ما درحال انتقال به یک بازار جهانی هستیم که درآن مرزهای ملی سنتی برای انتقال افکار و سرمایه ها به طور روزافزون معنای خود را از دست می دهند. کلمه کاربردی آینده، وابستگی متقابل خواهد بود. ما با گسترش سرمایه گذاری و تجارت جهانی در حال نزدیک شدن به یکدیگر هستیم. در جهان فعلی، تک روی منجر به انزوا و گوشه نشینی خواهد شد.
جهانی سازی، وعده زندگی بهتر برای مردم جهان را می دهد، اما درک و تشخیص این وعده، همواره آسان نیست. ما به هنگام تلاش برای توازن میان رشد اقتصادی، کیفیت زندگی، محیط، فرهنگ و سنت با بده بستان های مختلفی مواجه خواهیم شد. هنگامی که از وعده جهانی سازی سخن می گوییم، نباید نقش اساسی و انکارناپذیر انرژی را از یاد ببریم. فعالیت اقتصادی نیازمند انرژی ست و این انرژی ست که کالا تولید می کند، آن را روانه بازار می کند و به مصرف کننده می فروشد.

نفت بدون جانشین
باتوجه به شرایط کنونی فن آوری، در حال حاضر جانشین قابل اتکایی برای نفت، خصوصا در بخش حمل ونقل که نفت 95 درصد انرژی موردنیاز آن را تامین می کند، وجود ندارد. نفت در آینده نیز تنها گزینه مهم بخش حمل و نقل باقی خواهد ماند؛ هم از دیدگاه اقتصاد و هم از دیدگاه سهولت استفاده. نفت حداقل تا 30 سال آینده نیز انتخاب اول بخش حمل و نقل در جهان خواهد بود.
انرژی های جایگزینی برای نفت معرفی شده اند، همچون وسایل نقلیه ای که با سوخت های سلولی و باتری کار می کنند که ما را به آینده امیدوار کرده اند، اما واقعیت این است که هیچ کدام از این سوخت ها از لحاظ تجاری قادر به رقابت با سوخت های بنزین و گازوئیل نیستند.
در اینجا لازم است به یک سوء برداشت رایج اشاره کنیم؛ واقعیت این است که ما در آینده نیاز فزاینده ای به انرژی داریم و این بدین معناست که در آینده برای تمامی انواع انرژی و فن آوری ها نقشی وجود خواهد داشت. حفاظت از انرژی و کاربرد بهینه آن، دارای اهمیت فراوانی هستند، زیرا به ما اجازه می دهند از انرژی هایی که در اختیار داریم، استفاده بیشتری ببریم.
نکته دیگر این است که هیچ جای نگرانی و ترس نیست. جهان به این زودی ها از نعمت نفت تهی نمی شود. صحبت از کمبودها، بحث جدیدی نیست. در واقع این ادعاها که جهان به زمانی رسیده است که در حال از دست دادن ذخایر نفت خود است، سابقه ای برابر با سابقه خود صنعت نفت دارد. من مطمئنم که هنوز هم ذخایر سرشار نفتی دست نخورده و کشف نشده فراوانی وجود دارد که ما می توانیم در آینده آنها را تولید کنیم. خوشبینی من از تاریخ گذشته نشات می گیرد، چراکه در طول تاریخ حیات نفت شاهد بودیم که بارها کارشناسان نفتی نسبت به کاهش یا به پایان رسیدن ذخایر در دسترس نفت هشدار دادند. در اوایل دهه 1970 برخی از کارشناسان پیش بینی می کردند که جهان بسرعت در حال نزدیک شدن به دوره کمبود نفت است. در طول این دوره برخلاف ادعای کارشناسان، ذخایر نفتی جهان مرتبا افزایش یافت و از 550 میلیارد بشکه در سال 1970 به بیش از 2/1 تریلیون بشکه در حال حاضر رسیده است. این افزایش ذخایر، چشمگیرتر هم می شوند اگر بدانیم جهان طی این مدت بیش از 800 میلیارد بشکه نفت هم مصرف کرده است.
در مورد عربستان سعودی، ذخایر قطعی این کشور حدود 88 میلیارد بشکه در سال 1970 بود. امروزه ذخایر نفت عربستان حتی به طور محافظه کارانه نیز به 624 میلیارد بشکه می رسد و این در حالی ست که این کشور 35 سال است که در حال برداشت و تولید نفت نیز هست. تنها در سال گذشته عربستان بیش از 5/1 میلیارد بشکه به ذخایر نفتش افزود، به رغم اینکه طی همین مدت بیش از 3 میلیارد بشکه نیز تولید کرده بود.
آینده چگونه خواهد بود جواب این سئوال در ماهیت تخمین های مربوط به ذخایر نفت قرار دارد. تخمین های مربوط به ذخایر نفت حاصل دانش امروزی و فرمول هایی ست که برای تخمین به کار می رود. این فرمول ها تصویری کلی از زمان فعلی هستند و منعکس کننده بهترین دانش موجود در رابطه با ذخایر نفت. تخمین های دانشمندان درباره میزان ذخایر نفت طی سالهای اخیر مرتبا افزایش یافته، چراکه دانش ما در رابطه با منابع زیرزمینی پیشرفت و بهبود پیدا کرده است.

