معنی ضیافت الهی
عید فطر از اعیاد مقدس اسلامی است و عید در اسلام محصول ضیافت خداست. هر وقت سفره خاصی پهن شد و عده ای در کنار آن سفره الهی به ضیافت موفق شدند، برای آنها عید است. وقتی سفره قرآن مطرح است، عید خواهد بود؛ وقتی سفره عترت و ولایت مطرح است، عید خواهد بود. اگر عید فطر و اضحی از یک سو، و غدیر از سوی دیگر عید است، برای آن است که آن مائده خاص و مادبه مخصوص گسترده شد و آماده شد تا مهمانان ویژه الهی از آن غذای ملکوتی تناول کنند.
اصل دوم آن است که در جریان ضیوف الرحمن حج، وقتی بسیاری از این مائده ها و مادبه ها تناول شد؛ روز دهم را در سرزمین منا عید می گیرند، آن هم برای هدف بالاتر.
همچنین وقتی ضیافت یک ماهه ماه مبارک رمضان به پایان رسید، وقت توزیع جوائز فرا رسید که جایزه روزه داران و شب زنده داران را عطا کند، عید رسمی مسلمان هاست. و اگر کسی بخواهد به بارگاه عید بار یابد، باید آن ضیافت ها را به خوبی تحمل کند.
«ضیافت الهی» یعنی خوی فرشتگی پیدا کردن. اینکه در کتاب های فقهی ما در فضیلت روزه ماه مبارک رمضان گفته شد: در فضل صیام همین بس که انسان شبیه فرشته می شود، از این قبیل است. این تشبه به ملائکه هم در جریان مکه و حج مطرح است، هم در جریان روزه گرفتن.
فرشتگان دور عرش الهی یا بیت معمور طواف می کنند و زائران حرم الهی دور کعبه طواف می کنند. بسیاری از کارهایی را که فرشتگان انجام می دهند، زائران اعم از حاجیان و معتمران نیز انجام می دهند. این تشبه انسان صالح سالک به ملائکه باعث می شود که این ضیافت را تحمل بکند، بعد به عید دسترسی پیدا کند. در فضیلت ماه مبارک رمضان هم که بزرگان فقهی ما (رضوان الله علیهم) فرمودند: این تشبه به فرشته هاست؛ بسیاری از کارهایی را که ملائکه می کنند، روزه دار می کند. چیزهایی را که ملائکه پرهیز می کنند، روزه دار پرهیز می کند. همین ضیافت زمینه موفقیت تشرف الهی را فراهم می کند که می شود عید...
مطلب دیگر آن که ماه مبارک رمضان در زبان کسانی که اهل این ماه بودند، مثل اهل بیت (ع) ، مخصوصاً امام سجاد (ع) به عنوان بهترین راه و بهترین ماه و از صفایای الهی و برجسته ترین خصلت و وظیفه وخصیصه یاد شده است.
امام سجاد (ع) می فرماید: این ماه طهور است و ماه صیام است و ماه قیام است و ماه تمحیص (1) که انسان باید یک ماه خود را پاک کند، از همه رجس ها و رجزها با والرجز فاهجر(2) و مانند آن مانوس بشود. وقتی تطهیر کرد، شبیه فرشته شد، می تواند عید داشته باشد.
خود این ضیافت به نوبه خود و در حد خود عید است، چه اینکه امام سجاد (ع) در دعای وداع ماه مبارک رمضان می فرماید: السلام علیک یا شهرالله الاکبر (3) که این اکبر صفت آن ماه است، نه الله. الله که اکبر هست اما شهر خدا هم نسبت به شهور، اکبر است، برای اینکه فضلته و شرفته و کرمته و عظمته علی الشهور(4). این ماه بزرگترین ماه است. یک ماه شب و روز انسان تلاش و کوشش می کند تا پاک بشود؛ معلوم می شود طهارت، ضیافت الهی است.
در روز عید فطر و شب عید فطر که جایزه ها را توزیع می کنند، انسان سالک صالح که روزه دار بود به این عید دسترسی پیدا می کند تا جایزه خود را بگیرد. جایزه ای که به صائم می دهند در بیانات امام سجاد به این صورت درآمده است که حضرت عرض می کند: خدایا! توفیقی بده که ما در این روزه داری هدفی جز تو نداشته باشیم! لا نشرک بک شیئاً، ولا نبتغی مراداً سواک (5) ، ما مطلوبی جز تو نداشته باشیم.
