مطالعاتی کاملا مهندسی درباره بناهای مهندسی شهر قم از دوران قاجار تا انقلاب اسلامی و همچنین اشنایی با بناهای دوران مختلف و ویژگی های آن ها و تاریخچه و معماری آن ها امروزه اکثریت مردم شهر قم اطلاع کمی درباره بناهای دوران قاجار و صفویه که در قم وجود داشته و دارد نیر دارند در این مقاله سعی خواهیم داشت که افراد بیشتری را با بنا های آن دوران آشنا کنیم درزمان قدیم این شهر کهن(قم)که قبل از اسلام و بعد از اسلام همواره مرکزیت تجاری داشته باوجود نزدیکی به پایتخت در بدترین احوال بود وضع داخلی و خارجی شهر در ناپاکی ضرب المثل معارف جدید درمراحل ابتدایی و اشنایی با تمدن در پایه بسیار نازل بود از طرفی اراضی این سرزمین حاصلخیز و بمناسب رودخانه ای که از کنار آن میگذشته است میتوان حدس زد که همواره معمور و آباده بوده است و همچنین اشعریین در قم فرود امده و به کشت کاری پرداختند.درباره سال بنای شهرقم مورخین بریک تاریخ اتفاق نکردند برخی بر انند که 83هجری بوده و بعضی گویند درسال 203هجری میباشد. سرچشمه رودخانه قم کوه زرد بختیاری است که از گلپاییگان و کمره کوه و محلات گشته و مزاع را در بر گرفته و به قم می اید.زراعت فعلی قم با زراعت های که در سابق میشده هیچ شباهتی ندارد زیرا تاریخ نشان می دهد که زراعت های مفید و پر رونقی وجود داشته و اکنون نشانی از آن ها نیست از جمله (زعفران)در شهر قم صنایعی وجود داشته که برخی تاهمین اواخر فعال بوده و قسمتی از آن از میان رفته از جمله درقم کارخانه حریر بافی بوده که حریر آن فوق العاده ممتاز بوده.همچین از نظر معادن میتوان به معدن سنگ مرمر درقریه کهک ده فرسنگی قم و در زمان امین السلطان که صحن جدید آستانه را بنا مینمود .

مقدمه :

تحقیق ما درباره بناهای مهندسی در دوران قاجار تا به امروز نیز است که در برگرفته از بناهای شهر قم هست امروزه افراد کمی از تاریخ مهندسی معماری خود در شهر خود اطلاع دارند .در این تحقیق سعی شده با استفاده از مطالب چکیده و مهم افراد خواننده را با بناهای شهر قم در دوران های مختلف آشنا کنیم اهداف :همچنین سعی می شود که افراد با پیشینه خود و اداب و رسوم گذشتگان آشنا شوند درواقع یک چور خودشناسی است

مبانی نظری:خود واژه مهندسی به معنای اندازه گیری وکمیت و کیفیت میباشد . مهندسی روش و حرفه کاربرد علوم فنی می‌باشد که با استفاده از قوانین طبیعت و منابع فیزیکی به ساخت و طراحی مواد، ساختارها، ماشین‌ها، ابزار و سیستم‌ها یا پردازش‌ها می‌انجامد. شخصی که در رشته مهندسی تحصیل کرده‌است را مهندس می‌نامند.

کلید واژه: مهندس.قوانین .طبیعت .خودشناسی.کمیت و کیفیت

سوالات تحقیق:

مسله 1:اولین خانه ها و بناهای کهن شهر قم چه نام داشت ؟و چه ویزیگی در معماری و سازه آن بود؟(همانند پل و غیره)

فرضیه:

1: حرم حضرت معصومه (س) که در آن زمان دارای حیاط و ایوان بود

مسله 2:چرا امروزه در شهر قم الگوهای زندگی فرق کرده است؟(اشاره به نبود حیاط مرکزی...)

فرضیه:

1:بی توجهی خود مردم شهر و عدم ترویج فرهنگ گذشته در معماری
2:استفاده مردم و حتی معماران ازفرهنگ غرب
3:عدم نظارت ارگان های مسِول

tim lin nosrati

تایم لاین تاریخی

لیست آثار جمع اوری شده همراه با خلاصه مطالب :

ابتدا بناهای مهم شهر :

نگاهی کوتاه به بناها و مساجد کهن قم:

سال بنا	نام بنا
529هجری	1-گنبد حرم حضرت معصومه (س)
710هجری	2-گنبد علی ابن جعفر
708هجری	3-گنبد احمد ابن قاسم
8 هجری	4-حارث ابن احمد ابن زین العابدین
677هجری	5-امام زاده جعفر
سال آن مشخص نیست	6-امام زاده ابراهیم
اواخر قرن 8	7-بنای باغ سبز
قرن7	8-گنبد موسی مبرقع
847	9-بنای آستانه زین بن علی
قرن 7	10-مسجد جمعه
ارتفاع: 28متر . ویژگی: دومقصوره به ارتفاع 18و عرض 13.23متراست و دارای ایوان شرقی و غربی و 18 ستون در شبستان	11- مسجد جامع قم
ارتفاع: 25متر . ویژگی: درسال 256بناشده و بانی آن مادر شاه سلطان بوده و بناهای فعلی از حاجی علی نقی کاشانی است	12-مسجد امام حسن

جدول شماره 1

پل آهنچی:

پل آهنچی بر روی رود قمرود در کنار حرم حضرت معصومه (س) در دوران پهلوی ساخته شده است.
این پل بر روی پایه هایی از سنگ بنا شده که روی این سنگها ردیفی از سنگ تراش خورده قرار گرفته است و آب برهایی که پایه ها را در میان گرفته اند در هر دو سوی پایه ها به شکل سه گوش اند

معماری پل :

روی پایه های پل پش بندهایی از جنس آجر به شیوه مثلثی بنا شده است. در میان کالبد آجری پل ۹ دهانه با چشمه طاقهای گرد قرار دارد $C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\Ahanchee_Bridge_Qom.JPG$

پل اهنچی

پل روسی (یاهمان پل انگلیسی )

پل روسها در حاشیه جنوب غربی قم روی آب قمرود بنا شده است. این پل احتمالاْ در لشکرکشی روس و انگلیس در خلال جنگ جهانی دوم ساخته شده است

تاریخچه پل:

این پل در میان مردم به پل انگلیسی ها معروف است اما در منابع از آن به پل روسها یاد می شود؛ از طرفی این پل به دلیل نزدیکی به کارخانه بافندگی مرینوس به پل مرینوس نیز معروف است اما بیشتر به آن پل انقلاب می گویند.

معماری وسازه پل:

در نگاه اول ظاهر پل و نوع آجرهایش شبیه یک پل جدید است اما میان دهانه ها ما بین بدنه این پل؛ پلی کهن تر با قطری همسان و عرض کوچک تر دیده می شود که گویی پل جدید آن را از دو طرف در میان گرفته است تا با عریض کردنش تردد آسان تر صورت گیرد. پایه های پل قدیمی در دل پل جدید از دیده نهان است و بتونی اند. آب برهایی سه گوش در دو طرف پایه های چهارگوش قرار دارند. طول این پل ۶۸ متر؛ عرض آن ۲۴ متر و بلندایش ۷.۵ متر می باشد

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\31220.jpg$

پل عسگرآباد

پل عسگرآباد:

تاریخچه پل:

این پل در عصر زمامداری قاجارها در روستای عسگرآباد قم در جوار جاده قدیم تهران قم جهت گذر کاروانیان از رود قرسو ساخته شده است.

