سواد اطلاعاتی
در طی دهه های اخیر، پژوهشگران موفق به کشف و معرفی بیش از 34 نوع سواد مفید و مدرن شده اند که سواد علمی با معنای مصطلح در نظام آموزشی ما، تنها یکی از آنها محسوب می شود. از جمله سوادهای مفید و مدرن می توان به سواد فرهنگی، سواد اجتماعی، سواد سیاسی، اقتصادی سواد رسانه ای، سواد اطلاعاتی، سواد کامپیوتری سواد اینترنتی، سواد محیط کار و سواد خانوادگی و... بویژه فناوری اشاره کرد که هر یک تعریف، استاندارد ها و راهکارهای توسعه خویش را دارند.
اصطلاح سواد اطلاعاتی بعضی اوقات ترجیحا به عنوان اطلاعات مناسب و به طور عموم به عنوان توانایی دسترسی، ارزیابی، سازماندهی واستفاده از اطلاعات در یک تنوع از منابع تعریف شده است برای اینکه کسی دارای سواد اطلاعاتی گردد باید چگونگی وضوح یک موضوع یا ناحیه ای از دستورالعمل های مورد نیاز را بشناسد. انتخاب اصطلاحات مناسبی را برای روشنی مفهوم یا موضوع مطابق دستورالعمل یک خط مشی جستجو انتخاب کند که منابع مختلف اطلاعاتی و روشهای متنوعی که اطلاعات را سازماندهی می نماید فرموله کند و داده های جمع شده را برای ارزیابی، تناسب، کیفیت و مفید بودن تحلیل نماید و به طور صحیح اطلاعات را به طرف دانش سوق دهد.
این شامل یک فهم عمیق از چطور و کجا اطلاعات را پیدا کردن می شود. توانایی قضاوت دراطلاعات هدفدار و محتاطانه می باشد، چطور بهترین اطلاعات می تواند به نشان دادن مشکل یا انتشار آن در یک دست کمک نماید.
سواد اطلاعاتی همانند سواد کامپیوتری که نیازمند شناخت فناورانه است واینکه چطور نرم افزار و سخت افزاری را بسازیم نیست یا سواد کتابخانه که نیازمند توانایی استفاده از مجموعه کتابخانه و خدماتش می باشد نیست. همچنین یک ارتباط قوی متعلق به همه این مفاهیم وجود دارد. هر کدام از این سوادها چندین سطح از تفکر را به صورت حیاتی نیاز دارند. اما در مقایسه با سواد کامپیوتری سواد اطلاعاتی صرفا به آن سوی دسترسی داشتن به دانش چطور استفاده نمودن از فناوری می رود زیرا فناوری تنها کیفیت آموزش تجربی را تضمین نمی نماید ودر مقایسه با سواد کتابخانه ای، سواد اطلاعاتی بیشتر از جستجو در یک فهرست پیوسته یا مواد مرجع دیگرمی باشد زیرا سواد اطلاعاتی یک تکنیک نیست بلکه یک هدف برای آموزشگران می باشد.
سواد اطلاعاتی به یک آگاهی از روشی که سیستم های اطلاعاتی کاربردی و ارتباط دینامیک بین یک نیاز اطلاعاتی ویژه و منابع و کانالهای مورد نیاز به منظور رضایت آن نیاز مورد نیاز است.
برای رسیدن به مفاهیم قابل درک در رابطه با سواد اطلاعاتی، برداشت ها و نظرات دیگران را در یک نگاه اجمالی مرور خواهیم کرد تا بتوانیم هرچه بهتر از این دانش روز بهره مند شویم یعنی آموزش دیدن و به د یگران آموزش دادن را یاد بگیریم و از نهایت قدرت انتقال خود استفاده نماییم.
مفهوم سواد اطلاعاتی و با سواد اطلاعاتی
سواد اطلاعاتی قابلیتی است که فرد را در دسترس مفید ومؤثر به اطلاعات، ارزیابی انتقادی آن و استفاده دقیق و خلاق از اطلاعات به دست آمده به منظور رفع نیاز های اطلاعاتی خویش توانمند می سازد.
وبه بیانی دیگر، توانایی باز یابی و تفکر در باره اطلاعات وقدرت استفاده از اطلاعات به عنوان یکی از ضروریات کار، زندگی و برقراری ارتباط بین انسانها.