اهمیت فن آوری
ما در عربستان سعودی مدت هاست که به اهمیت فن آوری در تعیین ذخایر نفت و چگونگی استحصال آنها پی برده ایم. به همین دلیل است که سرمایه گذاری های عظیمی در فن آوری های نوین و پیشرفته انجام داده ایم. هرساله ما، نه برای تولید نفت، بلکه برای فهم بهتر آنچه که در زیر سطح زمین رخ می دهد، چاه های آزمایشی مختلفی حفر می کنیم. ما همچنین دارای توانایی های محاسبه رایانه ای در سطح جهانی هستیم. برای مقایسه ها، ما چهار برابر بیشتر نسبت به ناسا به پردازش داده ها می پردازیم. یک مقایسه نشان می دهد بانک اطلاعاتی شرکت آرامکو عربستان سعودی درباره ذخایر این کشور، سه برابر بزرگتر از بانک اطلاعاتی گوگل است. ما در ارزیابی ذخایر نفت و گاز، پیشگامان صنعت دنیا هستیم.
جهان دارای مقادیر عظیمی منابع متعارف و غیرمتعارف نفتی ست که همچنان دست نخورده باقی مانده اند. من شک ندارم که پیشرفت های آینده در فن آوری به ما اجازه خواهد داد که بخش بسیار بیشتری از منابع نفتی که هم اکنون تخمین می زنیم را بتوانیم تولید کنیم.

