قطب الدین مودود ابن یوسف چشتی
چِشْتی، قطب‌الدین مودودبن یوسف، از مشایخ سلسله چشتیه. وی در 430 در چشت به‌دنیا آمد. پدرش خواجه یوسف چشتی (متوفی 459)، ملقب به ناصرالدین، بود. گفته‌اند که یوسف چشتی با خواجه عبداللّه انصاری (متوفی 481) ملاقات داشته و مورد علاقه و احترام وی بوده و ابوبکر شبلی (متوفی 334) نیز در مجلس سماع یوسف چشتی حاضر می‌شده است، اما این موضوع از لحاظ زمانی تا اندازه‌ای بعید به نظر می‌رسد.
پس از یوسف چشتی، فرزند بزرگش، مودود، در 24 یا 26 سالگی بر سجاده قطبیت نشست. برخی از نزدیکان مودود، به سبب جوانی او، وی را شایسته جانشینی پدر ندانستند، بلکه عموی وی (خواجه علی چشتی) را، که در دهلی نزد سلطان غیاث‌الدین بَلبن بود، وارث سجاده دانستند، اما خواجه‌علی در نامه‌ای این مقام را به مودود سپرد.
از جمله سوانح زندگی مودود، ملاقات او با شیخ احمدِجام ملقب به ژنده‌پیل بود. چگونگی مواجهه این دو، با تفاوتهایی، نقل شده است. قطب‌الدین مودود در رجب 527 وفات یافت و در چشت دفن شد.
وی مریدان بسیاری داشت که معروف‌ترین آنان عبارت‌اند از:
1) فرزند و جانشین وی، احمد چشتی، که پس از تشرف به حج مدتی در مدینه اقامت کرد. هنگام بازگشت، در بغداد به خانقاه شیخ شهاب‌الدین سهروردی، صاحب عوارف‌المعارف، رفت و مورد تکریم وی و همچنین خلیفه بغداد قرار گرفت. خواجه‌احمد در 577 در چشت وفات یافت.
2) حاجی‌شریف زَنْدَنی (متوفی 612)، ملقب به نیرالدین. نقل است که او چهل سال در عزلت و در خرابه زیست و با برگ و میوه درختان سد جوع کرد. وی نزد سلطان سنجر محترم بود. خلافت چشتیه بعد از او به خواجه عثمان هارونی (متوفی 618) رسید.
3) شاه‌محمود سنجان (متوفی 597)، ملقب به رکن‌الدین، که لقب شاه را از قطب‌الدین مودود گرفت. مزار او در قریه بایج، از توابع تربت حیدریه، است. وی شعر هم می‌سروده که بیشتر آنها رباعی بوده است.
از دیگر مریدان قطب‌الدین چشتی این اشخاص بودند: پیر کبار چشتی اهل پیشاور؛ ابونصر شکیبان زاهد، از مشایخ سیستان؛ شیخ حسن تبتی؛ خواجه سبزپوش آذربایجانی و عثمان رومی، که خرقه بایزیدِ بسطامی به وی رسیده و ازاین‌رو پیر هر دو سلسله بوده است.
به قطب‌الدین چشتی دو اثر، یکی خلاصه الشریعه و دیگری منهاج‌العارفین، نسبت داده و گفته‌اند که کتاب اخیر را در پانزده سالگی در باره سیرت خواجگان چشتی نوشته است. از این دو کتاب نسخه‌ای به‌دست نیامده، فقط یک نسخه خطی به نام منهاج‌العارفین، از مؤلفی ناشناس، موجود است.
منابع:
عبدالرحمان‌بن احمد جامی، نفحات الانس، چاپ محمود عابدی، تهران 1370 ش؛ هدیه بن عبدالرحیم چشتی عثمانی، سیرالاقطاب، لکهنو 1331/1913؛ داراشکوه بابری، سفینه الاولیا، کانپور 1318؛ عالم فقری، اولیاءاللّه، لاهور 1990؛ محمدبن موسی غزنوی، مقامات ژنده پیل: احمدجام، چاپ حشمت‌اللّه مؤید سنندجی، تهران 1340 ش؛ غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیا، کانپور 1332/1914؛ محمدمعصوم‌بن زین‌العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران 1339ـ 1345 ش؛ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، اسلام‌آباد 1362ـ1370 ش؛ محمدبن مبارک میرخورد، سیرالاولیاء در احوال و ملفوظات مشایخ چشت، لاهور 1357 ش؛ عارف نوشاهی، فهرست کتابهای فارسی چاپ سنگی و کمیاب کتابخانه گنج بخش، اسلام‌آباد 1365 ش‌ـ.
● برگرفته از دانشنامه جهان اسلام http://www.encyclopaediaislamica.com نوشته محمد مشهدی نوش‌آبادی
نظر شما