معماری پل :

پایه های سنگی پنج ضلعی شکل بار بنده آجری پل را به دوش می کشند که دارای آب برهای سه گوش اند. در دو سوی دهانه بزرگ دو چشمه طاق کوچک قرار دارد.

این پل در ابتدا دارای ۶ دهانه در اندازه های مختلف بوده طوری که دهانه میانی از بقیه بزرگتر بوده است و این باعث قوسی شکل شدن پل شده است. اما در گذر زمان سه چشمه طاقش فرو ریخته و استفاده از آن ناممکن شده است.

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\912.jpg$

عکس پل دلاک

تاریخچه پل:

پل دلاک ازآثار دوره صفویه است که درمسیر جاده کاروان رو دوره صفوی تهران- قم واقع شده وامروزه آسیب زیادی دیده. راه کاروان رو دوره صفویه که از تهران به قم می رود، پس از گذشتن از پل رودخانه شوربه سوی کاروان سرای حوض سلطان رفته، از میان منطقه دریاچه نمک و از بالای کاروان سراهای صدرآباد و دلاک و پس ازعبور از پل مورد بحث به قم منتهی می شود. در اواخر قرن ۱۹ به دلیل تغییر مسیر رودخانه ساوه و گسترش اجتناب ناپذیر دریاچه نمک، رفت و آمد در این جاده متوقف شد و جاده امروزی تهران - قم که به دوره قاجارمربوط می شود، جایگزین آن شد.

معماری پل:

بقایای با شکوه کاروانسرای حسن آباد و یک چاپارخانه ی خشتی و دهانه های قوسی شکل پل دلاک که با انحنایی روی پیچ وخم رودخانه زده شده، دریک محدوده قرار دارد. مسیر رودخانه امروزه منحرف وبه طرف جنوب کشیده شده. به غیر از آن قسمت پل که نزدیک کاروانسرا قرار دارد، کلیه پایه های پل دارای موج شکن های نیمه مدوری است که در جهت مخالف جریان آب قرار دارند. وجه تسمیه این پل به قول اهالی ، این بود که در زمان های دور یک مرد دلاک (سلمانی ) قصد عبور از رودخانه را داشت که گرفتار سیل شد و آب ، او را برد . بعد از این واقعه افراد خیّر درصدد برآمدند تا پلی روی این رودخانه بسازند که دیگر کسی گرفتارسیل نشود.

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\پل_دلاک.jpg$

کاروانسرای دلاک

اهمیت راه قم در دوران قاجاریه:

جمالزاده در اواخر دوران مظفرالدین‌شاه فقط پنج راه عمده شوسه را در ایران نام می‌برد که اکثر آنها ر ا نیز روس و انگلیس و در سرزمین‌های تحت سلطه‌شان احداث کرده بودند. در این دوران راه رشت تا تهران و قزوین و همدان، راه جلفا تا تبریز، راه بختیاری به محمره (خرمشهر) و شوشتر و اصفهان، راه باجگیران به مشهد، راه تهران به قم و سلطان‌آباد (اراک) از مهم‌ترین شاخه‌های راه شوسه‌ای ایران به‌شمار می‌رفتند (جمالزاده، 87:1335). یکی از مهم‌ترین این راه‌ها از قم عبور می‌کرد و از آنجا به شر ق و جنوب کشور می‌رفت.راه شهرهای تهران و اصفهان و شیراز که اصلی‌ترین شهرهای ایران در دوران قاجار بودند، از قم عبور می‌کرد و این اهمیت راه این شهر را دوچندان می‌نمود. کرزن (G.N.Curzon)، که در 1306 ق از قم عبور کرده است، می‌نویسد بسیاری از جاده‌ها مثل تهران، قزوین، سلطان‌آباد، بروجرد، یزد و اصفهان از قم می‌گذرد و حتی این شهر را به‌علت این موقعیت جغرافیایی محل مناسبی برای پایتخت‌شدن می‌داند (کرزن، 1349: 2/ 12). پولاک (Jakob Edvard Polak)، که او نیز در اوایل دوران ناصرالدین‌شاه به ایران آمد، در کتاب خود راه تهران به بوشهر و هند را که از قم، کاشان، اصفهان و شیراز می‌گذشت، از نظر استراتژیک یکی از جالب‌ترین راه‌های ایران معرفی می‌کند (پولاک، 309:1368). مسیر و جاده قم از نظر اقتصادی نیز از راه‌های اصلی ایران به‌شمار می‌رفت و بسیاری از تجار امتعه خود را که از روسیه و عثمانی وارد می‌کردند و به شرق و جنوب کشور می‌بردند، از این راه عبور می‌دادند (جمالزاده، 186:1335).
در ضمن، این راه می‌توانست از لحاظ عوارض راهداری برای دولت منبع درآمد مناسبی باشد. دولت ناصرالدین‌شاه به این امر واقف شد و با ترمیم راه درآمد خوبی از زوار و تجار کسب کرد. به‌طوری که مالیات دولت در 1303 ق از راه تهران به قم 6 هزار ریال برای دولت درآمد داشت (اعتمادالسلطنه، 1380: 1/ 330).شهر قم را نمی‌توان از شهرهای پرجمعیت و بزرگ دوران قاجار به‌شمار آورد، اما این شهر دارای امتیازاتی بود که شهرهای دیگر از آن محروم بودند، قم به پایتخت سیاسی کشور بسیار نزدیک بود و این امر یکی از عللی بود که در دوران قاجار به آن اهمیت بیشتری داده شد. وجود حرم حضرت معصومه (ع) در قم سالانه تعداد قابل‌توجهی از زوار را از شهرهای مختلف کشور و حتی عراق به این شهر می‌آورد. از دیدگاه مذهبی این شهر مورد بازدید مداوم شاهان و شاهزادگان قاجار، رجال سیاسی، روحانیون بانفوذ و عامه مردم بود و از آنجا که مقبره چند تن از شاهان صفوی و قاجار و بزرگان در قم وجود داشت، شاهان قاجار برای زیارت مقابر اجداد خود و کسب مشروعیت هر وقت فرصتی دست می‌داد به قم می‌رفتند. فتحعلی‌شاه و ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین‌شاه در مقایسه با بقیه شاهان قاجار بیشتر به قم سفر کردند و باید برای رسیدن به قم از راه تهران به قم استفاده می‌کردند. این شاهان به‌منظور کسب مشروعیت مذهبی و به‌دست آوردن نظر زوار قم در توسعه و ترمیم راه قم قدم‌هایی را برداشتند و دستوراتی صادر کردند.
اهمیت دیگر قم به‌واسطه نظر شیعیان در مورد مقدس‌بودن خاک این شهر است که در کتب شیعی احادیث مختلفی در این مورد وجود دارد. به همین علت مردم اجساد خود را که قادر نبودند برای خاکسپاری به عتبات عالیات حمل کنند، به قم می‌آوردند و در قبرستان‌های قم، که نزدیک حرم یا امامزاده‌ها قرار داشتند، دفن می‌کردند. در این بین راه‌های قم اهمیت خود را نشان می‌داد، زیرا زوار برای حمل اجساد نزدیکان خود به قم به رفاه و آرامش و امنیت احتیاج داشتند.بنابر آنچه در کتب جغرافیایی آمده است، از دروازه شمال شهر قم راه قدیم قم به ری آغاز می‌شد و پس از گذشت از روستای قمرود به کویر حوض‌سلطان می‌رسید و از آنجا تا ری دو مرحله راه بوده است. دیر گچین یا دیر اردشیر که از آثار باستانی ایران به‌شمار می‌رود، میان این راه قرار داشته است. راه میان این دو شهر قرن‌ها منحصر به این راه هموار و بی‌فراز و نشیب بود تا آنجا که در دوران قاجار اصلاحاتی اساسی در این راه به عمل آمد.در دوران فتحعلی‌شاه و محمدشاه تغییراتی در راه قم به تهران دیده نمی‌شود، مگر اصلاحاتی مختصر که در باب کاروانسراهای این مسیر انجام شده است. مثلا در دوران فتحعلی‌شاه کاروانسرای حوض‌سلطان بازسازی شد و آب آن را برای قافله‌ها مهیا کردند (شیرازی، 1377: 276). سرجان ملکم (John Malcolm) که در دوران فتحعلی‌شاه از جاده میان قم و تهران عبور کرده است، از وجود چند کاروانسرای مخروبه و نبود راه آباد خبر داده و متذکر می‌شود چون نشانی از جاده در این مسیر نبود، بسیاری از عابران راه خود را اشتباه می‌رفتند (هالینگبری، 1363: 65). دوسرسی (Conte de Sercey) نیز، که در دوران محمدشاه از این جاده عبور کرده است، همین ادعا را تکرار کرده و حتی راهنمایی که همراه او بوده نتوانسته راه اصلی به قم را پیدا کند (دوسرسی، بی‌تا: 165).

