ملا حبیب الله شریف کاشانی+حبیب الله ساوجی کاشانی+حبیب الله شریف ساوجی کاشانی

ولادت
حبیب الله شریف کاشانی در سال 1262 ق. در شهر کاشان دیده به جهان گشود. پدرش آیه الله ملا علی مدد ساوجی در ساوه متولد شد و بخش عظمی از تحصیلات خود را در قزوین و سپس کاشان گذراند. در ایام جوانی به درجه اجتهاد رسید و سپس در سال 1266 ق. از کاشان به ساوه مراجعت کرد و تا پایان عمر روشنی بخش مردمان آن دیار گردید.
مادر ملا حبیب الله، دختر میرزا حبیب الله (معروف به میرزا بابای حسینی نطنزی) بود.

تحصیل
حبیب الله پس از رحلت پدرش (1270 ق.) در زادگاهش کاشان تحت سرپرستی آیه الله سید حسین کاشانی (متوفای 1296 ق.) به تحصیل علوم حوزوی همت گماشت.
آن نوجوان یتیم، در پرتو تلاش و استعداد خدادادی اش و دقت و مراقبت استادش، در مدت ده سال مدارج عالی تحصیل را پشت سر نهاد و در شانزده سالگی گواهی نقل روایت و سپس در هیجده سالگی از استادش، گواهی اجتهاد دریافت کرد.
آیه الله سید حسین کاشانی که از شاگردان پدر بزرگوار ملا حبیب الله بود، نقشی بسزا در تربیت علمی و نیز امور زندگی ملا حبیب الله داشت وی در گواهی اجتهادی که برای ملا حبیب الله نوشته چنین آورده است:
«... فرزند روحانی من، عالم ربانی و عامل صمدانی، استاد زبر دست، دانشمند و فقیه کامل، رستگار و رهرو راه سعادت موید به تایید خداوند بی نیاز، حبیب الله فرزند مرحوم مغفور علامه زمان علی مدد که پروردگارش رحمت کناد، در بسیاری از اوقات بحث و تحقیق در علوم با من بوده و بسیاری از مباحث اصول و فقه را نزد من خوانده و بسیاری از مطالب علم کلام و علوم وابسته را از من فرا گرفته و حمد خدا را که عالم فاضل و فقیه کامل و جامع کلیه شرایط فتوا گردیده و به درجه اجتهاد نایل شده و مراتب علم و عمل، عدالت و سداد را حایز گردیده است...»
ملا حبیب الله درباره استادش آورده است:
«... تمامی این زحماتی که او (سید حسین کاشانی) برایم متحمل شد به این سبب بود که می خواست حق شاگردی پدرم را ادا کرده باشد...»
ملا حبیب الله در دوران حیات پر بار خویش، برای خوشه چینی از محضر بزرگان و کسب علم و ادب از هیچ کوششی دریغ نکرد. او با مسافرت به اصفهان از محضر آیه الله میرزا محمد مهدی کلباسی استفاده فراوان برد.
وی در سالهای اولیه تحصیل به تهران مسافرت و در خدمت استادان زیر کسب دانش کرد:
1. آیه الله حاج سید حسین کاشانی (متوفای 1296 ق.):
مهمترین و بزرگترین استاد ملا حبیب الله بود که از زمان طفولیت در کاشان سرپرستی وی را به عهده داشت و پس از مهاجرت به تهران نیز، همچنان به تربیت علمی و دینی او پرداخت.
2. آیه الله میر محمد علی کاشانی (متوفای 1294 ق.): او علاوه بر استادی، پدر همسر ملا حبیب الله بود.
3. شیخ محمد اصفهانی
4. حاج ملا هادی مدرس تهرانی (متوفای 1295 ق.)
5. ملا عبدالهادی تهرانی
6. میرزا محمد اندر مانی
7. حاج میرزا ابوالقاسم تهرانی «کلانتر» (1236 - 1290 ق.)

