موضوع : پژوهش | مقاله

همه چیز درباره تجارت الکترونیک

زمانى که میان صفحات اینترنت به جست‏وجو مى‏پردازیم، بى‏تردید با انبوهى از تبلیغات و بَنرهاى اینترنتى روبه‏رو خواهیم شد که بخش عظیمى از صفحات وب را به خود اختصاص داده‏اند. اینها به همراه سفارش کالا و خدمات، خریدهاى آنلاین و انجام امور تجارى، بدون استفاده از مدارک و اسناد کاغذىِ معمول، تنها بخشى از آن چیزى است که ما آن را «تجارت الکترونیک» مى‏نامیم.
مبادله الکترونیک داده‏ها در دهه 1960م.، سرآغاز انجام مبادلات از یک رایانه به رایانه‏اى دیگر گردید و به این ترتیب، تجارت الکترونیک، اولین بار در Berlin Airlift آغاز شد. از آن پس، تعاریف مختلفى از تجارت الکترونیک که هر یک بیانگر کارکردهاى متفاوت این فن‏آورى است، ارائه شده است. در یک تعریف اجمالى و در عین حال جامع که کمیسیون اروپایى در سال 1997م. از تجارت الکترونیک ارائه نموده، تجارت الکترونیک این گونه معرفى شده است:
«تجارت الکترونیک، مبتنى بر پردازش و انتقال الکترونیکى داده‏ها، شامل متن، صدا و تصویر مى‏باشد. تجارت الکترونیک، فعالیت‏هاى گوناگونى از قبیل مبادله الکترونیکى کالاها و خدمات، تحویل فورى مطالب دیجیتال، انتقال الکترونیکى وجوه، مبادله الکترونیکى سهام، بارنامه الکترونیکى، طرح‏هاى تجارى، طراحى و مهندسى مشترک، منبع‏یابى، خریدهاى دولتى، بازاریابى مستقیم و خدمات پس از فروش را در بر مى‏گیرد».
یکى از مهم‏ترین ویژگى‏هاى تجارت الکترونیک، حذف فرآیندهاى غیرضرورى در امور تجارى، کاهش هزینه مبادلات و کاغذبازى و دسترسى سریع‏تر مشتریان به بازارهاى جهانى است. از سوى دیگر، این امر سبب عرضه محصولات متنوعى - با توجه به نظرات و سلایق مشتریان - شده، منجر به رقابت شدیدى میان عرضه‏کنندگان مى‏شود.
یک مثال ساده از تجارت الکترونیک، خرید کالا از یک فروشگاه مجازى (اینترنتى) است. به این ترتیب که خریدار با جست‏وجویى ساده در اینترنت، فروشگاه مجازى را مى‏یابد و کالاى مورد نظر را با توجه به فهرستى که در اختیارش قرار مى‏گیرد، از نظر رنگ، جنس، قیمت و سایر ویژگى‏هاى موجود، انتخاب و سرانجام پس از مدت زمان قید شده، کالاى خود را دریافت مى‏کند. صورت حساب نیز به به روش‏هاى مختلف پرداخت مى‏شود؛ مثلاً به صورت نقدى پس از تحویل جنس، واریز وجه به حساب بانکى فروشنده (Postal Money Orders)، پرداخت از طریق پول الکترونیکى (Electronical Money) و یا از طریق کارت‏هاى اعتبارى مانند Visa و MasterCard.
با این حال، همه چیز به این سادگى هم نیست. تجارت الکترونیک براى دستیابى به اهداف مورد نظر خود، پیچیدگى‏هاى فراوان و پیش‏نیازهاى سخت‏افزارى و نرم‏افزارى بسیارى دارد. ابزارهاى مالى و پرداخت الکترونیکى، بخش بسیار مهمى از نیازهاى تجارت الکترونیک به شمار مى‏آیند. در حال حاضر، کارت‏هاى اعتبارى، کارت‏هاى هوشمند، ژتون و کوپن الکترونیک، چک الکترونیک، پول دیجیتال و... از ابزارهاى لازم براى پرداخت صورت حساب خرید کالا و خدمات مى‏باشند.
از سوى دیگر، فن‏آورى‏هاى پشتیبانى کننده تجارت الکترونیک، یعنى فن‏آورى‏هاى مخابراتى و ارتباطى، همچون شبکه اینترنت، شبکه‏هاى پست، تلگراف و تلفن، شبکه‏هاى ارزش افزوده و خدمات داده‏اى (VADS = Value Added Networks) نیز بسیار حائز اهمیت هستند.
در کنار سخت‏افزار و نرم‏افزار، پایگاه‏هاى داده‏اى و ارتباطى - که زیرساخت اصلى تجارت الکترونیک را تشکیل مى‏دهند - ارائه خدمات به صورت جست‏وجوى همکاران تجارى، مذاکره و توافق با آنها، سازماندهى محیط بازار الکترونیک، تبلیغات و... نیز سهم عمده‏اى در کسب موفقیت در دنیاى الکترونیک بر عهده دارند.
از نظر نوع مبادلات تجارى، تجارت الکترونیک را مى‏توان به گروه‏هاى زیر تقسیم نمود:
1. متداول‏ترین نوع تجارت الکترونیک، تجارت بین بنگاه و مشترى (B2C) است که امور مسافرت، فروش کتاب، ارسال گل، هدیه، کارت پستال، مواد عذایى، جواهرات، کالاهاى ورزشى، سخت‏افزار، موسیقى و... را شامل مى‏شود.