اصلاح راه تهران- قم در دوران ناصری

در دوران ناصرالدین‌شاه در راه قدیم تهران به قم اصلاحاتی اساسی اجرا شد و در زمان وزارت میرزامحمدابراهیم امین‌السلطان و صدارت پسرش علی‌اصغرخان امین‌السلطان راه جدیدی ایجاد شد که به راه دولتی معروف شد (دو سفرنامه از جنوب ایران، 1368: 120).در 1299 ق وزارت گمرک را ناصرالدین‌شاه از امین‌لشکر گرفت و به ابراهیم امین‌السلطان سپرد. او تا 18 رمضان 1300 این منصب را برعهده داشت. میرزا ابراهیم‌خان امین‌السلطان املاک و متعلقاتی چند مانند قلعه محمدعلی‌خان، علی‌‌آباد، کوشک نصرت، منظریه و جز اینها داشت که به خاطر دور بودن از راه قدیم ارزش چندانی نداشت (مدرسی طباطبایی، 208:1335). در زمان وی اضافه درآمد گمرکی ظاهرا به 200 هزار تومان افزایش یافت (محبوبی اردکانی،2:2537/ 286) و از این درآمد در راه ساختن جاده قم استفاده شد. اعتماد‌السلطنه در خاطرات خود نوشته است:مدتی تعریف از کفایت امین‌السلطان بود که امسال از گمرک دویست‌هزار تومان به من خدمت کرده است و هر چه چهل چراغ و اسباب زینت در این اطاق است و ساختن عمارت اسب‌دوانی و راه قم را از این تفاوت نموده است (اعتمادالسلطنه، 166:1350).سرگذشت پدیدآمدن راه جدید در منابع این دوران به صورت‌های مختلف و گاه متناقض ذکر شده است. بعضی از این منابع آبادشدن زمین‌های خانواده امین‌السلطان که در راه تهران به قم قرار داشت و بعضی دیگر غیرت و انگیزه‌های عمرانی و عام‌المنفعه این پدر و پسر را در ساختن این راه مطرح می‌کنند و آنها را می‌ستایند.به گفته بعضی از مورخان و محققان،‌ ابراهیم‌خان امین‌السلطان برای آبادی املاک خود تدبیری اندیشید و به بهانه تسطیح و تعریض راه قم به تهران و آماده ساختن آن برای عبور کالسکه، با خرج دولت ناصری راهی جدید بنا کرد که از کنار املاک و دارایی او می‌گذشت. از سوی دیگر انگیزه‌های مذهبی ابراهیم‌خان را نیز باید در ساخت این جاده مد نظر قرار داد. وی در قم به توسعه حرم حضرت معصومه پرداخته بود و مبالغ زیادی را برای توسعه حرم خرج کرد. پس صرفا نمی‌توان نظریه آبادکردن املاکش در راه قم را دلیل اصلی اقدامات عمرانی او در قم و نواحی آن دانست. او و خانواده‌اش به قم اهمیت می‌دادند و احترام خاصی می‌گذاشتند؛ حتی همسر و فرزندش علی‌اصغرخان در قم مدفون‌اند.

عمر ابراهیم‌خان امین‌السلطان پس‌از این اقدامات زیاد به طول نینجامید و بعد از او پسرش اقدامات عمرانی پدر را هم در حرم حضرت معصومه و هم در ساخت جاده قم به پایان رساند. در مورد سیاست‌های میرزا علی اصغرخان در توسعه جاده جدید تهران ـ قم هم گزارش‌های متفاوتی در دست است. ادوارد براون، با برداشتی سطحی، درگیری لفظی امین‌السلطان با مالک کاروانسرای حوض‌سلطان را انگیزه‌ای برای احداث راه جدید برای از رونق‌انداختن مهمانخانه حوض‌سلطان می‌داند (براون، 251:1371 ـ252). هر چه هست این راه همان‌طور که سفرنامه‌نویسان آن دوران بیان می‌کنند، خوب و از نظر اقتصادی برای منطقه مفید بوده است و در مقایسه با راه قدیم باعث رفاه و راحتی نسبی مسافران شده بود؛ هرچند اشکالاتی نیز بر آن وارد بود.راه قدیم تهران به قم از دروازه شاه عبدالعظیم (ع) شروع می‌شد و پس از عبور از بارگاه مزبور به کهریزک (کاریزک) می‌رسید که جزو املاک خانوادگی علی‌خان امین‌الدوله، رئیس دارالشورای کبری و وزیر اوقاف و پستخانه دوره ناصرالدین‌شاه و صدراعظم دوران مظفرالدین‌شاه و از رجال معروف دوران قاجار بود. این راه پس از عبور از ده کنارگرد (بار‌تولد، 193:1358) و تپه‌ماهورها به سوی حسن‌آباد سرازیر می‌شد. بعد از گذشت از حسن‌آباد یک رشته دره‌های خالی و ملال‌انگیز وجود داشت که به دره ملک‌الموت منتهی می‌شد و تمام سفرنامه‌نویسان این دوران از ترسناک بودن و خرافات مردم در مورد این دره و وجود اجنه و غول در آنجا خبر داده‌‌اند (کرزن، 1349: 2/ 6). کوه مُرّه، صدرآباد خزانه و علی‌آباد از دیگر مسیرهایی بود که راه قدیم از آن عبور می‌کرد.راه قدیم پس از عبور از علی‌آباد به کوشک نصرت و از آنجا به گردنه منظریه می‌رسید. راه از منظریه تا قم مستقیم بود. فقط در وسط راه قدری منحرف می‌شود تا از روی پل دلاک بگذرد. این پل بنابر قول مشهور عامه مردم در آن زمان به‌وسیله یک دلاک ساخته شده بود (همان :129).این راه دارای معایب زیادی بود که از مهم‌ترین آنها می‌توان از کمبود آب شیرین، خراب بودن جاده، وجود راهزنان، نبود کاروانسرای خوب و نبود امکانات رفاهی مناسب برای مسافران نام برد.