در جستجوی خورشید
این مجتهد شریف و ستاره پر فروغ کاشان، دو سال پس از دریافت اجازه اجتهاد، در سال 1281 ق. برای آستان بوسی امامات معصوم علیهم السلام و نیز استفاده از محضر دانشمند پرآوازه شیعه - شیخ مرتضی انصاری - به سوی عراق حرکت کرد. او پس از رسیدن به کربلا، خبر جانگداز رحلت شیخ انصاری را شنید و در ماتم فرو رفت.
ستاره شریف کاشان با اقامت در کربلا، به محضر فقیه معروف آن دیار آیه الله مولی محمد حسین معروف به فاضل اردکانی شتافته، از خرمن فضایل او بهره می جوید.
پس از چندی به نجف اشرف رفته، سر بر آستان کوی دوست امیرمومنان سایید و از آنجا به ایران بازگشت. ملا حبیب الله پس از رسیدن به کاشان، مجذوب آوازه علمی یکی از دانشوران گلپایگان گردید و به سوی او شتافت وی در این باره می گوید:
«پس از مدتی درنگ تصمیم گرفتم به خدمت سرور بزرگوار، فاضل صمدانی، مرحوم ملا زین العابدین گلپایگانی برسم. چون به حضور وی رسیدم او را (در اثر بیماری) بسیار گوشه گیر یافتم به حدی که از خانه بیرون نمی آمد و درس و بحث و قیل و قال مدرسه را رها کرده و دچار ناراحتی و ضعف چشم گردیده بود. به همین علت نتوانستم از محضر وی استفاده درسی ببرم. لیکن فواید گرانقدری از تشرف به حضورش نصیب من شد. او مرا سفارش کرد که با دنیاطلبان ترک مراوده کنم. دل را به یاد خدا مشغول دارم و خود را از عوامل مشغول کننده این جهان دور سازم و من تمامی وصایای او را پذیرفتم و آویزه گوش خود ساختم و تا امروز بر آن هستم...»
آیه الله شریف کاشانی پس از استقرار در کاشان، به رغم مشکلات موجود در آن عصر و نبود امکانات اولیه مورد نیاز، به تالیف، تدوین و تکمیل تحقیقات خود پرداخت.
او همزمان با فعالیتهای نگارشی، از تدریس دانش پژوهان حوزه و ارشاد و هدایت دین باوران کاشانی غافل نبوده، در مسند عظیم مرجعیت، به انجام وظایف شرعی خویش اشتغال داشت.
مسجد قدیمی «میرزا مقیم» که امروزه به نام «مسجد ملا حبیب الله شریف» معروف است یاد آور تلاشهای خالصانه او و ناله های شبانه آن عارف وارسته است.

پروانه های شمع شریف
درخشندگی و گرما بخشی علمی آیه الله شریف موجب گردید تا شماری از دانش پژوهان و اندیشوران در محضر آن منبع شریف شریعت حاضر شده، از شمع وجودش بهره گیرند.
ذکر نام و نشانی چند از شاگردان زبده وی، ما را بر مطلب فوق رهنمون می سازد:
1. سید محمد علوی بروجردی کاشانی (متوفای 1362 ق.)
2. میر سید علی یثربی کاشانی (1311 - 1379 ق.)
3. سید محمد حسین رضوی (1291 - 1358 ق.)
4. میرزا احمد عاملی آرانی (1280 - 1369 ق.)
5. ملا عبدالرسول مدنی کاشانی (1280 - 1366 ق.) (شاگرد برجسته میرزا و داماد بزرگ وی)
6. میر سید خلیل الله فقیه (متوفای 1390 ق.)
7. میرزا حسین محلاتی (1274 - 1323 ق.)
8. محمد غروی کاشانی (1313 - 1398 ق.)
9. سید فخر الدین امامت (1292 - 1392 ق.)
10. شیخ محمد سلیمانی (1287 - 1378 ق.)
11. آقا رضا مدنی کاشانی (1321 - 1412 ق.)

