معمولا تا زمانی که تب یک بیماری اجتماعی همه گیر نشود، خبری از پیگیری همگانی برای پیشگیری از زخمهای احتمالی آن بیماری نیست. موضوعی که در روزهای اخیر بیش از پیش به آن پرداخته شد، مساله «خرافه گرایی» درجامعه ایران است. گرچه سابقه این معضل اجتماعی- دینی به گذشته باز می گردد، اما دلیل دوباره مطرح شدن این معضل را باید در پشت پرده های آن دانست. پشت پرده هایی که جنبه سیاسی آن این روزها پررنگتر از ابعاد اعتقادی آن است، اما بی شک این «دینداری» مردم است که اگر جلوی پیشرفت این غده سرطانی گرفته نشود، با مشکلی اساسی مواجه خواهد شد.

لزوم خرافه زدایی از دین
... شخصی یکی از بزرگان را در خواب می بیند... این پیام را برای 10 نفر بفرستید تا 3 روز دیگر خبر خوشی برایتان می رسد...
یادم می آید، قبل از اینکه تکنولوژی تلفن همراه به همه خانواده ها رسوخ کند و استفاده از سرویس پیام کوتاه تا این اندازه در ارتباطات مردمی نقش داشته باشد، این گونه جملات را پشت کتابچه های دعایی که در مساجد یا مشاهد مشرفه وجود داشت، می دیدم. خیلی ها از ترس اینکه این خواب برایشان تعبیر شود، شروع می کردند به نوشتن آن متن در ده صفحه کتاب دعا! حال بماند که چه بلایی برسر این اموال موقوفه می آمد، اما نکته مهم در نوع نگرشی بود که مردم نسبت به دین داشتند. نگرشی که ضربه سنگینی بر بدنه دین وارد خواهد کرد. آیة ا... مکارم شیرازی ضمن انتقاد شدید از توسعه خرافات می گوید: باید جلوی خرافات را گرفت و اجازه نداد برخی به مجرد خواب دیدن، برای خود امامزاده درست کنند.
وی در ادامه به بررسی انگیزه های پیدایش خرافات در جامعه پرداخته و خواب را یکی از عوامل پیدایش خرافه دانسته و می افزاید: خواب در اسلام به هیچ وجه حجت نیست و اگر خواب را حجت بدانیم هر روز کسی خوابی خواهد دید و مسأله ای درست خواهد کرد. آیة ا... مکارم شیرازی با بیان اینکه ما نباید منابع اسلامی را آمیخته به خواب کنیم تأکید می کند: اگر بخواهیم پایه و اساس را خواب قرار دهیم، این کار رفتن به سوی خرافات است. متأسفانه برخی از خطیبان به خواب تکیه می کنند و متأسفانه در صدا و سیما هم بعضا این موارد مشاهده می شود.

تحصیلکرده ها خوراک فالگیرها می شوند
آن ایام گذشت و رشد فرهنگی مردم، بالا رفتن سطح تحصیلات و نیز تلاشی که رسانه ها برای آگاهی بخشی به همه طبقات جامعه نسبت به مسایل دینی انجام دادند، باعث شد جلوی رشد این تفکرات تا اندازه ای گرفته شود. اما اینکه امروزه و در عصری که رشد و توسعه در ابعاد گوناگون این تصور را در ذهن ایجاد می کند که مردم به سوی ساختن جامعه ای عقل محور و به دور از خرافات بروند، دوباره بساط خرافه گرایی در جامعه پهن می شود -البته این بار با هیاهویی پررنگتر از گذشته و با استفاده از فناوریهای روز دنیا- جای این سؤال را در ذهن خالی خواهد گذاشت که«چرا؟». شاید به تعبیر دکترتقی آزاد ارمکی هدف مروجین خرافه گرایی عبور از ساحت دین گرایی در جامعه ایران است. استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران، به جریانات سیاسی پشت پرده ترویج خرافه گرایی درجامعه اشاره کرده و می گوید: خرافه گرایی ای که امروز در حوزه سیاست در کشور ما وجود دارد، عبور از ساحت دین گرایی جامعه ایرانی است. یعنی خرافه گرایی با هدف عبور از ساحت یک نظام سیاسی مدرن دین گرا ترویج می شود. بی گمان افزایش مشکلات خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی و کاهش امنیت روانی افراد این فرصت را در اختیار سودجویان و رمالان قرار داده تا با استفاده از ناآگاهی برخی متقاضیان و با پخش تراکت و کارتهای تبلیغاتی ضمن علنی و رسمی کردن فعالیتهای خود، درآمدهای هنگفت و بادآورده ای را برای خود رقم بزنند. متأسفانه مشتریان این افراد از طیف بی سواد و عادی جامعه به سمت افراد تحصیل کرده چرخش داشته است. رنجی که از این گرایش جاهلانه طیف تحصیل کرده به خرافات می بریم غیر ازاینکه تبعاتی بر اقشار کم سواد جامعه دارد، خبر از فاصله ای می دهد که بین قشر تحصیل کرده دانشگاهی با متخصصان دین شناس وجود دارد. بی گمان باید برای یافتن علت این گرایشها که به طبقه تحصیل کرده جامعه نفوذ کرده، سراغ خلاهایی رفت که در زندگی شخصی و اجتماعی تک تک افراد جامعه به وجود آمده است.
یک استاد دانشگاه و جامعه شناس می گوید: وقتی افراد توانایی برآورده کردن نیازها و خواسته هایشان را از لحاظ فکری، اقتصادی و اجتماعی ندارند یا نمی توانند به خواسته هایی مثل ازدواج، طلاق و... دست پیدا کنند، به خرافات و فالگیری رو می آورند. دکتر امان ا... قرائی مقدم ادامه می دهد: در کشورهای فقیر که افراد نمی توانند به امیال و خواسته های خود در حالت واقعی برسند و از طرف دیگر مسؤولان هم توانایی برآورده کردن تمامی خواسته های آنان را ندارند، گرایش به خرافات بیشتر می شود.