توانایی مکان یابی اطلاعات موردنیاز وتعیین بیشترین ربط و اعتبار برای حل مشکلات، بنابراین می توان این دو مفهوم را چنین تعریف کرد:
سواد اطلاعاتی قدرت دسترسی مؤثر به اطلاعات با ارزش، آگاهی چگونگی سازماندهی دانش واطلاعات روش های مختلف جستجو، توان تشخیص مشکل و شناخت مؤثر ترین اطلاعات برای رفع آن.
و با سواد اطلاعاتی کسی که آموخته باشد چگونه بیاموزد.
ویژگی های باسواد اطلاعاتی
سواد اطلاعاتی یکی از مشخصه های بارز جامعه اطلاعاتی است. سواد اطلاعاتی، توانایی یافتن، ارزیابی استفاده مؤثر اطلاعات مورد نیاز به کمک مهارت ها وبه منظور یادگیری مداوم است. همان طوری که سازمانها و کشور در جستجوی افزایش سواد اطلاعاتی هستند، درک این نکته ضروری است که تکنولوژی فقط بخشی از راه حل است.
سواداطلاعاتی، یک نگرش و مهارت جدید برای انجام وظایف در جامعه جدید به شمار می آید. فرد با سواد اطلاعاتی ارزش اطلاعات را تشخیص می دهد.
و تمایل به یادگیری دارد. زمانی که برای حل مشکل، نیازمند اطلاعات است توانایی پیداکردن وتحلیل آن را دارد، قادر است محتوای اطلاعاتی را با دید انتقادی ارزیابی کند. همچنین استفاده از محتوای اطلاعاتی را به درستی و با مهارت می تواند انجام دهد و از طرفی توانایی ایجاد محتوای کیفی را نیز دارد.
بررسی ها بیانگر این نکته می باشد که سواد اطلاعاتی در بسیاری از افراد تحصیلکرده در سطح بسیار است.
پس با توجه به استاندارد ها ی نه گانه که توسط انجمن کتابداران آمریکا در خصوص سوا د اطلاعاتی مشخص شده و نیز براساس رهنمودهای جدید بر همه کتابداران فرض است که با برنامه های بسیاری منسجم و آینده نگر به توسعه سواد اطلاعاتی در مراجعان بپردازد.
امروزه کسانی از نظر اطلاعاتی با سواد خواهند بود که توانایی ودانش شناسایی، بازیابی و ارزیابی اطلاعات را دارا باشند.
این مفهوم با خدمات اطلاع رسانی کتابداران و حتی مراجعان آنها پیوندی نزدیک دارد. وسالهاست که کتابداران تلاش می کنند با استفاده از انواع ابزار و فناوریها به طور مؤثر مفید، برنامه های آموزش استفاده از کتابخانه و منابع آن را مطابق با دانش موضوعی و حوزه تخصصی مراجعان عملی سازند.
در کشورهای دیگر، از اواسط دهه1980 کتابداران دانشگاهی با استفاده از ابزار فناوری اطلاعات، برنامه های آموزش استفاده کننده را با عنوان “ سواد اطلاعاتی” به جای”سواد کتابخانه ای” ارائه کردند.
یکی از مشکلات جدی فرا روی جامعه دانشگاهی ما آگاهی کافی نداشتن از شیوه های مفید و مؤثر کاوش، دسترس و تجزیه و تحلیل اطلاعات کسب شده از فناوریهای مانند اینترنت و پایگاه های مختلف اطلاعات و با افزایش استفاده روزافزون دانشجویان مقاطع مختلف از امکانات رایانه واینترنت، از یک عضو هیئت علمی یا استاد راهنما انتظار می رود که بتواند دانشجویان را در اطلاع یابی علمی در این محیط پر شتاب و تغییر فناوری امروز هدایت کند.
سواد اطلاعاتی در کشورهای جهان اتحادیه اروپایی
از سال 1994 تا 1997، اتحادیه اروپا بودجه لازم برای برگزاری دوره های آموزش برای کاربران نهایی دسترسی به اطلاعات از طریق فناوری ارتباطات را تامین کرد و دانشگاه های ایرلند، سوئد، فرانسه، اسپانیا و انگلستان با رهبری دانشگاه چالمرز در این دوره ها شرکت کردند. همکاری های میان کشورهای اروپایی منجر به برگزاری دو برنامه آموزشی اینتو اینفو مبتنی بر وب برای تدریس سواد اطلاعاتی در هفت حوزه موضوعی (معماری، شیمی، انرژی، مهندسی برق و الکترونیک، علوم زیست محیطی، پزشکی و فیزیک) شد. این برنامه ها برای آموزش حرفه ای طراحی شده اند و در برگیرنده ابزرهای راهنما و مواد متن کامل بودند. برای آینده مدل های بیشتری برای موضوع های دیگر در دست طراحی است.
