کارشناسی ارشد 1394
موضوع: ادبیات فارسی
پدیدآور: صبا دباغ‌منش استاد راهنما: محمدرضا نجاریان استاد مشاور: مجید پویان
دانشگاه یزد، پردیس علوم انسانی و اجتماعی - گروه زبان و ادبیات فارسی

چکیده

داریوش مهرجویی (17 آذر 1318) از کارگردانان بنام و صاحب سبک سینمای ایران است. او در طی حدود چهل سال فعالیت در عرصة سینما، علاوه بر فیلم‌های کوتاه، 24 فیلم بلند سینمایی را در کارنامة خود دارد. در میان آن‌ها ده فیلم‌ به نام‌های گاو (1348)،آقای هالو (1349)، پستچی (1351)، دایرةمینا (1353)، سارا (1371)، پری (1373)، لیلا (1376)، درخت گلابی (1376)، مهمان مامان(1382)و اشباح (1392)، اقتباسی هستند. آن‌جا که نویسنده برای نوشتن فیلمنامه از یک متن ادبی به عنوان مرجع استفاده می‌کند، پای اقتباس ادبی به میان می‌آید. بدیهی است فیلمنامه به عنوان یک متن روایی می‌تواند زیر مجموعة ادبیات نمایشی قرار بگیرد. بنابراین مثل یک داستان و یا رمان از جنبه‌های گوناگون ادبی قابل تحلیل و بررسی است. در این پژوهش پنج فیلمنامة گاو، آقای هالو، سارا، پری و درخت گلابی از لحاظ زبانی بررسی می‌گردد.در سه فیلمنامة گاو، آقای هالو و سارا شفافیت روایی، زبان متعین و ساده و روشن نمود بیشتری دارد، اما در دو فیلمنامة پری و درخت گلابی بیشتر از زبان مجازی و انتزاعی استفاده شده است و همچنین این دو اثر بیشتر به ادبیات و زبان ادبی نزدیک شده‌اند. زبان شخصیت‌ باید متناسب با جایگاه و شرایط و همچنین دیگر ویژگی‌های او باشد. مهرجویی همیشه به این مهم توجه داشته است. در آثار او زبان شخصیت‌ها چه اصلی و چه فرعی به‌درستی انتخاب شده است. نام شخصیت‌ها نیز در برخی آثار به زیبایی با محتوا همخوانی دارد که هنر نویسنده در بهره‌گیری از ظرفیت زبان را نشان می‌دهد. در بحث زاویه دید به زبان و لحن راوی پرداختیم. زاویه دید در فیلمنامه‌های گاو، آقای هالو و سارا، نمایشی، در فیلمنامة پری دانای کل و در درخت گلابی اول شخص است. زبان و لحن راوی در فیلمنامه‌های گاو، سارا و پری متناسب با متن و زبان گفتگو‌هاست و همچنین بسیار به فضاسازی کمک کرده است. در فیلمنامة آقای هالو زبان راوی با زبان شخصیت‌ها فاصله بسیار دارد و در فیلمنامة درخت گلابی با اینکه زاویه دید اول شخص است، صمیمیتی در آن احساس نمی‌شود؛ زیرا زبان راوی بسیار رسمی، ادبی و بدون انعطاف است.