قیمت های باثبات
از دیدگاه من، کشورهای مصرف کننده و تولیدکننده نفت، همچون خود صنعت نفت، از قیمت های باثبات و قابل پیش بینی نفت خام سود خواهند برد. قیمت های باثبات نفت خام، نرخ بازدهی کافی صنعت نفت را تضمین و از رشد اقتصاد جهانی نیز حمایت خواهد کرد. با این وجود، رسیدن به قیمت های باثبات توسط چندین عامل، از جمله نوسانات دوره ای، اقدامات کنترلی، نقش جدید نفت به عنوان یک دارایی سرمایه گذاری مالی و نبود شفافیت بازار، دشوار و پیچیده شده است.
تجارب گذشته به ما می آموزند که قیمت های بسیار پایین و بسیار بالای نفت خام، به هیچ وجه مناسب نیستند. سرمایه گذاری دنباله روی فرصت هاست. در طول دوران قیمت های پایین نفت، سرمایه ها از بخش نفت به سمت بخش های دیگری که نرخ بازدهی بالاتری دارند، سوق پیدا می کنند. نتیجه چنین وضعی، عدم سرمایه گذاری در گستره بخش نفت از تولید گرفته تا حمل و نقل، پالایش، توزیع و بازاریابی خواهد بود. در چنین محیطی، تقاضا به علت انرژی ارزان رشد می کند و این در حالی ست که ظرفیت تولید به علت عدم سرمایه گذاری دوران رکود را طی خواهد کرد. در نتیجه قیمت ها باید برای بازگشت تعادل از طریق کاهش تقاضا و تشویق سرمایه گذاری بیشتر در بخش تولید، کاهش یابند.
ما امروزه شاهد پویایی بازار نفت هستیم. از اواسط دهه 1980 تا پایان دهه 1990، صنعت نفت در فضای مازاد ظرفیت بالادستی و پایین دستی نفت فعالیت می کرد. مازاد ظرفیت در کنار زنجیره عرضه، قیمت ها را پایین نگاه داشتند و خاطر ها را از وجود ظرفیت کافی برای تقاضاهای آینده، آسوده کردند. در عین حال، قیمت های پایین، تقاضا را افزایش دادند و نتیجه این بود که نگرانی در بازار نفت درباره توانایی بخش تولید افزایش یافت. فضای قیمت های بالای کنونی نفت نتیجه مستقیم دوران طولانی ظرفیت مازاد تولید و قیمت های پایین نفت در دهه های گذشته است.
چرخه قیمت های بالا و پایین نفت موجب ایجاد بی ثباتی در صنعت نفت شده و این در حالی ست که صنعت نفت نیازمند ثبات طولانی مدت به منظور جذب سرمایه گذاری های کلان است. کمبود پیش بینی پذیری، مخاطرات پیش روی شرکت ها را افزایش می دهد و مانعی بر سر راه سرمایه گذاری در بخش تولید محسوب می شود. اقدامات کنترلی در هر صورت بر سرمایه گذاری زنجیره عرضه انرژی تاثیر منفی می گذارد و موجب قیمت های بالاتر محصولات برای مصرف کننده می شود. کنترل های قانونی چندگانه و استانداردهای غیرمنسجم، بازارهای تولید را پاره پاره می کند و انعطاف پذیری آنها را کاهش داده و کار صنعت را در تضمین ثبات بازار دشوار می سازد. همچون بی ثباتی های دوره ای، این اقدامات کنترلی مخاطرات صنعت نفت را افزایش داده و سرمایه گذاری های جدید را کاهش می دهد.
نفت به یک دارایی سرمایه گذاری مالی، همچون ارزها، سهام و اوراق قرضه تبدیل شده است. بازار جهانی نفت خام مقادیر عظیمی پول را از بنیادها و موسسات مختلف جذب خود کرده و به دنبال افزایش بازدهی ست. سرمایه گذاری های انبوه صورت گرفته در بخش نفت، به ثبات رساندن بازار آن را شدیدا دشوار ساخته است.

نیاز به شفافیت
شفافیت شرط مهم و کلیدی ثبات بازار نفت است. جمع آوری و پیش بینی اطلاعات مربوط به انرژی، حوزه هایی هستند که همکاری تولیدکنندگان و مصرف کنندگان می تواند شفافیت آن را بهبود بخشد. باید در تخمین تقاضا کارهای بهتری صورت دهیم. مجمع بین المللی انرژی که برای گفتمان بین کشورهای تولیدکننده و مصرف کننده ایجاد شده است، شدیدا در پی تشویق فعالیت های گروهی و همکارانه است. این مجمع که دبیرخانه آن در ریاض است، می تواند نقش مفید و سازنده ای در برقراری گفت وگو و همکاری میان تولیدکنندگان و مصرف کنندگان نفت بازی کند.
ظرفیت مازاد تولید، به سنگ بنای ثبات بازار جهانی نفت خام، چه در سطح بالادستی و چه در بخش پایین دستی، تبدیل شده است.جهانی سازی، اقتصاد جهانی را گسترش خواهد داد و تقاضای بی سابقه ای برای نفت ایجاد خواهد کرد. در حالی که انتظار می رود رشد تقاضای نفت بسیار قوی باشد، حفظ منابع و ذخایر نفت خام نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است. من معتقدم که نوآوری های تکنولوژیک با بالا بردن کارایی تولید و مصرف نفت، نقش کلیدی در ایجاد تعادل در بازار نفت خام بازی خواهد کرد. واضح است که هم تولیدکنندگان و هم مصرف کنندگان نفت از ثبات و قیمت های قابل پیش بینی نفت خام سود خواهند برد. با این وجود، باید توجه داشت که عواملی چون نیروهای دوره ای بسیار قوی، اقدامات کنترلی، نقش جدید نفت به عنوان یک کالای سرمایه ای و نبود شفافیت در بازار نفت خام موجب دشوار شدن رسیدن به ثبات در بازار جهانی نفت می شوند.

منبع: / ماهنامه / ویژه نامه ماه همشهری / شماره 10 ۱۳۸۶/۱۰/۱۶
مترجم : حسین لطفی
نویسنده : علی النعیمی