در حال حاضر، بسیاری از جامعه شناسان و متخصصان علم روانشناسی، مهمترین عامل آرامش و سکون افراد جامعه را در اتصال به معنویت می دانند. از آنجا که زیارت یکی از راههای ارتباطی بنده با خداست، در دین اسلام به زیارت بزرگان دین و حضرات معصومین(ع) تأکید شده است. براساس آخرین آمارهای روانشناسی، زیارت، فشارها و کنشهای درونی افراد را از بین می برد و هرچه در هنگام زیارت، زائر از آنکه به زیارتش مشرف شده، شناخت داشته باشد، این دایره آرامش گسترده تر می شود. برای تبیین این مسأله، به سراغ دکتر محمد رضا شرفی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، متخصص فلسفه تعلیم و تربیت و عضو شورای عالی انجمن اولیا و مربیان وزارت آموزش و پرورش می رویم تا از روند تأثیرگذاری زیارت همراه با شناخت در روحیه و روان انسانها بیشتر بدانیم.
دکتر شرفی در این باره می گوید: از آنجا که ما در اسلام معصومین(ع) را انسانهای کامل و خلفای خداوند در زمین می دانیم، زیارت این معصومین(ع) یکی از مهمترین نقطه های اتصال به چشمه رحمت خداوند است. اما زیارت با معرفت، زیارتی است که زائر نسبت به خصوصیات اخلاقی و شخصیتی امام بزرگواری که زیارت می کند، شناخت داشته باشد و بداند در مقابل شخصیت با عظمتی که قرار گرفته، چه مؤلفه هایی در خصوصیات اخلاقی و نفسانی ایشان وجود دارد.
وی در ادامه می افزاید: خوب است در همین زمینه به زیارت جامعه کبیره اشاره کنم که در زیارت معصومین(ع) به خواندن آن تأکید شده است. من وقتی فرازهای این زیارت را نگاه می کنم، می بینم که در آن یک دوره معارف الهی و اسلامی وجود دارد. از جمله در یکی از فرازهای این زیارت آمده: «اگر کسی نزد شما آمد نجات یافت و هرکه نیاید هلاک شد، اگر کسی نزد شما بیاید، او را به سوی خدا دعوت می کنید و بعد به راه خدا او را ارشاد می کنید» و در ادامه آمده: «کامیاب است آنکه دوست شماست و هلاک شود آنکه با شما دشمنی کند و نومید است هرکه منکر شماست و گمراه است هرکه از شما جداست. پس هرکه به سوی شما تمسک جوید، رستگار شود.» و باز در فرازی دیگر آمده است: «هرکس به سوی شما بیاید و پناه بیاورد، آسودگی و امنیت و آرامش پیدا می کند.»
این استاد دانشگاه در ادامه تأکید می کند: ما در مسائل روانشناسی به دنبال این هستیم که انسان را به آرامش روحی و امنیت روانی برسانیم و دانشمندان هم در حوزه روانشناسی کمال عقیده دارند یک نیاز پایه و اساسی در انسان، نیاز به امنیت و احساس ایمنی خاطر است. اگر ما در زیارت، با معرفت و آگاهی این جملات را بگوییم و بدانیم که امنیت و آرامش در پرتو پناه بردن به وجود مقدس ائمه معصومین(ع) به عنوان واسطه فیض بین خالق و مخلوق است، چنین فردی به حرمهای مطهر وارد می شود، به آرامش روحی و روانی می رسد و پس از قرائت زیارت، زلال آرامش را در دهلیزهای قلب خودش احساس می کند و هنگامی که از حرم مطهر خارج می شود، حس می کند آن انسانی که قبل از زیارت بود، متفاوت شده و سرشار از آرامش و امنیت رهسپار کار و زندگی و مسؤولیتهایش می شود. بنابراین، ذکرهای نورانی جامه کبیره یا زیارت اختصاصی هرکدام از امامان معصوم(ع)، به لحاظی که نوعی ذکر الهی است و خداوند هم در قرآن فرموده: «الا بذکرا... تطمئن القلوب» باعث آرامش و اطمینان درونی انسان می شود و در نهایت کسی که باور می کند امام معصوم(ع) زنده است و رفتار و کردار او را می بیند، در این شرایط به قدرت معنوی اهل بیت(ع) اتکا پیدا می کند که او را در ادامه زندگی تنها نمی گذارند و هدایت می کنند.
