که اینترنت در ایران از سال 1380 گسترش بسیار چشمگیری داشته است. باید تعلل چند ساله مسئولان در ابلاغ این آئین نامه بررسی شود. چه کسانی از این تعلل و تاخیر زیان دیده اند. گذشته از برخورد قضائی با جرائم اینترنتی، فرهنگ سازی برای آشنا سازی مردم خصوصاً خانواده ها با این تکنولوژی بسیار مهم است. بسیاری از ناهنجاری های اخلاقی و تأثیرات منفی این پدیده در لایه های زیرین جامعه وجود دارد ولی به چشم نمی آید.»
وی مثالی می زند: «اگر فرزندی در خانواده با دوستان ناباب معاشرت داشته و دچار ناهنجاری های اخلاقی شود، والدین، سریعاً این موارد را مشاهده می کنند. در حالی که آثار سوء اینترنت با ظاهری فریبنده در خانواده نفوذ می کند ولی هیچ یک از والدین مطلع نمی شوند!».
وی با تأکید بر اهمیت فرهنگ سازی، آموزش، روشهای تعامل با این پدیده می افزاید: «طی چند سال اخیر آموزش تأثیرگذار تلویزیونی با بروشور آموزشی در این زمینه مشاهده نشده است. نکته جالب توجه آنکه حتی در خانواده هایی که والدین اینترنت را به خوبی شناخته و استفاده می کنند. چگونگی استفاده فرزندانشان سؤال و دغدغه بسیارمهم آنان است. تاکنون در صفحات حوادث روزنامه ها به کرات اخبار مختلفی در مورد فریب و اغفال جوانان و نوجوانان از طریق ارتباطهای اینترنتی و به دام افتادن جوانان در شبکه های غیرقانونی هرمی (از قبیل گلدکوئیست و... ) را خوانده ایم. این اخبار زنگ خطری برای متولیان فرهنگی، اجتماعی و انتظامی جامعه است تا با فرهنگ سازی و آموزش های جدی برای جوانان و خانواده ها میزان این آسیب ها را به حداقل ممکن برسانند.»

جرایم اینترنتی و Spamها
جرایمی که در محیط اینترنت به وقوع می پیوندند به طور چشمگیری افزایش پیدا کرده اند. هکرها، جاسوسان اینترنتی، متجاوزان حریم خصوصی افراد، کلاهبرداران حرفه ای شبکه این محیط را آلوده ساخته اند. فعالیت آنان همانند تار عنکبوت بر اطراف شبکه تنیده شده و محیطی غیرممکن را به وجود آورده است.
مهندس مجید آشنا پژوهشگر و محقق در عرصه جرائم اینترنتی با اشاره به نتایج حاصل از یک مطالعه جدید در این باره، می گوید: در حال حاضر، کاربران خانگی بیش از گذشته مورد تهاجم و حملات ویروس ها، برنامه های مخرب اینترنتی، دام های شیادان حرفه ای و... قرار می گیرند. طبق گزارش جدید شرکت امنیتی سیمانتک، جرایم سایبر، تمامی رایانه های خانگی را محاصره کرده و به راحتی از کاربران سوءاستفاده می کند.
میزان انتشار برنامه های مخرب اینترنتی و تخلفات ناشی از آن طی یک سال گذشته تا 81 درصد افزایش پیدا کرده است.»
وی یادآور می شود: «مسئله Spam ها نیز ضررهای مالی فراوانی را به وجود می آورند. جنایت کاران اینترنتی معمولاً از پست های الکترونیکی استفاده می کنند تا با دستیابی به اطلاعات شخصی کاربران بتوانند باعث ایجاد ناراحتی های روحی و روانی، باج خواهی، اختلافات خانوادگی، سرقت از حساب های بانکی و... شوند.»
وی معتقد است که مشکلات حقوقی مربوط به تجارت الکترونیک، هرزه نگاری، حقوق مالکیت فکری، تعدد زبان و دامنه های بین المللی نیز از جمله دیگر موضوعاتی است که باید یک گروه کاری مشخص به آن پرداخته و اظهارنظر کنند.