آثار
از ویژگیهای برجسته آیه الله شریف، تنوع تالیفات و فزونی آنهاست وی سیصد جلد کتاب و رساله نوشته اما تنها حدود دویست جلد آنها شناخته شده است.
بر اساس نگاشته کتاب لباب الالقاب آیه الله شریف 21 سال قبل از رحلتش تعداد 135 کتاب خویش را نام برده است. شگفت اینکه تعداد زیادی از این آثار قبل از رسیدن به سن بلوغ نوشته شده است. برخی از این آثار عبارتند از:

- منتقد المنافع فی شرح المختصر النافع این کتاب مهمترین اثر علمی اوست و شماری از فقیهان نامی معاصر، آن را دائره المعارف فقه شیعه و اثری پر بار و اعجاب آور به حساب آورده اند.
آیه الله شریف مطالبی را در مقدمع کتاب «متقد المنافع» آورده است که به گزیده ای از آن اشاره می شود. در این کتاب سعی شده است روایات فقهی بیشتر ذکر گردد چه آنکه آنها مبنای عمده استنباط احکام هستند؛ بر خلاف برخی از کتابهای دیگر فقهی که به موجب تکیه بر مباحث و قواعد اصولی، مولفان آنها نیازی به ذکر روایات ندیده اند:
روایات ذکر شده به طور عمده با سند و اشاره رمزی به قوت و ضعف آنها ارائه شده است.
در هر مساله عبارات فقهای پیشین تا آنجا که در دسترس بوده آورده شده است و سعی بر این بوده که تنها اکتفا به نقل گفتار دیگران نشود.

● اخلاق
- نصیحت نامه «شعر»
- شکایت نامه «شعر»
- القواعد البانیه
- صراط الرشاد
- البارقات الملکوتیه
- حکم المواعظ
- گوهر مقصود
- مصابیح الصائمین
- مقدمه التعلیم و التعلم

● اصول
- النخبه الرفیعه
- تعلیقات علی مقدمه الفصول
- رساله فی الاستصحاب
- رساله فی حجه الظن
- شرح مفتاح الاصول
- شرح منظومه اصول الفقه
- مراحل الاصحاب
- تراجم
- لباب الالقاب

● ادبیات
- منتخب المقالات من کتاب المقامات
- بدر البلاغه «فی الخطب»
- شرح قصیده حمیری
- شرح لامیه العجم
- منتخب دره الفواص

● تفسیر
- دره الدرر «تفسیر سوره کوثر»
- الانوار السانحه «تفسیر سوره فاتحه»
- بوارق القهر «تفسیر سوره فاتحه»
- تفسیر سوره توحید
- تفسیر سوره جمعه «عربی»
- تفسیر سوره جمعه «فارسی»
- تفسیر سوره فتح
- تفسیر سوره اعلی
- تفسیر سوره ملک

● تاریخ
- تذکره الشهداء

● کلام
- تعلیقات بر اعتقادات صدوق
- شمس المشارق «شرح باب حادی عشر»
- رجوم الشیاطین
- رساله در رجعت
- الجوهر الثمین «شعر»

● فقه
- شرح بر قصاص و دیات مفاتحی فیض
- منظومه فی الفقه
- رساله در افعال حج
- منتقد المنافع ج 1
- منتقد المنافع ج 2
- منتقد المنافع ج 3
- منتقد المنافع ج 4
- منتقد المنافع ج 5
- منتقد المنافع ج 6
- منتقد المنافع ج 7
- منتقد المنافع ج 8
- منتقد المنافع ج 13
- مغانم المجتهدین
- القوال الفصل
- قصاص و دیات
- مجمع الحواشی
- مسائل الاحکام
- مسائل الافعال
- مستقصی مدارک القواعد
- مکاسب
- منتخب القواعد
- ذریعه الاستغنا در مسئله غنا
- رساله در افعال صلوه
- رساله فی تحقیق حکم العصیر
- رساله در رضاع
- رساله در شکیات
- رساله فی الشکیات
- رساله فی عدم جواز الصلح عن حق الرجوع مطلقا
- رساله در مسائل اجتهاد و تقلید
- رساله فی المعاطاه
- رساله فی المعاملات الفضولیه
- رساله فی الارث
- انتخاب المسائل
- ایضاح الریاض
- تسهیل المسالک
- تعلیقه علی تمهید القواعد
- حاشیه بر رساله زینه العباد
- حاشیه بر رساله مجمع المسائل
- حاشیه بر رساله عملیه شیخ جعفر شوشتری
- حاشیه بر رساله آقا باقر بهبهانی