طی سال های 1998 تا 1999 پروژه دوره های اطلاعاتی آموزش از راه دور با دسترسی از طریق شبکه با حمایت مالی اتحادیه اروپا به اجرا در آمد و در طی آن دوره های آموزشی با صرفه و موثری برای آموزش از راه دور با شرکت 9 کشور اروپایی برگزار شد.
کانادا
سیاست های اطلاعاتی دولت کانادا از جمله دیگر اقدامات اطلاعاتی بوده که باعث شده این کشور دارای مردمی مجهز به سواد اطلاعاتی باشد. در 3 دهه گذشته، کتابداران دانشگاهی کانادا به آموزش مهارت های کتابخانه ای و اطلاعاتی به دانشجویان اهتمام داشته اند. بیش از 25سال است که در یک کنفرانس ملی سالانه، ملاحظات مربوط به مهارت های اطلاعاتی این کشور بیان می گردند. کتابداران آموزشگر در کتابخانه های دانشگاهی، به حل چالش های موجود در ادغام آموزش سواد اطلاعاتی در دوره های درسی دانشجویان ادامه می دهند. گرچه در این رابطه، در پنج سال گذشته پیشرفت هایی حاصل شده، اما در مقایسه با اقداماتی که در ایالت متحده، استرالیا، نیوزلند و اروپای شمالی صورت گرفته، به فعالیت های بسیار بیشتری نیاز است.
یک تحقیق ملی که در رابطه با آموزش سواد اطلاعاتی در کتابخانه های دانشگاهی کانادا صورت پذیرفته نشان می دهد که روندهای مربوط به اهداف عملی، روش ها و محتوای آموزشی در پنج سال گذشته تغییر چشمگیری نداشته است. این تحقیق نشان داد که تعداد اندکی از کتابداران، اهداف علمی خود را به طور رسمی ثبت کرده اند و بسیاری از آنان نتایج آموزش های خود را به صورت رسمی ارزیابی نکرده اند. برخی از یافته های این بررسی با یافته های مطالعه ای که قبلا در نیوزلند صورت گرفته بود، شباهت دارند. به نظر می رسد که دانشگاهیان کانادا در مقایسه با ایالت متحده، تاکید کمتری بر آموزش مهارت های اطلاعاتی دارند. از این رو، لازم است کتابداران با مدرسان در محیط های آموزش مقدماتی، متوسط و عالی رابطه کاری نزدیک تری داشته باشند تا اطمینان حاصل شود که همه دانشجویان و دانش آموزان از سواد اطلاعاتی برخوردار شده اند.
سنگاپور
درسنگاپور دولت در حال تبلیغ برای ساخت جامعه ای مبتنی بر دانش است تا با الزامی کردن آمادگی همه افراد برای کار درمحیطی اطلاعاتی، از همه مهارت های حل مسئله برخوردار و به سواد اطلاعاتی مجهز شوند تا بتوانند در توسعه اقتصادی کشور سهیم باشند. در سنگاپور، مهارت های اطلاعاتی در مقطع آموزش ابتدایی و متوسطه بر اساس مصوبات وزارت آموزش به دانش آموزان تعلیم داده می شوند. این امر ابتدا به عنوان اقدامی آزمایشی در سال 1987 آغاز شد و به انتشار مهارت های اطلاعاتی منجر شد.
در سال 1996 نیز با همکاری معلمان و کتابداران پروژه های مشارکتی گروه های پشتیبانی کتابخانه در مدارس ابتدایی به چاپ رسید و در سال 1997، اثر دیگری با عنوان سواد اطلاعاتی و رهنمودهای سواد اطلاعاتی، مطالب تکمیلی منتشر شد.
بخش مطالعات اطلاع رسانی در دانشگاه فنی نانیانگ، پژوهشی در خصوص مهارت های اطلاعاتی دانشجویان تحصیلات عالی و تکمیلی، بویژه در رشته مهندسی اجرا کرد و مشکلاتی را که این دانشجویان در استفاده موثر از اطلاعات با آنها مواجه هستند. دریافت نتایج این پژوهش برای ادغام آموزش سواد اطلاعاتی در برنامه های تحصیلی مقطع کارشناسی مورد بهره برداری قرار گرفت. یافته های پژوهش هایی که در موضوع سواد اطلاعاتی در سنگاپور اجرا شده می تواند برای موسسه های دیگر نقاط جهان، بسیار مفید واقع می شود.
