قرن­هاست که شاهدِ تفاوت در فهمِ شیعیان و اهل تسنن نسبت به معنای حقیقی کلمه "مولا" در خطبه غدیر هستیم. عده­‌ای از محققان در هر دو گروه بدون تعصب در صدد کشف مقصود واقعی وجود نازنین پیامبر اکرم(ص) از این واژه هستند و برای دیدگاه مختار خود استدلالاتی بیان کرده­‌اند.در مقابل کسانی نیز مغرضانه و متعصبانه از عقیده خود دفاع کرده و شبهاتی هرچند بی پایه و اساس مطرح می­‌کنند.

در هر صورت لازم است سوالاتِ مطرح شده، مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته و پاسخ صحیح و به دور از جانبداری­های فرقه­ ای در دسترس مردم قرار گیرد.

یکی از مباحثی که در این زمینه مطرح می شود این است که شک در مقصود گوینده و بحث و جدل درباره آن بعد از گذشت چهارده قرن، امری طبیعی و منطقی است؛ چرا که کلمات چون طفلی در حال رشد و تحول هستند و ممکن است در هر منزلی از مرکب زمان، بار معنایی خاصی داشته باشند، اما اگر معنای کلمه «مولاء» و مقصود پیامبر(ص) به گونه­ای باشد که شیعیان بر آن پافشاری دارند؛ چرا صحابه ایشان که در همان زمان زندگی می‌­کردند و تمام قرائن متصله و منفصله کلام را پیش روی خویش داشتند؛ چنین برداشتی از کلام ایشان نداشتند و بعد از وفات پیامبر خلاف آن را عمل کردند؟ آنان که در راه اسلام از بذل جان و مال خویش دریغ نمی­کردند وشاگردانِ بدون واسطه پیام­آور وحی بودند؛ با این وجود، بیعت با کسی غیر از  آنکه پیامبر(ص)در روز غدیر خم معرفی فرمودند؛ چه توجیهی می­تواند داشته باشد؟  

این سوال ناشی از یک اشتباه دو سویه است. بخش اول ازعدم آگاهی و تحلیل صحیح از شخصیت صحابه در صدر اسلام نشات می‌گیرد. با وجود اینکه در میان اولین اسلام آورندگان افراد صالح و مخلص و فهیم به چشم می­خورد؛ اما تاریخ مملو از حکایت نامردی­ و همچنین بی‌بصیرتی صحابه و عدم اطاعت از پیامبر(ص) حتی در زمان حیات ایشان است؛ چه رسد به وقتی که وجود جسمی ایشان از بین آن­ها رخت بربسته است و نکته جالب اینکه نقل این  وقایع علاوه بر منابع شیعی در کتب معتبر اهل سنت هم ذکر شده است.

بارزترین آن­ها اختلاف میان صحابه و سرپیچی از فرمان رسول خدا (ص) در ماجرای وصیت آن حضرت است. سخن آن فرد از صحابه با این مضمون­که «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم یَهْجُرُ» ( او بیمار است و هزیان می گوید.) درباره رسولی که سال­ها شاهد مقام و جایگاهش در درگاه الهی و حمایت­های پروردگار از او بوده­اند؛ مطلبی قابل اغماض نیست. (۱)

همچنین سرپیچی از فرمان رسول خدا (ص) در قضیه نماز جمعه نیز نص صریح قرآن است. «وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَةً أَوْ لَهْوًا انْفَضُّوا إِلَیْهَا وَتَرَکُوکَ قَائِمًا  قُلْ مَا عِنْدَاللَّهِ خَیْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَمِنَ التِّجَارَةِ ۚ وَاللَّهُ خَیْرُ الرَّازِقِینَ»(الجمعة / ۱۱ )

از صحابه­ای که حتی در تشریع از مقتدای خویش تبعیت ندارند و حاضر به افطار روزه در سفر، با وجود امر صریح رسول، نیستند چه توقعی می­توان داشت؟ (۲)

بنابراین اتخاذ حداکثری یک موضع از طرف صحابه درباره این مسأله، تأثیری در تعیین مقصود رسول خدا نداشته و خدشه‌ای بر دلالت حدیث غدیر وارد نخواهد کرد.

سوی ِدیگرِاشتباه، در تلقیِ چنین پرسشگرانی از موقعیت و جایگاه رسول خدا در میان یاران خویش کلید می­خورد.

مظلومیت حضرت علی(ع) و دیگر امامان معصوم (علیهم السلام) در بین مردم کاملا شفاف و واضح است، اما برداشت انسان­ها از شخصیت رسول خدا(علی الخصوص به  این دلیل که ایشان ده سال،  شخصیت اول حکومت در مدینه بودند) شخصیتی مقتدر و دارای اوامر نافذ و مطاع است؛ درحالی­که اگر چنین برداشتی صحیح بود آیا از دو لب مبارک آن حضرت، سخنی با این مضمون خارج می­شد که: «مَا أُوذِیَ‏ نَبِیٌّ مِثْلَ مَا أُوذِیت‏‌ ( هیچ پیامبری مثل من اذیت نشد.) (۳)

شکست مسلمانان در جنگ احد که ناشی از نافرمانی صحابه ایشان، آن هم در کسوت رزمنده­ای که جان خویش را بر کف دست گرفته  و به جبهه جنگ آمده بود؛ هنوز در حافظه تاریخ جلوه­گر است. (۴)

مظلومیت رسول خدا در میان هوادارانی که علی الظاهر گوش به فرمان بودند ولی با اندک وسوسه­ای ایشان را تا حد مرگ تنها می­گذاشتند اگر از حضرات معصومین(علیهم السلام) بیشتر نباشد کمتر به نظر نمی­رسد.

بنابراین در پاسخ به این شبهه مراجعه مختصر به وقایع تاریخی ما را کفایت می­کند. اگر ذهنیت چنین پرسشگرانی نسبت به تاریخ اصلاح شود به هیچ عنوان این­گونه شبهات در بین آن­ها جایگاهی نخواهد داشت؛چه رسد به این­که باعث تزلزل در عقیده و ایجاد تردید درباره غرض اصلی پیامبر در واقعه غدیر شود.

پی نوشت:

۱- صحیح بخاری، ج ۳ ، ص۱۱۱۱ ، ح ۲۸۸۸

۲- صحیح مسلم، ج ۲ ، ص۷۸۵ ، ح۱۱۱۴

۳- مناقب ابن شهرآشوب، ج ۳، ص ۲۴۷

۴- المغازی، ج۱، ص۲۱۹

آزاده ابراهیمی فخاری