ن. شچدرین (N. Stschedrin 1826 – 1889)، نام مستعار نویسنده اى است بنام (میخائیل سالتیکف شچدرین)، نویسنده سبک طنز رئالیستى ادبیات روس در قرن 19 است. شچدرین در آغاز، نام راوى دریک داستان بلند میخائیل سالتیکف بود، که بعدها نام مستعار وى گردید.
شچدرین، گویا آنطور که منتقدین لیبرال درغرب ادعا میکنند، براثر یک سوئ تفاهم ناخواسته، نویسنده مورد علاقه استالین شد. ولى اگر اینطور باشد، چرا لنین نیز احترام خاصى براى شچدرین و آثار ادبى اجتمایى وى قائل بود. گورکى نیز میگفت که براى آشنایى با اوضاع اجتمایى روسیه در نیمه دوم قرن 19، باید به مطالعه آثار سالتیکف پرداخت. کتاب (یادداشت هاى روزانه ایالتى) شچدرین را آغاز ادبیات(شاکى و افشاگرانه) روسیه تزارى مینامند. شچدرین درتمام طول عمر خود به ایدههاى سوسیالیسم تخیلى وفادار ماند ودر آن راه مبارزه نمود. او نقش اجتمایى ادبیات را غیرقابل گذشت و غیرقابل تصور میدانست. شچدرین بر اثر شرایط اجتمایى آنزمان، براى بهبود زندگى انسان، به تغییر و تحول اجتمایى اعتقاد داشت و نه به انقلاب بنیادین. شچدرین را اولین نماینده مکتب طنز رئالیستى روسیه مى نامند. اوبا طنزى روشنگرانه و گزنده به حمله و انتقاد از روابط اجتمایى جامعه طبقاتى تزارى پرداخت.
او در دهه 40 قرن 19 درمحفل پتراشفسکى با ایدههاى سوسیالیسم تخیلى سنت سیمون و فوریه آشناگردید و حدود چهار دهه به انتقاد از بوروکراتى فاسد تزارى، رفتار زمینداران قلدر و زورگو، پرحرفى، روده درازى و روشنفکربازى لیبرالها و خشونت و اوقات تلخى نمایندگان سرمایه دارى روسیه پرداخت. اوسرانجام در دهه 40 قرن 19 بدلیل تبلیغ ایدههاى روشنگرانه و سوسیالیسم تخیلى، محکوم به 7 سال تبعید گردید. شچدرین زیر تعثیرایده هاى دمکراتیک انقلابى به مبارزه با تزاریسم و نظام مالک الرعیتى آن پرداخت و بعد از بازگشت ازتبعید، یکى از رهبران جنبش دمکراتیک انقلابى روس شد. او دربیشتر آثارش به علل عقب افتادگى جامعه روس و دستگاه بوروکراتیک امپراطورى تزارى پرداخت و زمانیکه به انتقاد از ایدههاى اوتوپى رمان (چه باید کرد ؟) چرنیشفسکى پرداخت، این اقدام او را انشعاب در موضع (نیهلیست ها) لقب دادند.
آثار کتبى شچدرین شامل: رمان، داستان، نمایشنامه، قصه، یادداشت و مقاله هستند. در تاریخ ادبیات، طنز او را گاهى با سویفت مقایسه میکنند. اودرجوانى به (پوشکین جدید) روس مشهور شد. امروزه شچدرین را تحت تعثیر گوگول و مکتب ناتورالیسم او بشمار مى آورند. او درمقابل (زبان اربابى) گوگول، از (زبان رعیتى) عامیانه درآثارش استفاده نمود و رئالیسم شاعرانه تورگنیف را درمقابل رئالیسم (تلخ، وحشت آور و اغلب طنزآمیز) شچدرین قرار میدهند. اگر تورگنیف از زمینداران، مالکین و اشرافى گزارش میدهد که با زنان زیباى دهقانان روابط عاشقانه دارند، شچدرین خبر از زنان خوشگذران: کارمند و مقامات بالاى لشکرى و کشورى و دربار میگوید که به استثمار جنسى و احساسى: گماشته ها، نوکران، درشکه چى ها و کالسکه چى هاى فقرزده مى پردازند. غالبن درپشت آثار ادبى شچدرین پیرامون زندگى اجتمایى مردم، هدفى تحقیقى، جامعه شناسانه و علمى قرار دارد. فرهنگنامه آثار او شامل واژههاى اقشار و گروههاى گوناگون جامعه، از جمله: سرباز، ژاندارم، دهقان، بازرگان، روحانى، قاضى و غیره هستند. او آنزمان بااستفاده از زبان عامیانه و یا قصه هاى کلیله و دمنه ای، باعث گیجى و سردرگمى سانسورچیان حکومتى شد.