چین
از اوایل دهه 1980 دولت چین حمایت ها و تشویق های فراوانی ا زتدریس مهارتهای اطلاعاتی و کتابخانه ای در موسسه های دانشگاهی این کشور به عمل آورده و در این رابطه چندین کنفرانس ملی برگزار کرده است. گرچه در بسیاری (39درصد) از دانشگاه های چین آموزش کاربران اطلاعات انجام می شود، اما درصد کمی از دانشجویان مقاطع آموزش عالی قادر به شرکت در این آموزش ها هستند، زیرا آموزش کاربران در قالب دوره هایی جداگانه اجرا می شود و با برنامه درسی تلفیق نشده است.
در این اواخر کشور چین، اولین کارگاه ملی سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی را در ژانویه 2002در دانشگاه هیلانگ جیانگ واقع در شهر هاربین برگزار کرد. بیش از 170 کتابدار از نواحی مختلف چین در این کنفرانس حضور یافتند و همگی اظهار علاقه کردند که استاندارد های قابلیت سواد اطلاعاتی انجمن کتابخانه های دانشکده ای و پژوهشی را به منظور کمک به دانشجویان برای کسب مهارت های اطلاعاتی به کار بگیرند.
استانداردهای انجمن کتابخانه های دانشکده ای و پژوهشی به زبان چینی ترجمه و در مجامع کتابخانه ای مراکز دانشگاهی سراسر چین توزیع شدند.
سواد اطلاعاتی در ایران
بر اساس اعلام دفتر اطلا ع رسانی مرکز پژوهش ها، دفتر مطالعات ارتباطات و فناوری های نوین این مرکز طی گزارشی با بیان این مطلب که نگرش به مفهوم “شهروند” در جهان کنونی تغییر کرده است، افزود: پیش از این شهروند کسی بود که باید یک سری خدمات اطلاعاتی به او ارائه می شد، اما اکنون شهروند را عامل موثر، آگاه و گزینشگری می دانند که می تواند نگرش و رویکرد خاص خود را نسبت به مسائل مختلف در پیش گرفته و آن را توسعه دهد و به موازات این تغییر نگرش است که آموزش مهارت های مربوط به افزایش اطلاعاتی روز به روز در مدارس و دانشگاه ها فراگیرتر می شود و بدینسان از این پس افراد به طیفی از سوادهای مختلف نیاز خواهند داشت تا بتوانند توانمندی و قابلیت خود را به صورت جمعی و فردی افزایش دهند و در جمع آوری اطلاعات مورد نیاز خود گزینش تر عمل کنند.
در حال حاضر تفکر غالب بر این مبنا شکل گرفته است که اگر راه جستجوی اطلاعات را بلد باشیم یک باسواد اطلاعاتی به شمار می رویم در حالی که چشم انداز عمیق تری دراین حوزه وجود دارد مبنی بر اینکه تبدیل شدن به کسی که تفکر انتقادی دارد و اینکه فرد بتواند رویکردهایی را که آموخته در جریان جستجو، سازماندهی و ارزیابی اطلاعات به کاربرد، تنها بخشی از ویژگی یک باسواد اطلاعاتی به شمار می رود و تغییر در نگرش و ذهنیت فرد و نحوه نگرش او به جهان پیرامون نیز یکی از دیگر ویژگی های آن است زیرا افزایش اطلاعاتی به همان میزان که به شیوه های عمل انسان مربوط می شود به شیوه های تفکر و نگرش او نیز ارتباط می یابد.
در بخش دیگری از این گزارش، مرکز پژوهش ها توسعه کامل قابلیت افراد از طریق افزایش اطلاعاتی در فرآیندهای آموزشی را عنصری حیاتی برای بقا در آینده دانست و افزود: آموزش افزایش اطلاعاتی در رابطه با علوم و تکنولوژی ها نیز بسیار مهم است چرا که این حوزه ها کانون توسعه اجتماعی در عصر جریان های جهانی اطلاعات و ارتباطات راه دور هستند و درک موضوعات علمی و تکنیکی نیز صرفا نباید محدود به کارشناسان و متخصصان باشد بلکه همه شهروندان باید قادر باشند مفاهیم اساسی و کاربرد آنها برای جامعه را درک کنند زیرا توسعه اجتماعی فقط با شهروندانی امکانپذیر است که در پیرامون علوم و تکنولوژی ها باسواد باشند.
منبع: / روزنامه / رسالت ۱۳۸۷/۱۰/۰۳
نویسنده : سید محسن علیمرادی
نظر شما