دکتر شرفی در ادامه می گوید: ما در دنیای پر هیاهوی امروز که همه ما احساس تزلزل و نابسامانی و تحولات پر شتاب را داریم، دوست داریم جایی باشد تا وقتی به او توسل می جوییم، ما را حفظ کند و از مرحله عدم تعادل، ما را به تعادل برساند. تصور من این است که وجود مقدس حضرات معصومین(ع) و بویژه حضرت رضا(ع) که ما افتخار داریم در ظل توجهات ایشان زندگی می کنیم، باعث می شود انسان یک نیروی معنوی نافذی را در کنار خودش ببیند که همیشه در شداید و سختی ها می تواند به ایشان اتکا داشته باشد و کمک بخواهد. امواج گرفتاری در عصر کنونی، به واسطه اهل بیت(ع) از بین می رود. آن معرفتی که در زیارت باید داشته باشیم، در این است که خدا به واسطه برکت دوستی اهل بیت(ع) به ما دستورات دین را آموخت و ما را اصلاح کرد و کلمه توحید را کامل نمود. در این شرایط، می بینیم که تمام ناراحتی ها، تفرقه ها و اختلافها به برکت امام معصوم، به وحدت تبدیل می شود.
وی در ادامه تصریح می کند: در طول سال میلیونها نفر خدمت امام هشتم(ع) شرفیاب می شوند و در یک چیز وحدت پیدا می کنند؛ این که در لحظه ای که عازم سفر هستند، تمام توجه قلبی و ذهنی آنها متوجه مقام مقدس حضرت است و وقتی میلیونها نفر مثل پروانه گرد شمع وجود حضرت رضا(ع) طواف می کنند، نه فقط به وحدت فکر، ایده، نظر، روش و... می رسند، بلکه به الفت می رسند، چون متحدالهدف هستند و با هدف التجا به حضرت، راهی حرم شده اند، اما آثار زیارت با معرفت در زندگی چیست؟
این استاد دانشگاه در ادامه می گوید: این که زندگی را طوری مدیریت کنیم که سیره عملی و علمی حضرت رضا(ع) راهنمای ما در زندگی باشد. مثلاً اگر من ارادتمند حضرت هستم، کافی نیست، بلکه باید ببینم فرمایشهای حضرت و سیره عملی ایشان تا چه اندازه در زندگی ام تأثیر دارد و تا چه حد توانسته ایم اندیشه های حضرت را با زندگی ام تطبیق بدهم تا به معنای واقعی پیرو ایشان باشم. در این شرایط، زائر حضرت رضا(ع) در شخصیت و منش زندگی با همه متفاوت می شود و هر زیارتی شخصیت او را شکلی می دهد و بینش اش را تعالی می بخشد؛ یعنی زیارت اگر با شناخت همراه باشد، باعث رشد و تحولات درونی زائر می شود.
چون حضرت رضا(ع) عالم آل محمد(ص) هستند و چیزی را از گفتن فروگذار نکرده اند و فقط ما باید آنها را در زندگی پیاده کنیم. از آنجا که کشور ما اسلامی است و حضور معنوی حضرت رضا(ع) جایگاه ویژه ای به آن داده، آیا توانسته ایم دیدگاهها و اندیشه های حضرت رضا(ع) را در زندگیهایمان پیاده کنیم؟
دکتر شرفی در این خصوص تأکید می کند: این آرزوی همه ماست که به روزی برسیم که تمام معارف رضوی در جای جای زندگی ما پیاده شود. اما به نظر می رسد تا رسیدن به این نقطه فاصله داریم و این مسیر را باید طی کنیم. البته، شخصیتها و افرادی هستند که پیروان واقعی حضرت رضا(ع) هستند و پیام ایشان را درک کرده اند، ولی برای این که در جامعه عمومیت پیدا کند و جامعه ما به طور فراگیر به آداب و اخلاق رضوی آراسته شود، باید تلاش جدی داشته باشیم و معارف حضرت رضا(ع) را در جامعه منتشر کنیم. وقتی جامعه با کلام معصوم(ع) آشنا شود، حلاوت و شیرینی کلام ایشان باعث می شود مردم با علاقه بیشتر دیدگاههای ایشان را دنبال کنند که این مسأله با معرفت شناسی حضرت شروع می شود و با سیره شناسی تداوم پیدا می کند.

منبع: روزنامه قدس ۱۳۸۷/۰۸/۲۰
گفت و گو شونده : محمد شرفی
گفت و گو کننده : ملیحه پژمان