حاکمیت و حکومت بر فضای مجازی
بدون تردید باید فرق میان حاکمیت را - که عنصری ایدئولوژیک است با حکومت - که قالبی متدولوژیک دارد- تشخیص داد و دوباره به این مسئله اندیشیده شود که در اینترنت چه قالبی را می توان برای حاکمیت در نظر گرفت.
امروزه مردم عقب مانده ترین کشورها از یک سو و پیشرفته ترین آنها از سوی دیگر در اینترنت با هم تعامل می کنند. این موضوع عکس دنیای واقعی است که می توانند مرزهایی را برای خود طراحی کنند.
مهدی صمدی نویسنده و پژوهشگر در مسائل اجتماعی و سیاسی در این باره می گوید: « خوابی که اینترنت برای حاکمیت کشورها دیده است بسیار خطرناکتر از خوابی است که مجامع حقوقی بین المللی، برای این موضوع تدارک دیده اند. در اینترنت از مأموران مرزبانی خبری نیست. حتی پاسپورت کسی را هم مهر نمی زنند! کشورهایی که علاوه بر پاسپورت، ویزا هم می خواهند در اینجا درمانده تر می شوند. حتی کشورهایی که مسافرت اتباع خود را به همدیگر ممنوع کرده اند نمی توانند جلوی تردد مسافرین عجول خود را بگیرند. با همه این احوال قضاوت کنید که آیا می توان در این دنیا زیست و به فکر کنترل اینترنت نبود؟» وی معتقد است: «آنچه بیش از همه ذهن مسئولان کشورها را آشفته کرده قدرت مشترکی است که کشورها در برابر آن پیدا می کنند. به عبارت دیگر همان اندازه که موافقان فرصت استفاده از شبکه جهانی وب را دارند مخالفان نیز از این فرصت بهره مندند و از این لحاظ اولین جرقه ها برای ایجاد نظامی دموکراتیک در اینترنت ایجاد می شود.»
وی در ادامه به گسترانیدن سفره های رنگین و دسترسی های آسان از طریق پذیرش انفجار اطلاعاتی که به واسطه اینترنت رخ داده اشاره می کند و می افزاید: «اصوات مختلف که از هر کورسویی به سمت فضای مجازی ارائه شده آن را به اندازه ای شلوغ کرده است که امکان بهره برداری از آن را بسیار سخت می کند.» وی بر این باور است که قانونگذاری در وضعیت کنونی برای اینترنت همانند مرتب کردن یک انبار کاه است. « تصور کنید وارد یک انبار شده اید و می خواهید شاخه های قد و نیم قد کاه را ترتیب دهید. چه حالی به شما دست خواهد داد؟ مطمئناً خوشحال کننده نیست ولی باز مطمئناً نمی توان از اقدام به چنین امری طفره رفت. بشریت امروز برای ادامه فعالیت های خود به چنین واقعیتی نیاز دارد. وقتی افراد متوجه شدند که ایجاد اطلاعات فراوان بدون مناسبت پذیری برای آنها دردسرساز شده است تصمیم گرفتند فکری به حال این قضیه بکنند.»