2. مزایده و مناقصه کالاها و... از طریق اینترنت که در گروه تجارت بین مشترى و مشترى (C2C) قرار مى‏گیرد.
3. تجارت بین بنگاه و بنگاهى دیگر؛ مانند تعامل بین تولید کنندگان خودرو و قطعه‏سازان (B2B).
4. «B2A» (Business to Administration) که شامل انواع مبادلات تجارى بین شرکت‏ها و سازمان‏هاى دولتى، پرداخت عوارض، مالیات‏ها و... مى‏باشد.
5. «C2A» (Customer to Administration) که تعاملات تجارى بین مشترى و سازمان‏هاى دولتى را شامل مى‏شود.
برخى از مزایاى استفاده از تجارت الکترونیک را مى‏توان در فهرست زیر خلاصه نمود:
1. افزایش رقابت در بازارهاى جهانى.
2. خرید و فروش کالا در حداقل زمان ممکن.
3. ایجاد اشتغال و انتقال فن‏آورى‏هاى جدید.
4. حذف واسطه‏هاى بازار.
5. افزایش سرمایه‏گذارى.
6. تبلیغات گسترده به صورت پیام‏هاى تبلیغاتى، نمایش کالا و... در سطح بین‏الملل.
7. کاهش ترافیک و حذف ترددهاى بى‏مورد (بهره‏ورى در منابع انرژى و حفظ محیط زیست).
8. افزایش سطح تولید.
9. کنترل سریع‏تر و دقیق موجودى‏هاى گمرکى، انجام مناقصه‏هاى بین المللى و امور بانکى.
10. انتقال سریع‏تر نظرات و انتقادات مشتریان به فروشندگان کالا و خدمات (عرضه محصول با توجه به علایق و نیازهاى مشترى) و... .
با وجود ویژگى‏هاى منحصر به فرد و مزایاى چشم‏گیر تجارت الکترونیک، این صنعت بدون وجود سیستم بانکى روان و دقیق، امنیت اطلاعات، قوانین گمرکى و مالیاتى شفاف، کد تجارى محصول، توسعه مهندسى نرم‏افزار و میکروالکترونیک، احراز هویت خریدار و مشترى، استفاده از کارت‏هاى اعتبارى، حفظ اطلاعات محرمانه افراد، عدم همکارى دانشگاه‏ها و مراکز تحقیقاتى، نبود خطوط ارتباطى پرسرعت و شبکه‏هاى بى‏سیم و عدم پذیرش اسناد و مدارک توسط قوه قضاییه، نمى‏توانید به اهداف گسترده خود دست یابد.
از طرف دیگر، ایجاد اطمینان به این نوع تجارت و فرهنگ‏سازى در میان افراد جامعه از مهم‏ترین مسائل تجارت الکترونیک مى‏باشد.
ظهور شرکت‏هاى تجارى، چون پنتاگونا، تجارت الماس، پریم بانک، اى بى ال و گلد کوئست، با ساختارى هرمى و بى‏نهایت - در ایران و سایر کشورهاى دنیا - سبب شده است که بسیارى از مردم، تجارت الکترونیک را مترادف با قمار الکترونیکى، کلاه‏بردارى اینترنتى و... بدانند.
وعده‏هاى فریبنده‏اى چون درآمد روزانه 7200 دلار به عنوان پورسانت، عایدى روزانه هزار دلار تا پایان عمر، تجارت الماس و... کافى است تا هر بازدیدکننده‏اى را به ثبت‏نام در سایت و خرید کالاهاى پیشنهادى ترغیب و تشویق نماید.
این در حالى است که بسیارى از این شرکت‏ها در ازاى میلیون‏ها دلارى که از فروش ماهانه عایدشان مى‏شود، مبلغى کمتر از یک میلیون و نیم درآمد خود را تحت شرایطى خاص که به ندرت محقق مى‏گردد، به عنوان پورسانت به خریداران خود که باید نقش ویزیتور را هم ایفا کنند، مى‏پردازند.
با این حال، به دلیل عدم آگاهى مردم نسبت به معنى واقعى تجارت الکترونیکى و نیز پایین بودن سطح درآمد و اقتصاد کشور، همواره افراد بسیارى که متأسفانه اکثر آنها از دانشجویان دانشگاه‏ها و مراکز عالى هستند، به این امر مى‏پردازند و در کشاکش این مبادلات، دو برابر رقمى که به عنوان محصول شرکت مورد نظر به کشور وارد مى‏شود، به صورت ارز از کشور خارج مى‏گردد که این خود ضربه‏اى بزرگ بر پیکره اقتصاد ملى خواهد بود.
تجارت الکترونیک، واقعیتى فراتر از کلاه‏بردارى‏ها و شرطبندى‏هاى اینترنتى دارد. تجارت الکترونیکى با قابلیت‏هایى فوق‏العاده، توانسته است تا کنون جایگاه خاصى در سراسر دنیا بیابد.
تجارت الکترونیک، پیش از آن که یک حرفه و یا صنعت باشد، یک فن‏آورى است و فن‏آورى، نیازمند آموزش صحیح شیوه‏ها و ابزارهاى امروزى و همگام با دنیاى گسترده تکنولوژى است.
در هر صورت، لازمه موفقیت در هر بازى، آموختن قوانین آن بازى است.