البته آنها که عبادتشان خائفانه است، عید آنها هم خائفانه است. آنهایی که عبادتشان تاجرانه و مشتاقانه است، عید آنها هم در همین حد است. ولی اولیای الهی که صدر و ساقه ماه مبارک رمضان برایشان عید است، آنها عیدشان وصال الهی است که عرض کرد: خدایا! توفیقی بده، لانبتغی مراداً سواک. ما چیزی غیر از تو نخواهیم. وقتی خدا با انسان بود، همه عالم با انسان است؛ چون لله جنود السموات و الارض(6). خدای سبحان گذشته از آن معیت مطلق که فرمود معکم اینما کنتم (7) ، با گروه خاصی هم هست که ان الله مع الصابرین(8).

خدا با روزه داران است
«صابرین» مصادیق فراوانی دارند که از بارزترین مصادیق صابرین، روزه داران هستند. که در جریان و استعینوا بالصبر و الصلاه (9) ، یکی از مصادیق صبر همان روزه است. اگر انسان روزه دار بود، خدا با اوست. وقتی خدا با او باشد، صدر و سابقه عالم که سپاه و ستاد الهی اند، با او خواهند بود. بنابراین روز عید فطر، شب عید فطر و فرصت فطر در حقیقت جایزه گرفتن است، تا کسی محصول عبادت یک ماهه اش را به عنوان جایزه دریافت بکند.
البته جایزه به مراتب بیش از عبادت است، چون من جاءبالحسنه فله عشر امثالها (10). کسی که یک کار خیر انجام داد، خدای سبحان ده برابر عطا می کند. گاهی هم به هفتصد یا هزار و چهارصد یا و الله واسع علیم (11). آن مربوط به مقدار خلوص و تفضل و عنایت الهی است. به هر حال کسی که روزه دار است، جایزه دریافت می کند، مسرور می شود. اگر در قیامت عده ای نامه اعمال را می گیرند، و ینقلب الی اهله مسروراً (12) ؛ در روز عید فطر و همچنین شب عید فطر عده ای که جایزه خود را دریافت می کنند، آنها هم ینقلب الی اهله مسروراً.
در دعای امام سجاد نسبت به عید فطر آمده که عرض می کند: خدایا! تو جعلته للمومنین عیداً و سروراً (13) ؛ این روز را نشاط و بهجت برای مردان با ایمان قرار دادی. این یک امر شخصی است که انسان احساس می کند به مقصد رسیده است که دهم حاصل 30 روزه و ساغر گیرم...
اما یک وظیفه اساسی دیگری را اسلام به عهده امت اسلامی گذاشت که در روز عید فطر همگان در برابر آن وظیفه، مسئول اند. در همان دعای نورانی امام سجاد (ع) آمده است که روز عید فطر برای مومنان عید و سرور است. و برای اهل امتت، امت اسلامی مجمع و محتشد است. اینها همه جمع می شوند، در نماز عید شرکت می کنند، با همند اجتماع هم دارند. «احتشاد» عبارت از رویش معاونانه و متعاونانه است. اولاً اینها ریزش ندارند، رویش دارند. ثانیا با همند. ثالثاً هدف واحدی دارند، نه اهداف پراکنده. رابعا یک ماه طاهر شدند، امت طاهر هدف طیب و طاهر را می طلبد. عرض کرد: خدایا! روز عید فطر روز رویش عمومی و تعاون و هماهنگی طاهران است... اگر امت اسلامی با این رویش ویژه عید داشته باشند، نه ما در فلسطین مشکلی داریم، نه در عراق و افغانستان دشواری داریم، نه در سایر بلاد اسلامی؛ نه در داخل و نه در خارج! نه کسی خلاف می کند، بیراهه می رود؛ نه راه کسی را می بندد. چون تمام اینها در اثر ندیدن است. انسان خیال می کند این مسیری را که طی می کند، مسیر حق است. در حالی که جز انحراف و کج راهه چیز دیگری نیست.
همانطوری که در بین فرشته ها هیچ تزاحمی نیست، و ما منا الا له مقام معلوم(14) ؛ در جامعه اسلامی هم هیچ تزاحمی نیست، چون هرکسی وظیفه خاصی دارد، مرتبت مخصوصی دارد و کار ویژه. این رویش عمومی برای آن هدف والا، مجموعاً می شود «عید فطر». بنابراین تنها سرور شخصی نیست که انسان وظیفه اش را انجام داد. اگر بیماری سلامت خود را باز یابد، مسرور است. و اگر بسته ای آزاد شود، مسرور است. و اگر بدهکاری دینش را اداء کند، مسرور است.

عیدفطر، مجمع عمومی مسلمین
در خطبه ای که وجود مبارک رسول گرامی(ص) در آخرین جمعه ماه شعبان یا در روزی از روزهای ماه شعبان ایراد کرده اند، فرمودند: شما بسته گناهان اید، در اثر گنهکاری وامدارید، و یک انسان وامدار باید گرو بسپارد، و خود شما گروئید بر اساس کل نفس بما کسبت رهینه(15) ، کل امری بما کسب رهین(16). ان انفسکم مرهونه بذنوبکم ففکوها باستغفارکم(17). استغفار شب و روز این ماه ضیافت، انسان را آزاد می کند؛ وقتی آزاد شد، مسرور است. پس «سرور» آزادی هست، «سرور» درمان هست، ادای دین هست، تقرب هست؛ اینها سرورهائی است که هر انسان صائمی احساس می کند ان شاءالله.
