موضوع : پژوهش | مقاله

توکل جایگزینى براى خودکشى‏


«توکل» از «وکالة» برگرفته شده است. کسى که کارش را به دیگرى واگذار مى‏کند مُتّکِل است و وقتى به آن که توکل مى‏کند، اعتماد کامل داشته باشد، او را «متوکل» گویند.
پس توکل اعتماد قلبى به وکیل است. کسى که خداوند را با تمام اوصافش(علم، قدرت، حکمت و...) شناخت، در تفویض امور خویش به او هیچ نگرانى نخواهد داشت و دلش کاملاً آرام خواهد بود. البته توکل مراتبى دارد:
مرتبه اول آن است که اعتماد او به خداوند همانند اعتماد بر وکیل باشد.
مرتبه دوم آن است که حال بنده با خداوند همانند حال طفل با مادر خویش باشد که جز او را نمى‏شناسد و تنها به او پناه مى‏برد.
مرتبه سوم آن است که بنده در برابر خداوند کاملاً خویشتن را بى‏اختیار ببیند و به طور کلى خود را فراموش کند. این مرتبه عالى‏ترین مرتبه توکل است.
وقتى آدمى به این حقیقت رسید که «لا حول ولا قوة الا باللَّه؛ هیچ حرکت و نیرویى نیست جز آن که به خداوند متکى است»، در مرحله عمل نیز به این حقیقت بزرگ توجه خواهد داشت. از این‏رو، امور خویش را به او وا مى‏گذارد و به او تکیه مى‏کند.
البته تصور نشود که متوکل چون امور خود را به خدا واگذار کرده است، باید به گوشه‏اى بخزد و خمود و ساکن گردد. این بینشى انحرافى در موضوع توکل است. موحد همه اسباب را مى‏بیند، ولى آن‏ها را مجرى اراده الاهى و تحت مشیت او مى‏داند. توکل کننده انتظار ندارد بدون جهاد به پیروزى برسد. او پیروزى را در مسیر جهاد و با توکل بر خدا مى‏بیند؛ چرا که زمام اسباب جملگى در دست او است. روزى پیامبر اکرم(ص) دید کسى اسب خود را کنار کوچه نهاده و آهنگ حرکت کرده است. حضرت فرمود: چرا آن را نمى‏بندى؟ گفت: به خدا توکل کردم. حضرت فرمود: «اعقل راحلتک و توکل؛ اسب خود را ببند و به خدا توکل کن».1
متوکل موظف است، در کنار پناهگاه امن و نقطه اتکاى مطمئن خود، به تلاش نیز دست یازد؛ اما انسان بدون توکل فقط به خود بسنده مى‏کند و اتکایى ندارد. اگر ابرى بالا مى‏آید و باران مى‏بارد، موحد این‏ها را مجریان اراده الاهى و تحت سیطره او مى‏داند؛ ولى کافر آن‏ها را مستقل در تأثیر مى‏پندارد.
بنابراین، راه کسب توکل بالا بردن میزان معرفت به خداوند و نقش او در هستى است. کسى که خداوند را با اوصاف کمالى‏اش شناخت و او را قدرتمندى با اراده در صحنه هستى دید، دیگر حوادث جهان را تنها در قالب اسباب و علل عادى و مادى تفسیر نخواهد کرد؛ مشیت نافذ او را در همه جا مى‏بیند و حوادث و امور را با در نظر گرفتن این واقعیت بزرگ توضیح مى‏دهد.