اوباانتشار اولین اثرش یعنى (یادداشت هاى ولایتى) درسال 1856، رهبر طنز ادبى اجتمایى روسى و جهانى شد.. کتاب طنزآمیز (قصه ها)ى او بیان کننده واضح جزئیات عقاید سیاسى وى مى باشند. این کتاب که که با عنوان (نیکى ها و پلیدى ها) درغرب ترجمه گردید، درمیان جنبش کارگرى آنزمان اروپا، طرفداران زیادى یافت. کتاب (یادداشتهایى ازمراکز ایالتى) او، مقالات طنز و افشاگرانه اى پیرامون عقب ماندگى روستاهاى روسیه تزارى است.
شچدرین در دو کتاب (تاریخ شهر) و (اربابان پمپادور) به افشاى حکومت مطلقه و تظاهر مقطعى تزاریسم به اصلاحگرایى و لیبرالیسم پرداخت. او در (داستانهاى بیگناه) و (نشانه هاى زمان) به انتقاد از اشراف ضد اصلاحات و لیبرالهاى پرحرف و بى عمل اشاره نمود. شچدرین به معرفى نظام ادارى فاسد و رشوه خوارى میپردازد که فاقد توانایى اصلاحگرایانه است. مکانیسم بوروکراتیک و ساختار نظام: نمایندگى و سلسله مراتبی، در امپراطورى تزارى نیز مورد تجزیه و تحلیل قلم شچدرین واقع شدند. شچدرین درکتاب (سفربه پاریس) به انتقاد ازسرمایه دارى درغرب و در کتاب (مناظرزیباى زمان حال) به مبارزه با ارتجاع فئودالیسم روس پرداخت. خاطرات شچدرین در غرب، با عنوان (درخارج)، انتقاد از لیبرالیسم، پارلامنتاریسم، پروسه صنعتى و مکانیکى شدن جوامع غرب و جمهورى سوم فرانسه و آلمان بیسمارکى در دهه 70 قرن 19 است. شخصیت هاى آثار او اغلب از میان: حاکمان، زمینداران، کارمندان دون ! و ارشد، نظامیان، تجار و بازرگانان، زوار، مسافران، موئمنین، مجنونهاى خداپرست، و دیوانه هاى نابغه، هستند. درکتاب (چگونه یک دهقان شکم دو گروهان ژاندارم را پر میکند؟)، او به اطاعت کورکورانه و برده وار دهقانان روس اشاره مى نماید. شچدرین باتکیه برمکتب ادبى ناتورالیسم، درکتاب (تضاد و تناقض ها)، به جنایات و خطرناک بودن حاکمیت نیکولاى اول اشاره نمود.
او سالها درکنار نکراسف دبیر مجله (اوراق سالنامه میهنى) بود و همچون هرتسن و داستایوسکى بدلیل تبلیغ ایدههاى سوسیالیسم تخیلی، سالها درتبعید بود. نمایش وحشیگرانه اعدام مصنوعى داستایوسکى درمیدان شهر دریک سحرگاه سرد ویخزده به جرم شرکت در جلسات این محفل،درتاریخ مبارزه عدالتخواهانه، بى نظیر است. لنین بعدها مجله هرتسن را آغاز (شکست سکوت برده وار) نامید. شچدرین درخارج، از طریق تورگنیف با فلوبر و زولا شخصا آشنا شد.
