روزنامه همشهری، پنجشنبه 25 مرداد ,1375 15 آگوست ,1996 سال چهارم , شماره 1043

شرح ها و ترجمه های نهج البلاغه (بخش آخر)

ترجمه نهج البلاغه استاد شهیدی, باتوجه به احاطه وی بر لغات دو زبان فارسی و عربی و آشنایی عمیق به علوم ادبی و بلاغی, از برجستگی خاص برخوردار است

دکتر سید محمد مهدی جعفری ازسده های نخستین ,نهج البلاغه در ایران امروز, موردتوجه واقع شده است, بطوری که از همان قرنهای پنجم و بیشتر ششم, این کتاب گرانبهااستنساخ و شرح می شده است , چنان که ضیاءالدین فضل الله راوندی در سال 511 در قم و قریه خراسان ابوالحسن علی بن ابوالقاسم زید بیهقی (ف 565 ه. )در خراسان تحت عنوان معارج نهج البلاغه; و قطب راوندی (ف 873 ه. ) به عنوان المعارج فی شرح نهج البلاغه; و فخر رازی (ف 606 ه. )آن را شرح کرده اند, لیکن همه این شرحها به زبان عربی است.
در قرن هفتم شاعران بزرگی مانند: عطار (شهادت 618 ه. ) , مولوی (ف 672 ه. ) و سعدی( 691 ه. ) از نهج البلاغه متاثر بوده اندو در اشعار خود و سعدی غیر از اشعار در گلستان خود, از حکمتهای امام بازتاب داده اند و از قرنهای هشتم به بعد ترجمه هایی می بینیم که بسیاری از آنها از میان رفته و تنها نامی از آنها باقی مانده است و شماری از آنها هم در گوشه کتابخانه ها چشم به راه همت پژوهشگران برای ویراستاری و چاپ و انتشار روزشماری می کنند. یکی از آنها که به روش علمی و ادبی ویراستاری و منتشر شده, نوشته ای است که مترجم آن شناخته شده نیست , لیکن کاتب آن عبدالله بن حسین همدانی آن ترجمه را در سال 973 کتابت کرده, ویراستار آن آقای دکتر عزیزالله جوینی از روی قرائن واژگان و سبک نگارش و موارد دستوری حدس زده اند که مترجم می باید همزمان با ابوالفتوح رازی باشد, یا اندکی از او جلوتر یعنی در قرن پنجم و ششم می زیسته است (ص دو مقدمه.) لیکن به نظر اینجانب در آن دوره ترجمه , بدین شکل رواج نداشته, احتمالا از قرن هشتم و نهم باشد. از ترجمه های کهن که بگذریم , بعد از شهریور 1320 خورشیدی که فضای باز سیاسی در کشور پیدا شد, کسانی که می خواستند بافرهنگ دینی و ارزشهای اصیل اسلامی مردم را برانگیزند و یا آگاه کنند, به ترجمه نهج البلاغه روی آوردند. این جنبش تا سال 1357 خورشیدی ادامه داشت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی, به صورت دیگری جلوه گر شد و همچنان نیاز به نهج البلاغه و آگاه شدن از آموزشهای علوی احساس می شود و امید است که تلاشها, با گستردگی و ژرفای بیشتری در جهت معرفی و ترجمه و شرح نهج البلاغه توان و تحقق یابد. اکنون به معرفی ترجمه هایی از نهج البلاغه که در دست است می پردازیم:
1 ترجمه نهج البلاغه , اثرآیه الله سیدمحمودطالقانی . شادروان آیه الله طالقانی از سال ,1318 در دوران سیاه رضاخانی , از قم به تهران رفت و برای شکستن جوخفقان, و آگاه کردن جوانان به تفسیر قرآن و شرح نهج البلاغه پرداخت این دو را به صحنه اجتماع آورد. این تلاش تا پایان عمرشان در سال 1358 ادامه داشت , ولی حاصل مطلوب آن , ترجمه و شرح مختصر نهج البلاغه است که در سال 1326 منتشر شد. این اثر تا خطبه 81 را دربردارد. ترجمه ای است صحیح , اما با انشایی به سبک زمان خود. نگارنده از ایشان اجازه گرفت که آن ترجمه را به زبان روز درآورد, آن شادروان هم چنین اجازه ای دادند و هم با حسن ظن تشویق به ادامه و تکمیل ترجمه نهج البلاغه را کردند. که اکنون به شکل پرتوی از نهج البلاغه درآمده در جای خود شرح داده می شود.