یک شیوه آبا اجدادی!
بعد از ظهر گرم یک روز تابستان است. گامهایم را بلندتر بر می دارم و خودم را زیر سایه درختها می کشانم تا از آفتاب داغ رهایی یابم. برای رسیدن به خیابان اصلی باید هر روز از این پارک عبور کنم. خستگی و گرمای طاقت فرسای عصر تابستان باعث می شود تا به صندلی زیر بید مجنون دوباره نگاه کنم، خودم را برای چند دقیقه ای به تخته چوبی صندلی می سپارم تا از گرمای تنم کاسته شود. از زمان نشستن من تا آمدن زنی که صدایش برایم نا آشنا بود چند ثانیه بیشتر نمی گذرد.
بیا فالت بگیروم... چه پیشانی بلندی داری. دستت بده بگوم بختت چطوره... رازت با کسی نگو...
این فالگیران که عمدتا زن هستند، در اماکن عمومی به همان سبک وسیاق سنتی اجدادی شان به کار خود مشغولند، گرچه گاهی هم برای ارایه خدمات بهتر و شرکت در فضای رقابتی به درب منازل هم می روند !
... روی دیواره یک کیوسک تلفن تکه کاغذی که گوشه اش پاره شده نظرم را جلب می کند که هیچ شباهتی به برگه های تبلیغاتی ندارد: «استخاره، کارگشائی، دعا، بخت گشائی (سرکتاب به صورت تلفنی) سید... مراجعه فقط روزهای زوج از ساعت 12 الی 18 تلفن های... »
باید به این سبکهای گوناگون فالگیری، فال قهوه و آیینه بینی و... را هم اضافه کرد. درکنار این گرایش هزینه هایی که مردم بابت دعا نویسی و طلسم شکستن به فالگیرها می دهند نیز جالب است.
خانمی که برای بستن زبان خانم برادرش به یک دعانویس مراجعه کرده می گوید: برای هر جلسه دیدار 20 هزار تومان و برای قفل بخت گشایی 650 هزار تومان پرداخت کرده است. به گفته این خانم البته برخی از دعا نویسان مبالغی افزون بر یک میلیون تومان از او دریافت کرده اند. نکته جالب این است که وقتی از او درباره اعتقادش به این مسایل می پرسم، می گوید: من که دین و ایمان درست و حسابی دارم به دعا هم اعتقاد دارم!
استفاده از احساسات و عواطف مردم باعث شده تا فالگیران و رمالان با ادعاهای عجیبی چون ارتباط با ائمه اطهار، انرژی درمانی، ارتباط با اجنه و... بازار پرسود و پررونقی برای خود فراهم کنند. برخی فالگیرها و رمال ها برای اثبات گفته های خود و وجهه علمی دادن به آن از کتب جامعه شناسی و روان شناسی و نظریه های دانشمندان مطرح و بزرگ استفاده می کنند که این امر باعث شده تا بسیاری از افراد جذب آنها شوند.

بهانه دست دشمن دین ندهید
ادعیه گرانسنگی که از ائمه اطهار به جای مانده است، دریایی از معارف بلندی است که علاوه بر درس خداشناسی، محوریت عقل را در بند بند خود جای داده است. اما سوال اینجاست که چه تفاوتی بین «دعا» و نوشته ای که «دعا نویسان» تحویل این مردم ساده دل می دهند، وجود دارد؟ آیا این اقدامهای جاهلانه که به نام دعا برای رفع گرفتاری مشکلات مردم هر روزه به شکل آشکار در جامعه در حال رشد و توسعه است، جز ضربه زدن به بدنه فرهنگ تشیع نتیجه دیگری هم دارد؟ و آیا آن شیعه معتقدی که به گمان نظر امامان به برخی افراد، گرد آنان جمع می شوند و در شهری که مرقد نورانی حجت خدا و مصداق بارز انسان کامل در آن قرار دارد، در کوچه پس کوچه های شهر سراغ «خانه موسی بن جعفر» را می گیرند تا از زنی که ادعای ارتباط با آن امام بزرگوار را دارد حاجت بگیرند، هیچ به این بخش این داستان اندیشیده اند که آنجا که حضرت رضا(ع) در همسایگی ماست چه نیازی است به دروغگویانی که خود را به ائمه اطهار منسوب می کنند؟
آیة ا... مکارم شیرازی دراین ارتباط معتقد است: اگر دین با خرافات آمیخته شد، تمام اصالتهای آن از بین می رود. خرافه علاوه بر اینکه چهره اسلام را خراب می کند بهانه نیز به دست دشمن می دهد. متأسفانه بعضی افراد سودجو و حقه باز، بساط خرافه را پهن کرده و عده ای را دور خود جمع می کنند و با سؤ استفاده از عقاید مردم، از خرافات به عنوان یک ابزار برای منافع مالی و... استفاده می کنند. وی با بیان احادیث اخلاقی از امام باقر (ع) به مذمت دروغ بستن به خدا، پیغمبر و ائمه اطهار (ع) اشاره کرده و می افزاید: دروغ بستن به خدا و پیغمبر و همچنین خرافه ساختن و وارد کردن آن به دین گناهی نابخشودنی است، زیرا این کار باعث منحرف شدن برخی از مردم می شود.

منبع: روزنامه قدس ۱۳۹۰/۴/۴
نویسنده : طیبه مروت