شاهنامه، منظومه حماسی بزرگ ایران زمین، که توسط حکیم ابوالقاسم فردوسی در قرن دهم میلادی سروده شده است، یکی از مهم‌ترین منابع مطالعات فرهنگی درباره زن در ایران است. در شاهنامه، زنان نقش‌های مختلفی ایفا می‌کنند، از نقش‌های مثبت و تأثیرگذار گرفته تا نقش‌های منفی و مخرب.
نقش‌های مثبت زنان در شاهنامه
در شاهنامه، زنان اغلب به عنوان شخصیت‌های قدرتمند و تأثیرگذار به تصویر کشیده می‌شوند. برخی از زنان برجسته شاهنامه عبارتند از:

تهمینه: تهمینه، همسر افراسیاب پادشاه تورانی، زنی شجاع و وفادار است که با عشق خود به رستم، پهلوان ایرانی، مسیر تاریخ را تغییر می‌دهد.
فرنگیس: فرنگیس، همسر خسرو پرویز پادشاه ایران، زنی خردمند و سیاستمدار است که در اداره امور کشور نقش مهمی ایفا می‌کند.
گلنار: گلنار، دختر زیبای شاه تورانی، زنی زیبا و دلربا است که با عشق خود به بیژن، شاهزاده ایرانی، باعث نجات او از چنگال افراسیاب می‌شود.

این زنان با هوش، شجاعت، و وفاداری خود، الهام‌بخش و الگویی برای زنان در ایران و سایر نقاط جهان بوده‌اند.
نقش‌های منفی زنان در شاهنامه
در شاهنامه، زنان گاهی اوقات نیز به عنوان شخصیت‌های منفی و مخرب به تصویر کشیده می‌شوند. برخی از زنان برجسته منفی شاهنامه عبارتند از:

سودابه: سودابه، همسر کیکاووس پادشاه ایران، زنی زیبا و حیله‌گر است که با اغوای کیکاووس، باعث قتل سیاوش، فرزندش، می‌شود.
تهمینه: تهمینه، در برخی از داستان‌ها، به عنوان زنی انتقام‌جو و خشن به تصویر کشیده می‌شود که با کشتن سهراب، فرزند خود، باعث مرگ او می‌شود.
منیژه: منیژه، همسر بیژن شاهزاده ایرانی، زنی حسود و بی‌وفا است که با خیانت به بیژن، باعث زندانی شدن او می‌شود.

این زنان با اعمال خود، نشان می‌دهند که زنان نیز می‌توانند به اندازه مردان، تأثیرات منفی بر جامعه داشته باشند.
نگاه به شاهنامه از منظر حقوق بشر
نگاه به شاهنامه از منظر حقوق بشر، می‌تواند به ما کمک کند تا دیدگاه‌های فرهنگی و اجتماعی درباره زن در ایران باستان را بهتر درک کنیم. در شاهنامه، زنان اغلب به عنوان افراد ناقص و نیازمند حمایت مردان به تصویر کشیده می‌شوند. آنها اغلب از حقوق و آزادی‌های برابر با مردان برخوردار نیستند.
برای مثال، در شاهنامه، زنان نمی‌توانند بدون اجازه پدر یا همسر خود، ازدواج کنند. آنها همچنین نمی‌توانند از دارایی‌های خود، بدون اجازه مردی که از آنها سرپرستی می‌کند، استفاده کنند.
با این حال، در شاهنامه، زنانی نیز وجود دارند که از حقوق خود دفاع می‌کنند و نقش‌های فعالی در جامعه ایفا می‌کنند. این امر نشان می‌دهد که دیدگاه‌های فرهنگی و اجتماعی درباره زن در ایران باستان، همواره یکسان نبوده است.
نتیجه‌گیری
شاهنامه، منبع ارزشمندی برای مطالعات فرهنگی درباره زن در ایران است. این اثر ادبی، تصویری پیچیده و چندوجهی از زن در ایران باستان ارائه می‌دهد. زنان در شاهنامه، هم می‌توانند شخصیت‌های مثبت و تأثیرگذار باشند و هم می‌توانند شخصیت‌های منفی و مخرب. نگاه به شاهنامه از منظر حقوق بشر، می‌تواند به ما کمک کند تا دیدگاه‌های فرهنگی و اجتماعی درباره زن در ایران باستان را بهتر درک کنیم.