در اینترنت عقب نمانیم!
حامد طالبی خبرنگار و بلاگر فعال با ابراز تأسف از کم تحرکی ایران در بخش فناوری های عصر جدید می گوید:
ما همواره در این عرصه عقب مانده ایم و صرفا یک مصرف کننده ایم. به همین دلیل ما هرگز نخواهیم توانست تسلطی کامل و همه جانبه بر آنچه ماهیتی غیرخودی دارد، پیدا کنیم. آنچه درباره اینترنت می توان گفت این است که این مقوله قطعا از خاستگاهی برخوردار است که ما کمتر بر آن سیطره داریم. به همین دلیل نمی توان ایراد را صرفا به مسئولان وارد آورد. اما آنها را نیز نمی توان در این مسئله بی تقصیر دانست.
وی در ادامه می افزاید: «برخی از مدیران اجرایی از اطلاعات کافی درباره اینترنت برخوردار نیستند و از مسائل، مختصات و ماهیت آن آگاهی لازم و نزدیک را ندارند. در سایه این عدم آشنایی، هیچ کار حساب شده ای نیز بابت آموزش و چگونگی هدایت و استفاده از آن صورت نمی پذیرد و تصمیم سازی دقیقی انجام نمی شود. حالا که رویکرد شدیدی نسبت به اینترنت آن هم به خصوص در میان جوانان وجود دارد، مناسب این است که این مسئله را به یک فرصت تبدیل و از مبدل شدن به تهدید جلوگیری کنیم که یکی از راهکارهای تحقق این موضوع، آموزش وبلاگ نویسی است. این کار باعث می شود تا ساعات زیادی از اوقات فراغت جوانان در مسیری نهادینه شده صرف شود و همچنین وب گردی های بیهوده و حضور در چت روم ها و جستجوهای نامطلوب و بی مورد کاهش یابد.»
طالبی در ادامه با ارائه مثالی به تبیین تأثیر عدم آگاهی بر تصمیم سازی ها می پردازد:
«باید با یک تشخیص درست و آگاهی کافی، از رواج سایت های مبتذل منحرف و معاند جلوگیری کرده و آنها را فیلتر کنیم. اما نحوه شناسایی این وبلاگها و سایتها نیز بسیار مهم است چرا که با حساس کردن سیستم به یک کلمه نمی توان مطمئن بود که از فعالیت یک سایت مبتذل جلوگیری کرده ایم. امکان دارد یک سایت در حال ارائه مطالب علمی و یا کار پژوهشی در حوزه های تخصصی باشد که سیستم به برخی کلمات آن حساس است و جزو کلمات ممنوعه به شمار می روند، آنگاه آن سایت و یا وبلاگ علمی فیلتر می شود که این صحیح نیست و باید روشی را اتخاذ کرد که همه این مسائل، درنظر گرفته شود.»

اینترنت و وظیفه نهادهای دینی
با ورود فناوری تازه و به ویژه اینترنت فضای مناسبی برای تعامل در عرصه دین پدید آمده است.
حجت الاسلام سیداحمد نجمی در این باره به وظیفه حساس نهادهای دینی اشاره می کند و می گوید:
«نهادهای دینی باید بهره گیری صحیح از تکنولوژی اینترنت داشته باشند. خوشبختانه در این زمینه بسیاری از مؤسسات و کارشناسان علوم دینی وارد صحنه شده اند و حتی برخی مراکز تخصصی دینی فعال در زمینه اینترنت نیز راه اندازی شده است. هم اینک مراجع تقلید با بهره گیری از سایتهای خودگسترده ترین ارتباطات را با مقلدان و مسلمانان جهان دارند و یا بسیاری از طلاب از طریق سایت، و بلاگ و چت به مخاطبان و پرسشهای بیشمار آنان پاسخ می دهند، اما تا نقطه مطلوب فاصله بسیار است.»
وی تأکید می کند: «مراکز دینی باید با ارتقا تخصص خود همگام با پیشرفتهای روز حرکت کنند. در دنیای اینترنت حرف نخست را تخصص می زند. تربیت نیروهای متخصص و بهره گیری مناسب از آنان یکی از اصلی ترین وظایف مراکز دینی است.» وی در ادامه به ضرورت آگاهی لازم مبلغان دینی از اینترنت اشاره کرده و می افزاید:
«هم اینک هزاران مبلغ دینی با جوانان و دانشجویان سروکار دارند که بخشی از ساعات شبانه روزی خود را در فضای اینترنت سپری می کنند و اینترنت تبدیل به بخشی از زندگی و هویت آنان شده است. معضلات ارتباط های اینترنتی، سؤالات شرعی در زمینه استفاده های گوناگون از اینترنت و حتی خطر اسارت در دامهای شیطانی بخشی از مشکلات جوانان است که نیازمند مشاوره با عالمان و مبلغان دینی است و لازمه ارائه مشاوره صحیح در این زمینه آشنایی دقیق با ابزارهای گوناگون اینترنتی خواهد بود. مبلغانی که در جمع جوانان و دانشجویان حاضر می شوند باید با این عرصه آشنایی کامل داشته باشند.»

منبع: / روزنامه / کیهان ۱۳۸۷/۰۴/۰۴
نویسنده : محمد مقدم