2 سخنان علی , ترجمه و شرح نهج البلاغه از شادروان جواد فاضل (درگذشته سال 1340 ) . شادروان جواد فاضل تحت تاثیرجو سیاسی پس از شهریور 20 با قلمی شیوا و سبکی زیبا, به ترجمه نهج البلاغه همت گماشت اما در بسیاری از موارد از ترجمه و مضمون کلام امیرالمومنین تجاوز کرده مطالبی را که در آن روز جوانان می پسندیدند از قلم خود جاری می کرد و خطبه هایی را ترجمه کرده بود که هیجان برانگیز بود. لذا می توان کار او را ترجمه ای آزاد دانست.
3 ترجمه و شرح نهج البلاغه به قلم سید علینقی فیض الاسلام . مرحوم فیض الاسلام نیز در همان سالهای پس ازشهریور 20 به ترجمه نهج البلاغه دست زد و سرانجام این کار بزرگ را درسال 1329 در شش جلد به پایان می نمایند. ترجمه تحت اللفظی است وتوضیحات میان دو کمان را بیشتر ازشرح ابن ابی الحدید گرفته است. درترجمه اشتباهاتی مرتکب شده است ,گاه لفظ با معنی تطابق ندارد, یابرداشتهای نادرستی کرده , لیکن به علت تقدم و شهرت, در پنجاه سال ده ها بار تجدید چاپ شده است.
4 سخنان جاویدان ترجمه داریوش شاهین . ترجمه ای است با غلطهای بسیار, امانسبتا روان که برخی جملات را ازشادروان جواد فاضل به عاریت گرفته است.
5 نهج البلاغه منظوم , سروده محمدعلی انصاری قمی در شش جلد. همه نهج البلاغه را به شعرفارسی ترجمه کرده است. این کار را آقای عباس ایران دوست نیز تحت عنوان: خورشیدهدایت در دو جلد انجام داده است. 6 ترجمه نهج البلاغه ازدکتر اسدالله مبشری , ترجمه ای است بسیار روان و زیبا, اما پرغلط.
7 ترجمه ساده و روان نهج البلاغه ازآقای آشتیانی , زیر نظر آیه الله ناصرمکارم شیرازی در سه جلد. ترجمه ای است ساده و روان با مختصر توضیحاتی و غلطهای آن به نسبت کم است.
8 سخنان علی علیه السلام , ترجمه نهج البلاغه از دکتر محمدجواد شریعت که در اصفهان منتشر شده است. دارای برخی آرایه های ادبی, لیکن نادرستیهایی هم دارد.
9 ترجمه نهج البلاغه اثراستاد دکترسید جعفر شهیدی . زبان نهج البلاغه متاثر از قرآن است اما امام (ع) الفاظ و اصطلاحاتی به کار می برد که خاص خود او است و همانطور که برای فهم قرآن, دانستن شان نزول و تاریخ صدر اسلام, و دقایق عربی ضروری است, برای فهمیدن دقیق نهج البلاغه, دانستن همه آنچه گفته شد لازم است و برای ترجمه آن دانستن دستور زبان فارسی و احاطه به ادبیات و فرهنگ فارسی نیز ضروری و بایسته است و آشنایی با علوم بلاغت در هر دو زبان و آفرینشهای هنری نهج البلاغه شرط مکمل آنها است. استاد دکتر شهیدی استاد زبان و ادبیات عربی و فارسی و محیط بر لغات هر دو زبان و آشنای عمیق به علوم ادبی و بلاغی آنها است. این خصوصیات به ترجمه استاد شهیدی برجستگی خاصی داده است.
10 خورشید بی غروب ترجمه عبدالمجیدمعادیخواه ترجمه ای است نسبتا روان و کم غلط از نهج البلاغه که از تجارب دیگران بهره برده است, لیکن از نظر آموزش عدم تطابقهایی دارد که امید است در چاپهای بعدی در آن تجدیدنظر شود.
11 پرتوی از نهج البلاغه پژوهش ونگارش و برگردان از دکتر سید محمدمهدی جعفری در سه جلد که جلد اول آن تا خطبه 81 را دربردارد. با مقدمه ای مفصل و تطبیق خطبه ها با منابع معتبر و استخراج اسناد آنها و تعیین تاریخ و موضوع هر یک و شرحی مختصر در مقدمه هر خطبه, با استفاده از ترجمه آیه الله طالقانی پس از ویراستاری آنها و انتخاب متن صحیح و منقحی از نهج البلاغه.