● عرفان
- اسرار العارفین
- ساقی نامه «شعر»
- الکلمات الجذبیه
- تشویقات السالکین
- الدره اللاهوت
- ریاض العرفان «شعر»
- ترجیح پند
- تنبیهات الغافلین «شعر»
- ادبیات و عرفان
- الدرالمکنون «شرح دیوان مجنون»

● نحو
- الوجیزه فی الکلمات النحویه
- منظومه فی النحو
- مصابیح الظلام
- مصابیح الدجی «شرح سیوطی»
- حدیقه الجمل
- حقائق النحو
- دره الجمان «منظومه»
- التذکره فی النحو
- حاشیه بر شرح قطر در نحو

● شرح دعا
- تبصره السائر
- مفتاح السعادت
- معارج (مصاعد) الصلاح
- جذبه الحقیقه
- شرح دعای سحر
- شرح دعاء عدلیه
- جنه الحوادث «شرح زیارت وارث»
- شعل الفواد
- عقائد الایمان
- الملهمه القدوسیه
- السر المستسر «طلسمات»
- شرح دعاء جوشن صغیر
- شرح دعاء صنمی قریش
- شرح زیارت عاشورا
- شرح صحیفه سجادیه
- اکمال الحجه فی المناجات

● ملل و نحل
- توضیح السبل

●علوم غربیه
- القواعد الجفریه
- رساله فی علم الجفر
- اصطلاحات اصحاب الجفر

●تجوید
- العشره الکامله

●شعر
- ساقی نامه «مدح امیرالمومنین»
- القصائد
- گلزار اسرار
- فضائل اهل بیت علیهم السلام
- ذریعه المعاد
- وسیله المعاد
- مجالس ابرار
- شرح الاربعین

●متفرقه
- کشف السحاب «شرح خطبه شقشقیه»
- النخبه المجموعه
- قوامیس الدرر ج 1
- قوامیس الدرر ج 2
- لباب الفکر (منطق)
- هدایه الضبط (در علم خط)
- نخبه البیان (علم بیان)
- منظومه فی الصرف (صرف)
- جمل النواهی (شرح حدیث)
- توضیح البیان فی تسهیل الاوزان (مسائل ریاضی)
- رساله در آداب روز جمعه (فقه و اخلاق)
- فضائل و آداب اعیاد شرعیه (فقه و اخلاق)
- شرح القصیده المخمسیه
- شرح قصیده الخمسه
- شرح قصیده الفرزدق
- شرح مناجات خمسه عشر
- فضیحه اللئام
- الفهرست
- فهرست الامثال
- قبس المقتبس (شرح حدیث)
- لب النظر (منطق)
- المقالات المخزونه
- منتخب الامثال (امثال)
- منتخب قوامیس الدرر
- اسرار الانبیاء (حدیث)
- اسرار حسینیه
- اصطلاحات الصوفیه
- خواص الاسماء (شرح اسماء)
- دیوان اشعار
- رباعیات
- رساله فی معنی الصلوات علی محمد
- رساله فی علم المناظره (مناظره)
- ریاض الحکایات (داستان)

وفات
آیه الله شریف کاشانی پس از حدود هشتاد سال عمر با برکت و بیش از هفتاد سال تحقیق، تالیف، تدریس و ارشاد، در جمادی الثانی 1340 در شهر کاشان به سوی دنیای جاویدان پر کشید.
پیکر مطهرش در مزار «دشت افروز» کاشان به خاک سپرده شد.

منابع:
1. www.hawzah.net