امین‌السلطان تغییراتی در مسیر راه قدیم داد. موقعیت جغرافیایی راه جدیدی که به‌وسیله خانواده امین‌السلطان ساخته شد به این ترتیب بود که مسافران بعد از خارج شدن از تهران به ترتیب از حرم عبدالعظیم (ع)، قریه مبارک‌آباد، قریه دولت‌آباد کوچک، قریه بهشین، قریه فتح‌آباد، قریه باد، قریه محمودآباد، کهریزک، پل کرج، حسن‌آباد و دره ملک‌الموت عبور می‌کردند (قاضی‌ها، 1381: 40 ـ160). تا اینجا همان مسیر راه قدیم بود. از اینجا به بعد راه جدید از راه قدیم جدا می‌شد و بعد از گذشت از قلعه محمدعلی‌خان، پیمودن مسافتی بیهوده گرد کویر حوض‌سلطان، علی‌آباد، کوشک نصرت، احمدآباد، منظریه و پل دلاک، در چند فرسخی شهر به راه قدیم می‌پیوست و پس از امام‌زاده خاک فرج در بیرون دروازه‌های شهر به مهمان‌خانه مهندسیه می‌رسید و از آنجا وارد شهر می‌شد (افضل‌الملک، 1335: 34 ـ 53).در ساخت این راه افراد نخبه‌ای نیز امین‌السلطان را یاری می‌کردند که مهم‌ترین آنها میرزا نظام‌الدین کاشی غفاری معروف به مهندس‌الممالک و میرزاباقر سعدالسلطنه بودند. ظاهرا ناصرالدین‌شاه منطقه قمرود را تیول مهندس‌الممالک قرار داده بود و او با سعی و کوشش در آبادی تیول خود این منطقه را آباد کرد. امین‌السلطان گویا با میرزانظام‌الدین رقیب بوده است. این رقابت شاید به این علت بوده است که تیول هر دو در مسیر راه قم قرار داشت و هر یک برای آبادانی منطقه خود تلاش می‌کرد. این رقابت و دشمنی پنهان در جای‌جای سفرنامه ذهابیه قم که امین‌السلطان آن را تألیف کرده بود، به‌وضوح دیده می‌شود و امین‌السلطان بناهایی را که به امر میرزانظام ساخته شده است زیر سوال می‌برد (امین‌السلطان، 1335: 214 ـ 270).یکی دیگر از افرادی که امین‌السلطان را در ساخت این جاده همراهی می‌کرد، آقاباقر سعدالسلطنه، حاکم قزوین و زنجان بود که مدیریت راه احداثی امین‌السلطان به قم را عهده‌دار بود (مدرسی طباطبایی، 1335: 276) و از نزدیکان او به‌شمار می‌رفت. وی بسیار مورد توجه و علاقه امین‌السلطان قرار داشت. در محدوده کاری آقاباقر سعدالسلطنه، عمله راهسازی از همه امکانات رفاهی از قبیل دکان نانوایی، بقالی، علافی، قهوه‌خانه و تمام امتعه لازم برخوردار بودند و به قول امین‌السلطان:
در حقیقت این نوع تهیه و تدارک آماده برای راهسازی و بنایی و تعمیر جاده کمتر دیده می‌شود (امین‌السلطان، 1335: 269).مورد جالب توجه گزارشی کاملا متناقض با گزارش قبلی است که قهرمان میرزا سالور که در 1308 ق از جاده تهران ـ قم دیدن کرده است، در مورد سعدالسلطنه می‌آورد. او می‌نویسد:این راه را هشت، نه سال است آقا باقر سعدالسلطنه حاکم قزوین ساخته. تمام مخارجش را خورده و هیچ خرجی نکرده، پل‌ها شکسته، سوراخ، راه ناصاف بی‌معنی! عجب راه شوسه‌ای ساخته‌اند! معنی راه همین است؟! (سالور، 1374: 1/ 201).در مورد روابط بین مهندس الممالک و آقاباقر و محدوده مسوولیت هر یک اطلاعات دقیقی در دست نیست. در ساخت اولیه این جاده از مهندسان خارجی استفاده نشد. در حقیقت شاید امین‌السلطان به این مهندسان دسترسی نداشته است تا در ساخت این جاده از آنان بهره ببرد. در مراحل بعدی که امتیاز این جاده به کمپانی برادران لینچ (Lynch Brothers Company) انگلیسی داده شد، مهندسان انگلیسی نقش پررنگی را در تعمیر این جاده برعهده گرفتند که در جای خود بدان پرداخته خواهد شد. ساخت راه جدید قم- تهران، از 1298ق آغاز شد و تا 1305ق که ناصرالدین‌شاه به سفر پنجم خود به قم می‌رود، تکمیل شده بود. حاجی میرزا عبدالغفار نجم‌الملک که در رمضان 1299ق، یعنی سال آغاز ساخت این جاده آن را از نزدیک دیده است، مانند بسیاری از سفرنامه‌نویسان آن دوران از جاده جدید و ناهمواری‌ها و دشواری‌ها و وضع نابسامان آن شکوه دارد (نجم‌‌الملک، 182:1363).میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان با حمایت شخص‌ شاه و با بودجه دولتی و بی‌توجه به تمام انتقادها در تمام کردن این جاده مصمم بود. او در فواصل معین مهمانخانه‌های زیبا به وجود آورد، اطراف هر مهمانخانه باغ‌های مصفا و خرم احداث کرد که به وسیله آب زلالی که از تپه‌های مجاور کشیده بود مشروب می‌شد. از این راه از تهران تا قم 24 فرسخ مسافت بوده است (ظهیرالدوله، 70:1351؛ وست، 132:1375). میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان در این مسیر دست به ساخت ایستگاه‌هایی برای استراحت مسافران زد و در تمام این ایستگاه‌ها به ساختن کاروانسرا، عمارات، باغ و دکان پرداخت و با حفر قنات‌هایی آب‌شیرین کاروانسراها را تامین و در آبادانی مسیر بیش از پیش تلاش کرد

کاروانسرای دلاک:

قدمت کاروانسرا:

در جاده تهران – قم ، درسمت شمال رود مسیله وپل دلاک ، ساختمان چهارگوش سفید رنگی قرار دارد. پلان کاروانسرا چهار ایوانی ومصالح به کار رفته درآن آجر وسنگ است . تاریخ ساخت این کاروانسرا را به دوره کریم خان زند نسبت می دهند .

از پل دلاک تا تهران در حدود ۱۹ فرسخ فاصله بود. در فاصله ۳۰ متری این بنا، یک کاروانسرای گلی وجود دارد که طول آن ۵/۲۳ متر وعرض آن ۲۲ متر است . گرداگرد حیاط را حجره هایی در بر گرفته است.

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\کاروانسرای_آجری_پل_دلاک.JPG$

کاروانسرای طینوج:

تاریخچه کاروانسرا:

مجموعه فرهنگی ، تاریخی روستای طینوج واقع در بخش خلجستان استان قم که قدمت آن به دوره صفویه و قاجاریه برمی گرده، از جاذبه های تاریخی این شهره. کاروانسرای طینوج در زمان دودمان صفویه بنا شده و آن را کاروان سرای شاه عباسی هم می نامند.

طینوج:

طینوج در فاصلهٔ ۵۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان قم و ۲۷ کیلومتری شرقی شهرستان تفرش روستایی در بخش خلجستان استان قمه. محصولات این روستا غلات، انگور، گردو، زردآلو و بادام است. شغل اهالی این روستا زراعته. خواجه نصیر طوسی از اهالی این روستا بوده .