اما آن وظیفه عمومی و همگانی که وفاق ملی باشد، هدف واحد باشد، حیثیت جمعی خود را بشناسد، به حیثیت جمعی خود بها بدهد، و از جهت این حیثیت جمعی هم زنده باشد، وظایفش را انجام بدهد، آن رسالت روز عید فطر است. بنابراین عید فطر اهمیتش گذشته از آن است که پایان ماه مبارک رمضان است و آغاز شوال و روزه گرفتن در آن حرام است؛ این احتشاد، احتفاد، مجمع عمومی بودن، این جزء برکات ماه مبارک رمضان است که در آغاز شوال ظهور می کند. این یک مجمع عمومی است، این یک سازمان ملل است! این جزء برجسته ترین مجامع عمومی است که میلیون ها انسان طیب و طاهر احتشاد دارند. این واژه «احتشاد» پیام فراوانی را به همراه دارد.
اهمیت روز عیدفطر هم در این است که آغاز اشهر حج است. کسانی که بخواهند حج تمتع انجام بدهند، اولش عمره است. امروز که اول شوال شد می توانند نیت بکنند. چندین فرق فقهی بین اول شوال و آخر ماه مبارک رمضان هست. اینکه تلاش و کوشش بر این است که معلوم بشود ماه دیده شد یا نه، فردا اول شوال است یا نه، برای همین است. چون همین نماز فطر در زمان ظهور امام(ع) واجب است مثل نمازهای واجب دیگر، در غیرآن حضرت احتشاد عمومی است، سرور عمومی است. زکات فطر واجب است. روزه گرفتن حرام است. آغاز اشهر حج است که انسان اگر قصد حج کند، قصد عمره تمتع بکند که آغاز حج تمتع است، در اول شوال صحیح است و روز قبلش باطل است. حکم های فقهی فراوانی برای آغاز شوال هست که قبلش نبود. اینها باعث شد که به این روزها حرمت و اهمیت بدهند.
بنابراین ما تلاش وکوشش مان باید این باشد که نیت را خالص بکنیم و عبادت را تحویل صاحب خانه بدهیم و بدانیم ذات اقدس اله طبق بیان نورانی امام سجاد(ع) در مهمانخانه را باز کرده است، راهنما هم فرستاده است؛ هیچ حاجب و دربانی هم در کار نیست. اگر کسی نرفت، عذری ندارد. به خدا عرض کرد: خدایا! در مهمانخانه را بازکردی، دلیل و راهنما هم فرستادی،هیچ حاجب و دربانی هم در کار نیست.
امیدواریم ذات اقدس اله عبادت فردفرد از برادران و خواهران را قبول کرده باشد! و این قبولی هم طبق آن دعای روز آخر ماه مبارک رمضان، فروعش به اصول محکم باشد که محکمه فروعه بالاصول. یعنی با عقائد خوبی، با حکمت خوب، با کلام خوب، با دین شناسی خوب، با دین پژوهی خوب، با پژوهشگری در مسائل اعتقادی که زیربنای مسائل فرعی است اینچنین باشد محکمه فروعه بالاصول، و علی ما ترضاه و یرضاه الرسول(18). طوری باشد خداپسند باشد، پیغمبرپسند باشد. رضای پیغمبر جز رضای خدا چیز دیگر نیست. و خدا هم یک دین را می پذیرد، رضیت لکم الاسلام دیناً(19). علی ما ترضاه و یرضاه الرسول یعنی اسلام ناب باشد و مانند آن.

پی نوشت ها:
(1) برداشتی از صحیفه سجادیه. دعای44
(2) مدثر. 5
(3) صحیفه سجادیه. دعای 45
(4) المصباح للکفعمی. ص630
(5) صحیفه سجادیه. دعای 44
(6) فتح. آیات 4 و 7
(7) حدید. 4
(8) بقره. 153
(9) بقره. 45
(10) انعام. (160)
(11) بقره. 247
(12) انشقاق. 9
(13) صحیفه سجادیه. دعای 45
(14) صافات. 164
(15) مدثر. 38
(16) طور. 21
(17) وسائل الشیعه. ج. 10 ص314
(18) اقبال الأعمال. ص267
(19) مائده.

منبع: روزنامه کیهان ۱۳۸۷/۰۷/۰۹
نویسنده : عبدالله جوادى آملى