از جمله آثار شچدرین: چگونه یک دهقان شکم دو گروهان ژاندارم را پر میکند؟، نامه هایى به عمه جان، نامه هایى درباره ولایات دورافتاده، یادداشتهایى ازنقاط پرت افتاده، سفر به پاریس، مناظر و زیبایى هاى زمان حال، داستانهاى بیگناه، نشانه هاى زمان، آقایان و خانمهاى خانواده پامپادور، قصه ها، تضادها و تناقض ها، یک موضوع بسته بندى شده. و از جمله رمان هاى او: اربابان تاشکندى، اربابان خانواد کولولف، تاریخ یک شهر، منظره هاى مدرن، و زندگى یک نجیب زاده، هستند.
ن. شچدرین یا میخائیل سالتیکف شچدرین، درسال 1826 درشهر پطروگراد درخانوادهاى زمیندار و کارمند دربار بدنیا آمد. پدرش از اشراف و مادرش، دختر یکى از بازرگانان ثروتمند بود. شچدرین ازسال 1855 تا مرگ نیکولاى اول درتبعید بسر برد و در آنجا با فقر و فلاکت ایالات و ولایات دورافتاده روس آشنا شد، ولى بعد از انتشار اولین آثارش یعنى: (تضادها و تناقض ها) و (موضوعى بسته بندى شده)، به معاونت فرماندارى در رازان انتخاب گردید. درسالهاى اقامت در رازان بر اثر جدیت و شهامت در امور اصلاحات، به او لقب (معاون روبس پیر) دادند.
دو اثر مهم شچدرین، دو رمان: اربابان تاشکندى و اربابان خانواده کولولف، هستند. شچدرین در کتاب تاشکندیها به افشاگرى معموران استعمارى تزارى میپردازد که خودرازیر لواى فرهنگدوستى مخفى کرده اند. در زبان رمز شچدرین، تاشکند نماد تمام روسیه و جامعه اى عقب مانده، رشواره خوار و فاسد، در امپراطورى حکومت تزارى است. تاشکند، سنبل جایى است که بقول معمورین تزارى میتوان توى دهن مردم زد. بعدها گویا شهر ایروان، این شهرت سنبلیک نژادپرستانه را بخود گرفت. اواز سکوت کارمندان و معموران متوسط و پائین گزارش میدهد که فقط دستوربگیرانى هستند که به آزار و استثمار مردم نواحى ایالات آسیایى مى پردازند. شچدرین نام هایى نمادین مانند: آدم بى خیر و بى مصرف،یا احمق آباد را نام هاى نظام استعمارى دانست.
ولى شاهکار شچدرین، رمان (اربابان خانواده گولولف) است که شرح زوال سه نسل یک خانواده اشرافى زمیندار است. درتاریخ ادبیات جهانى این رمان را رقیب رمان (تارلف، حیله گر و خرمقدس) مولیر بشمار مى آورند. این کتاب،غم انگیز ترین رمان اجتمایى ادبیات روس است که زوال: روانى، اخلاقى، و فیزیکى خانواده اى ثروتمند و مقتدر را شرح میدهد و آنرا در کنار بهترین آثار تولستوى و تورگنیف، عجیب ترین کتاب رئالیسم انتقادى ادبیات روس بشمار مى آورند. منتقدین ادبى مدعى شدند که شچدرین بدون این رمان، بعنوان یک ژورنالیست طنز نویس در تاریخ ادبیات روس ثبت میشد. او در این کتاب، صفات و عوارضى مانند: الکلى شدن، بدمستى روزانه، تنبلى، بى غیرتى و بى عملى را آغاز (وجدان وحشى شده) و زوال خانوادههاى اشراف و زمیندار روس نامید.

نویسنده: علیشاد لربچه

منبع: سایت باشگاه اندیشه