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\16_medium.jpg$

کاروانسرای طینوج

کاروانسرای منظریه:

کاروانسرای منظریه در ابتدای راه ساوه، نزدیک پلی ساخته شده که از زیر آن رودخانه ای می گذرد. کاروانسرا که درمیان ناحیه خشک وبی حاصلی قرارگرفته، ازنظر بازرگانی اهمیت ویژه ای داشت. این کاروانسرا از یک سو در کنار کویر و از سوی دیگر در مجاور دریای نمک قرار دارد و نور خورشید از روی آن انعکاس شدیدی می یابد

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\کاروانسرای-منظریه-135844-همگردی.jpg$

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\کاروانسرای منظریه1.jpg$

کاروانسرای قلعه سنگی:

این کاروانسرا در جاده قم – ری در ۳۵ کیلومتری شمال غربی قم واقع شده .و از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی است . قدمت بنا به دوره صفویه می رسد و مصالح ساختمانی آن عمدتاً از سنگ است . بنای ویرانه کاروانسرا دارای چهار برج نیم دایره ای شکل در اضلاع غربی و شرقی است.

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\7ee09-کاروانسرای قلعه سنگی .jpg$

کاروانسرای پاسنگان

کاروانسرای پاسنگان:

در گذشته این کاروانسرا به پاسگاه ژاندارمری تبدیل شده بود، اما اکنون متروک و بی استفاده است .کاروانسرای پاسنگان شکلی مربعی و مساحتی بیش از شش هزارمتر مربع دارد و جزو کاروانسراهای بزرگ است. صحن آن مربعی به ضلع ۴۴ متر است که چهار ایوان و ایوانچه های متعدد آن را احاطه کرده اند

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\کاروانسرای-پاسنگان-58815-همگردی.jpg$

مقابر باغ گنبد سبز:

تاریخچه :

باغ گنبد سبز در انتهای خیابان چهار مردان قم ؛ جنب گلزار شهدا و در بخش شرقی شهر ؛ درون باغی کوچک موسوم به " باغ گنبد سبز " سه اثر تاریخی از قرن هشتم هجری به جای مانده است . این منطقه در محل به دروازه کاشان مشهور است

معماری :

گنبد های آن نیز به گنبد های دروازه کاشان معروفند . دو گنبد از این مجموعه ؛ با توجه به کتیبه های تاریخی موجود ؛ مدفن امرای خاندان علی صفی – فرمانروایان مستقل قم در قرن هشتم ه . ق است .

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\2530edc9-cc4f-4686-b3b8-d9f0d233ce0f.jpg$

تیمچه بازار قم:

تاریخچه:

تیمچه بزرگ قم مربوط به دوره قاجار است و در قم، داخل راسته بازار واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۰۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[۱] این تیمچه بزرگترین سقف ضربی ایران به شمار می‌آید. معماری این بنا توسط استاد حسن قمی مشهور به معمارباشی در سال ۱۲۶۱ هجری خورشیدی طراحی و اجرا شد. متولی بنا سید محمود طباطبایی از تجار قم بوده که پدر سید حسین طباطبایی قمی می‌باشد.

معماری:

تیمچه بزرگ قم تنها اثر ساخته دست استاد حسن معمارباشی درار قم نبوده است و از دیگر خدمات وی می‌توان به احداث سرای صدراعظم و سرای همدانیها در بازار قم اشاره کرد. ساخت طاق تیمچه بزرگ قم با دهانه بالغ بر 16 متر و ارتفاع 15 متر به واقع یکی از شاهکارهای معماری در بناهای تجاری فرهنگی عصر قاجاریه است. از نمونه‌های مشابه این بنا می توان به تیمچه امین‌الدوله در کاشان و تیمچه حاجب الدوله تهران اشاره کرد. تیمچه بزرگ متشکل از دو بخش اصلی تیمچه و سرا می‌باشد که فضای صحن‌، حجره‌ها در فضای تیمچه و کارگاه‌های رفوگری و حیاط پشتی در محدوده‌ی سرا قرار دارند. تیمچه دارای دو در ورودی از راسته‌ی بازارنو شامل یک در ورودی اصلی و یک در ورودی فرعی و نیز یک ورودی از کوچه سید اسماعیل به سرا می‌باشد. *معماری تیمچه بزرگ قم اولین عنصر شناسه تیمچه بزرگ قم از سوی بیننده‌ی بازار فرم ورودی آن است که به صورت فضایی نیم هشتی و جزئی از جلو خان آن است. جلوخان تیمچه دارای ابعاد 3متر در 5و نیم متر است که در بدنه‌های آن حجره‌هایی قرار گرفته است. ورودی دیگر بنا در محل اتصال حیاط و فضای اصلی تیمچه وجود دارد که به نوعی فضای تیمچه را به عنوان مکانی مستقل از حیاط معرفی می‌کند . پس از ورودی به صحن مرکزی بنا می‌رسیم که مساحتی حدود 385 متر و ابعادی به شکل مستطیل دارد. فضای صحن تقریبا حدود دو سوم از فضای تیمچه را به خود اختصاص داده و این بخش توسط سه طاق گنبدی شکل پوشیده شده است . در زیر این پوشش شاهد تزئینات با شکوه یزدی‌بندی ، کار‌بندی ، و گچبری و... هستیم . مهارت در ساخت این تزئینات و هندسه مبتکرانه آن به حدی است که فضا حالتی رؤیا گونه و خیال انگیز پیدا کرده و هر بیننده‌ای را در بدو ورود محسور شکوه خود می‌کند.

صحن اصلی:

صحن مرکزی شامل دو طبقه حجره می‌باشد که اکثریت قریب به اتفاق به پیشه تجارت فرش اختصاص دارد. در طبقه همکف تیمچه 27 حجره و در طبقه فوقانی 15 حجره قرار دارد. پلان حجره‌ها مستطیل شکل و دارای پوشش طاق و تویزه می‌باشد. نکته شایان ذکر در خصوص حجره‌های فوقانی درب های چوبی با تزئینات بسیار ظریف است.از موارد قابل توجه در معماری فضای صحن تیمچه هماهنگی و هارمونی در بکارگیری رنگ‌های متنوع و نیز تناسبات بکار رفته است که نشان از ذوق معمار آن دارد .

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\13940504000675_PhotoL-1.jpg$

خانه ملاصدرا :

تاریخچه:

خانه ملاصدرا در روستای کهک در نزدیکی شهر قم واقع شده است و به دلیل اینکه محل سکونت این حکیم بزرگ اسلامی بوده از اهمیت تاریخی زیادی برخوردار است .محمد بن ابراهیم یحیی شیرازی، معروف به ملاصدرا، بنیان گدار حکمت متعالیه، سر آمد حکمای اسلامی و یکی از بزرگترین دانشمندان جهان در فلسفه الهی و اسلامی است. وی در سال ۹۷۹ یا ۹۸۰ هجری قمری در شیراز دیده به جان گشود

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\ملاصدرا.jpg$

دبیرستان امام صادق (ع) :

تاریخچه:

تاریخچه بنا این بنا توسط مرحوم متولی باشی پدر تولیت که از نیکوکاران بنام و دارای نفوذ مادی و معنوی بود ساخته شد و از سال 1315 عملیات ساختمانی آغاز گردید دبیرستان فعلی حکیم نظام قم در سال 1317 رسما افتتاح میگردد و آقای مرآت وزیر فرهنگ وقت نام حکمت را به حکیم نظامی مبدل می کند

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\1024px-ورودی_دبیرستان_امام_صادق_(ع)_-_حکیم_نظامی.jpg$

خانه تاریخی یزدان پناه:

تاریخچه:

بنایی ۱۲۰ ساله و باقیمانده از آثار معماری دوره قاجار و اوایل پهلوی. در این خانه امکانات در حد بسیار خوب و عالی تدارک دیده شده بوده مثلا آب انبارها به صورت مستقیم به وسیله قنات هایی که حفر شده بوده پر می شده است

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\00200.jpg$

خانه تاریخی حاج علی خان زند :

تاریخچه:

آثار تاریخی و باستانی خانه تاریخی حاج علی خان زند در جنب خانه حاج قلى خان (محل اداره میراث فرهنگى قم) و در مرکز بافت قدیمى شهر که به محله چهار مردان معروف است، واقع شده و کوچه دسترسى به خانه مذکور همان کوچه گذر قلعه است که در گذشته به دروازه قلعه در جنوب غرب شهر منتهى مى‌شد.