مرحوم علامه طباطبایى مى‏فرماید: «حقیقت مطلب این است که نفوذ اراده و رسیدن به مقصود در عالم ماده نیازمند به یک سلسله اسباب و عوامل طبیعى و یک سلسله عوامل روحى و نفسانى است. هنگامى که انسان وارد میدان عمل مى‏شود و کلیه عوامل طبیعى مورد نیاز را آماده مى‏کند، تنها چیزى که میان او و هدفش فاصله مى‏اندازد همانا تعدادى از عوامل روحى(از قبیل سستى اراده و تصمیم، ترس، شتابزدگى، کم‏تجربگى و بدگمانى نسبت به تأثیر علل و اسباب) است». در چنین وضعى اگر انسان به خداوند سبحان توکل داشته باشد، اراده‏اش قوى و عزمش راسخ مى‏گردد و مزاحمات روحى در برابر آن خنثا خواهد شد؛ زیرا انسان در مقام توکل با مسبب‏الاسباب پیوند مى‏خورد - با چنین پیوندى دیگر جایى براى نگرانى و تشویش خاطر باقى نمى‏ماند - و با قاطعیت با موانع دست و پنجه نرم مى‏کند تا به مقصود برسد.
خداوند متعال شخص متوکل را با امدادهاى غیبى که از حیطه اسباب طبیعى و علل مادى فراتر است، یارى مى‏دهد. امیرمؤمنان(ع) مى‏فرماید: «من توکّل على‏الله ذَلَّت له الصِّعاب و تسهَّلت علیه الاسبابُ و تبوَّءَ الخَفَض و الکرامة؛ هر کس به خدا توکل کند، سختى‏ها براى او نرم و آسان و اسباب و وسیله‏ها برایش فراهم شود و در راحت و وسعت و کرامت جاى گیرد.»2
ازاین‏رو، اگر وسائل و اسباب مادى فراهم شد و در عوامل ماوراى مادى بر خداوند توکل گردید، دستیابى به مقصود حتمى خواهد بود: «من یتوکل على‏الله فهو حسبه انّ الله بالغُ امره؛ هر کس بر خداوند توکل کند خداوند براى او کافى است که امورش را کفایت و تدبیر کند و خداوند امورش را به ثمر مى‏رساند»3.
وقتى توکل با صداقت و نیت خالص تحقق یابد، دسترسى به مقصود حتمى خواهد بود. خودکشى و از بین بردن خود به سبب ناتوانى در فائق آمدن بر مشکلات مادى و روحى موجب عذاب اخروى است. هیچ کس حق ندارد خود را به دست خود به هلاکت بکشاند. حیات ودیعه و امانت الاهى است. انگیزه حیات آدمى رسیدن به کمال سعادت و فلاح و رستگارى است. هر کس در مسیر حیات خود باید موانع و مشکلات را کنار زند و به لذت دائمى و خوشبختى برسد. اگر این مسیر را طى کرد، به سعادت مى‏رسد. اگر در مسیر سعادت قدم برنداشت و از یاد خدا غافل شد، حیات او نیز با سختى در مى‏آمیزد. چاره چنین انسانى - همان طور که در ابتداى سخن اشاره شد - استفاده از دو عامل آگاهى و بینش و قدرت اختیار و تصمیم است. چنین انسانى که شدیداً دچار مصائب و سختى‏ها است، باید معرفت و بینش پیدا کند. بعد تصمیم بگیرد و با اراده راسخ براى رسیدن به مقصود گام بردارد و در هر مرحله پیوسته بر خدا توکل کند تا مشمول توجّهات حضرت حق گردد؛ رهاورد خودکشى عذاب اخروى است نه رهایى از مشکلات. ان شاءاللّه خداوند همه ما را از متوکلان و متوسلان واقعى قرار دهد.

براى آگاهى بیش‏تر به کتاب‏هاى زیر مراجعه شود:
الف) نقطه‏هاى آغاز در اخلاق عملى، آیت‏الله مهدوى کنى، ص 512 و 533.
ب) معراج السعاده، احمد نراقى، ص 784 - 789.

پى‏نوشت:
1. وسائل الشیعه، ج‏17، ص‏34.
2. شرح غرر، ج‏5، ص‏425.
3. طلاق(65):2.


منبع: / ماهنامه / پرسمان / 1383 / شماره 25، مهر

نظر شما