معماری:

با توجه به فرم ساختمانى، مصالح به کار رفته و کسب اطلاعات از مالک آن، بناى ساختمان متعلق به دو نسل پیش و با قدمتى نزدیک به ۱۲۰ سال است و به اواخر دوره قاجاریه تعلق دارد. عمده‌ترین ویژگى بنا عبارتند از: ورودى بنا شامل سردر کوتاه با نماى روکار آجرى و بندکشى است که در قسمت پیشانى اشکال هندسى و تزئینات نازک‌کارى دارد و از طریق دالانى واقع در جبهه جنوبى به حیاط مرکزى (میانسرا) ارتباط پیدا مى‌کند.

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\IMG23272492.jpg$

خانه امام خمینی :

تاریخچه:

خانه امام خمینی (ره) واقع در شهر قم در استان قم یکی از بناهای مهم این شهر به شمار می رود که از تاریخچه سیاسی اجتماعی خاصی برخوردار است. این خانه که آخرین محل سکونت امام در قم بوده است، به دلیل قرار گیری در محله یخچال قاضی، به این نام نیز معروف است .این بنا از جمله آثار اوایل قرن ۱۴ شمسی به حساب می‌ آید و محل زندگی امام خمینی (ره) در دوره‌ای که در شهر قم زندگی می‌کردند، بود.

معماری:

خانه حضرت امام خمینی (ره) در شهر قم، بنایی ۲ اشکوبه و ساده شامل یک طبقه همکف و زیرزمین است. حیاط این بنا در جنوب آن و فضاهای سرپوشیده در شرق و غرب خانه قرار دارد

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\خانه-امام-خمینی2.jpg$

خانه شاکری ها

تاریخچه:

خانه شاکری مربوط به دوره قاجار است و در قم، خیابان آذر، ابتدای کوچه آقا سید حسن، نبش کوچه حاج عسگرخان واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۵۶۷۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

معماری:

این خانه روبه روی بازار و در کوی حاج عسگرخان با عرصه حدود ۶۰۰ مترمربع و عیانی ۴۴۰ متر مربع و معماری دوره قاجار است که ورودی اصلی بنا به صورت دو طبقه به صورت آجرکاری و ستون های سنگی تزیین شده است.مجموع اتاق ها در این بنا به سه گروه اتاق های شمال غربی شامل دو فضای سه دری که یکی از آن ها شاخص ترین نماد معماری مجموعه، اتاق های شمال شرقی و اتاق های جنوب غربی که دارای زیر زمین هایی با ستون سنگی و قوس های زیبا است، معماری شده است و از نظر تاریخی و معماری دارای اهمیت بسیاری است.

مرمت :

به گزارش گروه استانهای باشگاه خبرنگاران جوان از قم؛ مهدی صمدی کارشناس مرمت اداره کل میراث فرهنگی در تشریح این خبرگفت: مرمت این خانه تاریخی از محل اعتبارات اضطراری استانی صورت گرفته است و برای مرمت و احیای این اثر تاریخی 600 میلیون ریال اعتبار هزینه شده است.

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\1441458555_left.jpg$

خانه شاکری ها

مسجد جامع قم:

تاریخچه:

مسجد جامع قم واقع در استان قم و شهر قم در خیابان آذر نزدیکی دروازه ری می باشد این مسجد تاریخی در قرن سوم هجری بنا شد .
مسجدی که اکنون برجاست و به نام مسجد جامع قم شناخته می شود، همان است که در محله مسجد جامع در خیابان آذر و نزدیکی دروازه ری واقع شده است .

معماری:

مسجد جامع عتیق و تاریخی قم مجموعه ای از بناهای چند عصر و از جمله مساجد دو ایوانی به شکل مربع مستطیل است . اسکلت اصلی گنبدخانه متوازن آن به نیمه نخست سده ششم ه. ق تعلق دارد . این مسجد پس از مسجد امام حسن عسگری قدیمی ترین مسجدی است که در قم بنا شده . یکی از زیباترین و با شکوه ترین بناهای این مجموعه ایوان بسیار مجلل آن است . مقرنس پوشش آن با نقشه بسیار جالبی طراحی شده که دربرگیرنده دو کوه مطبق و معلق در دو طرف آن است و مانند دو گنبد پنج طبقه به نظر می رسد که هر طبقه آن دارای پنج قطار با پنج حوضچه بزرگ و کوچک است . در میان دو گنبد آویزان سه حوض بزرگ وارونه با سطح قوسی آراسته و مزین به ترنج هایی از کاشی معرق وجود دارد که در میان قابی از کاشی های سفالی با جدار هشت تایی صفه دار نمایان است .تزیینات کاشی این مسجد در زمان فتحعلی شاه و در سال ۱۲۴۸ ه. ق صورت گرفته که به مرور شکسته و ریخته شد . از این رو ابتدا از طرف مرحوم حضرت آیت الله فیض در سال ۱۳۶۵ ه. ق و مجددا از طرف آیت الله العظمی بروجردی در سال ۱۳۷۵ ه. ق تمام مسجد تعمیر و به ازاره سنگی آراسته و مزین گردید .. کاشی ها خشتی منقش هفت رنگ با نقشه بند اسلیمی و اژدربندی است و در میانه کاشی کاری آن چند خط عمودی و افقی از آجر کلوکی و تراش دیده می شود که مانند قابی کاشی ها را در میان گرفته و وسط هر قاب نمایی ساخته شده و درون هر نما ترنجی دیده می شود که روی آن آیه ای نوشته شده است . در کمرگاه ایوان کتیبه ای از کاشی خشتی با زمینه لاجوردی وجود دارد که به خط ثلث سفید بر روی آن سوره مبارکه جمعه خوانده می شود

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\53fb6822-44d9-42a5-9cb2-0ebd955bf10c.jpg$

مسجد جامع قم

مدرسه فیضیه قم:

تاریخچه:

مدرسه فیضیه، مربوط به سده های میانه دوران های تاریخی پس از اسلامه و در قم، جنب حرم معصومه، میدان آستانه مقدسه واقع شده و این اثر در تاریخ ۹ بهمن ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۰۷۱۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده. این مدرسه در نیمه ی اول قرن سیزدهم هجری قمری، جایگزین مدرسه آستانه شد، که به اعتبار متون معتبر تاریخی، آن مدرسه از میانه قرن ششم هجری قمری وجود داشته و درعصر صفوی تجدید بنا شده بود.

معماری:

بنای مدرسه چهار ایوانیه و در دو طبقه با ۴۰ حجره پایینی متعلق به عصر قاجار و ۴۰ حجره بالایی متعلق به قرن چهاردهم هجری قمری بنا شده. قدیمی ترین بخش مدرسه، ایوان جنوبیشه، که به تاریخ ۹۳۹ هجری قمری با کاشی های زیبای معرق، متعلق به عصر صفوی تزیین شده و سر در صحن عتیق آستانه حرم معصومه دختر موسی بن جعفر محسوب می شود

مدرسه جهانگیر خان:

تاریخچه:

مدرسه جهانگیرخان مربوط به دوره صفوی و دوره قاجار است و در قم، ۴۵ متری عمار یاسر، کوچه مسجد جامع مقابل مسجد جامع واقع شده است. مدرسه جهانگیرخان در جانب شرقى شهر قم – نزدیک دروازه رى سابق – و در مرکز محله جامع قرار دارد. این بخش تا قرن سوم هجری قمری قسمت اصلى شهر محسوب مى‌شد، ولى با آغاز این قرن و ورود حضرت معصومه (س)‌ در سراى موسى بن خزرج اشعرى و سپس وفات آن حضرت در محلى بنام باغ بابلان، قسمت اصلى شهر به تدریج به سمت غرب و حدود امروزى کشیده شد.این مدرسه از مدارس دوره صفوى قم است که در دوره ناصرى به سال ۱۲۷۸ هجری قمری به وسیله میرزا نصرالله‌خان مستوفى گرگانى تعمیر و مرمت یافت و پس از آن به نام مدرسه ناصرى نیز یاد مى‌شد که در عین کوچکى از مدارس معروف قدیمى قم بود و اکثر فضلاى سابق قم از تربیت یافتگان این مدرسه بودند.این مدرسه یک بار در عصر صفویه از ناحیه عالم زمان مرحوم جهانگیرخان – مدرس مدرسه شاه اصفهان – تعمیر یافت و کتابخانه‌دار شد و کتبى بر آن وقف گردید.این مدرسه یک بار هم در دوره فتحعلى‌شاه تعمیر یافت و آخرین بار در زمان حضرت آیت‌‌الله بروجردى در سال ۱۳۷۳ قمرى تعمیر کلى به عمل آمد که سنگ نوشته سردر ورودى مدرسه مؤید آن است.

معماری:

در حال حاضر به دلیل آسیب‌هاى وارده، به عنوان یکى از آثار معمارى اسلامى در دست تعمیر است و پس از تعمیرات اساسى توسط سازمان میراث فرهنگى استان مورد بهره‌‌بردارى قرار خواهد گرفت.به اعتقاد اهل فن، مدرسه جهانگیرخان از نظر نقشه چند ضلعى و سردر زیبا، از مدارس منحصر به فرد ایران است و این اثر در تاریخ ۱۶ فروردین ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۱۹۸۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\jahangir.jpg$

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\مدرسه-جهانگیرخان4.jpg$

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\n00031360-t.jpg$

مدرسه فیضیه

حرم حضرت معصومه :

تاریخچه:

سیر تاریخی مرقد فاطمه معصومه در طول دوره‌های مختلف دستخوش تغییراتی بوده‌است.

در سال ۶۰۵ هجری «امیر مظفر احمد بن اسماعیل» بزرگ خاندان آل مظفر، بزرگ‌ترین استاد کاشی‌ساز آن زمان «محمد بن ابی طاهر کاشی قمی» را به‌کار ساخت و پرداخت کاشی‌های متنوع مرقد واداشت. او به مدت هشت سال به این کار مشغول بود تا سرانجام در سال ۶۱۳ کاشی‌های مرقد آماده و کار گذاشته شد.

به نوشته شاردن، سیاح فرانسوی عصر صفوی، در کتیبه سردر بنا کلمه «مشتاق درک» جهت ثبت سال بنا درج شده بود که به حساب ابجد ۱۰۶۵ (زمان سلطنت شاه عباس دوم) می‌شود.

در سال ۱۳۷۷ شمسی مرقد به شکل جدید که آمیخته‌ای از کاشی و سنگ است تجدید بنا شد و همچنین دیواره‌های داخلی با سنگ مرمر سبز آراسته گردید.

معماری:

حرم فاطمه معصومه در میان بقعه با بلندی ۲۰/۱ و طول و عرض ۹۵/۲ در ۲۰/۱ متر قرار گرفته .و با کاشی‌های نفیس و زرفام (آغاز قرن هفتم پوشیده شده‌است. گرداگرد مرقد، دیواری به بلندی دو متر و طول و عرض تقریبی (۸۰/۴ در ۴۰/۴) قرار دارد که در سال ۹۵۰ بنا گردید و با کاشی معرق آراسته شد که اکنون این دیوار با ضریح مشبک از جنس نقره پوشیده شده است.

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\IMG08542119.jpg$

$C:\Users\Arch KHashayar\Desktop\693527.jpg$

حرم حضرت معصومه

تفاوت بناهای قم در دوره صفویه و قاجار:

ابتدا صفویه:

از اواخر دوره صفویه تا اواسط سلطنت ناصرالدین شاه به علت آشفتگیهای موجود و جنگ های پی در پی و عدم ثبات و فقدان امنیت – هنرهای معماری و تزئینات ساختمانی ایران که در دوران صفویه وسعت و تنوع زیاد پیدا کرده بود طی این دوره نابسامانی ملی به انحطاط گرائید.

تعداد بیشتری از عمارات دوران صفوی در مقایسه با بناهای دوران‌های دیگر ایران، باقی مانده‌است؛ با این وجود معماری دوران صفوی نسبت به معماری سلجوقی، ایلخانی و تیموری ناشناخته مانده‌است. چند عامل به تعیین این تناقض کمک می‌کند. یکی از این عوامل، عامل به‌ظاهر پیش پا افتاده تعصب و پیشداوری است. عمارات زیبای دوران صفوی پیوسته تحسین بی چون و چرا در پی داشته، از این رو به سادگی در طبقه‌بندی ناخوشایند جذابیت‌های توریستی قرار گرفته و به همین دلیل تعدادی از آن‌ها به صورت جدی ارزیابی مفصل و محققانه نشده‌است.

کمیت و توزیع بناها:

این امر نیز ارتباطی مستقیم با زمینهٔ سیاسی معماری دورهٔ صفوی دارد. می‌توان تعمیم‌هایی را دربارهٔ کمیت، توزیع، نوع و زمان‌بندی آنها صورت‌بندی کرد. کمیت ابنیه شاید عاملی عمده و ناقص نام‌های جغرافیایی مشکاتی، آثار زیادی را در مقایسه با سایر ادوار تاریخ ایران به دورهٔ صفوی نسبت داده‌است.

سبک :

هتر آنست که سبک بناهای صفوی با توجه به کمیت و تنوع آن‌ها با تمرکز در سه ناحیه عمده بررسی و ارزیابی شود: ابنیه سده هفدهم اصفهان، آرامگاه‌های بزرگ، معماری غیر مذهبی سده هفدهم. بهترین معماری این دوره آنست که مفهومی منسجم از ارزش‌های فضائی دارد. این مفهوم تماشائی‌ترین وجه خود را در مناظر کلی به نمایش می‌گذارد که در آن هر بنائی بناهای مجاور را تکمیل می‌کنند. این مفهوم در سطح وسیعی از معماری منظرهای چهارباغ بیان شده یعنی جائی که به نظر می‌آیند و بطور سنجیده فرع بر منظره‌پردازی خیابان قرار گرفته‌اند. معماری صفوی محتاط است. این معماری با حجم‌ها و توده‌های عظیم سرو کار دارد و سطوح نرم و ساده را بر سطوح پیچیده و بغرنج ترجیح می‌دهد. طاق بندی که اساس و ذرات هر نوع معماری خط خمیده‌است، به جز در چند ساختمان زیارت گاهی نظیر ماهان، یکنواخت و تکرار شونده‌است. هنگامی که معمار دوره صفوی تردیدی می‌کرده، چند ردیف دیگر از کندوهای مقرنسی دیگر می‌ساخته‌است. گنبدهای دوره صفوی از الگوهای دوره تیموری و ایلخانی، نه جلوتر، پیروی کرده‌اند

نکته:

از بناهای قم در این دوره میتوان به تیمچه بازار قم اشاره نمود

دوران قاجار:

علی رغم مطالب ذکر شده در فوق؛ در دوره‌ی قاجاریه شیوه‌ی جدیدی در معماری ایجاد شد که باز هم بر پایه سبک اصفهان اما در ادامه آن بوده است که می توان آن را سبک تهران نام نهاد.

بطور کلی معماری دوره ی قاجاریه را می توان به دو دوره ی کلی تقسیم کرد :

۱- دوره ی اول: از آغاز سلطنت آغا محمد خان تا پایان سلطنت محمد شاه : در این دوره نگاه حاکم بر معماری همچنان نگاهی درونزا و بر مبنای سبک اصفهان و به کمال رساندن آن می باشد که نمونه هایی همچون حرم حضرت معصومه در قم و مسجد سلطانی نمونه هایی از آن می باشند.

۲- دوره ی دوم: از آغاز سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان حکومت سلسله قاجار : در این دوره بر اثر مسافرت های ناصرالدین شاه و اخلاف او و همچنین اعزام عده ای از محصلین ایرانی به اروپا و تحت تاثیر قرار گرفتن هیات حاکمه و نخبگان جامعه، سبکی در معماری آغاز می گردد که التقاطی از معماری بومی و معماری غربی می باشد

هنر معماری این زمان با مقایسه با دوره‌ی صفویه[بخصوص در مورد ساختمان و توده] بسیار ضعیف شمرده می‌شود. تنها در زمان حکومت طولانی ناصرالدین شاه قاجار به دلیل نفوذ هنر باختری، هنر معماری هم‌چنین صنایع ظریف مانند گچ‌بری، آیینه‌کاری و کاشی‌کاری رونق یافت. ارتباط بیش‌تر ایران با غرب، معماران ایرانی را بر آن داشت تا عوامل مشخص معماری ایران را با روش‌بینی و توجه خاصی با عوامل معماری غرب درآمیزند و آثاری به وجود آورند که از نظر هنری دل پسند باشد

اصول قاجار:

اما معماری قاجار اصول، مبانی و الگوهای قدیم معماری ایران را ارتقا بخشیده و نوآوری هایی از نظر فضا به وجود آورد. لیکن، به نظر می رسد، قوت لازم خلق یک معماری نوین را نداشته است.

جایگاه و مرتبه معماری قاجار در تاریخ معماری گذشته ایران (قبل از دوره جدید) می تواند محل بحث و تأمل باشد. اگر آثار معماری را از زاویه فضایی ارزیابی کنیم و به خلاقیت های فضایی در معماری توجه کنیم معماری دوره قاجار ارزش پیدا می کند و در جایگاه برتر و تکامل یافته تری نسبت به معماری های دوره های قبل از خود چون زندیه و صفویه قرار می گیرد، چرا که در معماری این دوره خلاقیت هایی فضایی افزایش می یابد.تنوع فضاها بیشتر می شود و فضاهای نوینی خلق می شوند.

الگوها و بناهای مسکونی در دوران قاجار:

بناهای مسکونی دوره قاجاریه ، شامل اطاق مرکزی ، ایوان ، با ستون در جلوی ورودی و بعضا در قسمت ورودی خانه و اطاقهای کوچکتر واقع در اطراف اطاق مرکزی بصورت های ساده یا مفصل بنا به صنعت یا قوت مالی احداث شده متاسفانه به جهت استفاده از مصالح نامطلوب مانند چوب و خشت خام و فقدان استحکام بناهای زیادی از دوره قاجاریه بجا مانده است .در بناهای مسکونی دوره ی قاجار (بخصوص در اواخر این دوره) مشخصه ی برونگرایی آرام آرام جایگزین درونگرایی موجود در بناهای مسکونی در پیش از این دوره می باشد که این امر نیز ناشی از تاثیر فرهنگ و معماری غربی در جامعه ی ایرانی می باشد. مانند خانه آجری آقای شیبانی در طبس

تزئینات دوره قاجار :

- کاشی کاری هفت رنگ و لعابهای رنگارنگ

- نمای داخلی گچبری و کاشیکاری

- استفاده از آرایه های چوبی در تزئینات

- شیشه های رنگی

- نقاشی های لندن کاری

- استفاده ازآجر تزئینی قالبی و تراش مخصوص دوره قاجار

- استفاده از تزئینات آئینه کاری

- استفاده از کاشی منقوش و نقش دار ( منقوش اساطیری کهن و درباری )

- استفاده از قواره آجر تراش در تزئینات مکانهای مذهبی

- رسمی بندی وکاربندی

رنگ مسلط به بنا در دوره قاجار:

- رنگ زرد و نارنجی که گوشه ای از معماری قاجار را شکل میدهد.

بناهای مسکونی دوره قاجار:

شامل اتاق مرکزی ؛ایوان با دو ستون در برابر آن؛اتاقهای کوچک واقع در اطراف اتاق مرکزی بصورت ساده و مفصل

- پلانها کشیده در امتداد بنا

- ایجاد چشم انداز وسیع توسط پنجره ها

- ایجاد زیرزمین با طرحهای زیبا و پوششهای ضربی آجری

- تعبیه حوضخانه

- رواج بادگیر برا ی خنک کردن فضا

- ایجاد سرستونها وستونها در ورودیها

- ایوانهای بلند

- ایجاد پلکان دو طرفه در محور اصلی بنا

- تبدیل سه دری به دو دری و وارد شدن نور مستقیما” به داخل بنا

- تنوع وسبکی وگشا یش فضاها بیشتر

- سقف شیب دار و شیروانی

- آمیزه ای از معماری ایرانی و اروپائی

نکته:

از بناهای این دوره در استان قم میتوان به خانه شاکری ها اشاره نمود.

نتیجه گیری:

با دانستن آثار باقی مانده از معماری و بناهای مهم گذشته شهر و قدمت آن و هم چنین آداب و رسوم مهم شهر پی میبریم و میتوان فهمید که میراث فرهنگی و تا حدوی شهر ,داری چه نقاط ضعف و قوتی است و کدام بناها اثر هویتی خود را از داست داده است و کدام بناها هنوز پابرجاست.برای مثال بناهای مسکونی در دوران قاجار شامل اتاق مرکزی ؛ایوان با دو ستون در برابر آن؛اتاقهای کوچک واقع در اطراف اتاق مرکزی بصورت ساده و مفصل و ایجاد سرستونها و ستونها در ورودیها و تبدیل سه دری به دو دری و وارد شدن نور مستقیما” به داخل بنا بوده که امروزه هیچ کدام از این نمونه هارا در معماری شهرمون نمیبینیم و یا در دوران صفویه از ویژگیهای مهم در شیوه معماری این دوره ، علاوه بر استحکام و زیبایی فرم ، درخشش بیان است . در آثار این دوره تابش رنگ و نور ، و جذابیت سطوح و شکوه چشمگیر آنها ، احساس زیبائی خیره کننده ای در بیننده ایجاد می کند و طنین رنگها و سطوح مکرر کاشیهای درخشان به منظره ای شفاف ، مجرد و روحانی تبد یل می شود.بناهای این دوره باز هم دارای طرح کلی چهار ایوانی است. امروزه اکثریت مردم از گذشته و پیشینه معماری خود خبر ندارند و بیشتر از معماری رومی استفاده میکنند که شیوه غلطی است امروزه به دلیل سخت تر شدن و مسایل و مشکلات اقتصادی نظر کارفرما شرط شده و دست معماران و طراحان تا حدودی بسته است .تنها کمکی کخ امروزه میتوان کرد این خوهد بود که با توضیحات قانع کننده در مورد معماری گذشته و ویژگی آن بتوان نگاه کرفرمایان و تغییر داد و به سمت معماری ایرانی برد .