در علوم انسانی، مفهوم "هویت" نقشی محوری در درک چیستی و چگونگی تعریف "واحدها" (اعم از افراد، گروه‌ها، ملت‌ها و ...) ایفا می‌کند. این مفهوم به طور خاص در فلسفه سیاسی و جامعه‌شناسی برای پاسخ به این سوال اساسی به کار گرفته می‌شود که چه عواملی هویت یک واحد را تعیین می‌کنند و آن را از واحدهای دیگر متمایز می‌سازند.

دو رویکرد اصلی در مطالعه هویت:

هویت به مثابه یک کل واحد: در این رویکرد، هویت به عنوان یک موجودیت ثابت و یکپارچه در نظر گرفته می‌شود که در طول زمان و مکان وجود دارد. به عنوان مثال، هابز و لاک در مورد شرایط شکل‌گیری هویت افراد و نقش دولت در این زمینه بحث کرده‌اند.

هویت به مثابه مجموعه‌ای از اجزا: در مقابل رویکرد اول، این دیدگاه هویت را مجموعه‌ای از اجزاء مجزا و در عین حال مرتبط با یکدیگر می‌داند که در کنار هم هویت واحد را تشکیل می‌دهند. در علوم سیاسی، هویت سیاسی از این منظر مورد بررسی قرار می‌گیرد.

هویت سیاسی:

هویت سیاسی به مجموعه شرایطی اطلاق می‌شود که هویت افراد را در یک جامعه سیاسی شکل می‌دهد. این هویت شامل عناصری مانند هویت ملی، قومی، مذهبی و ایدئولوژیک می‌شود.

دو دیدگاه در مورد هویت سیاسی:

دیدگاه لیبرال: در این دیدگاه، هویت سیاسی ذاتی و از پیش تعیین‌شده تلقی می‌شود. به عنوان مثال، هگل و مارکس معتقد بودند که هویت افراد در طول زمان و در تعامل با یکدیگر شکل می‌گیرد.

دیدگاه برساخت‌گرایانه: در این دیدگاه، هویت سیاسی به عنوان یک مفهوم سیال و پویا در نظر گرفته می‌شود که در تعامل با عوامل خارجی دائماً در حال تغییر و تحول است.

هویت به مثابه کنش:

در سال‌های اخیر، توجه پژوهشگران علوم سیاسی به هویت به مثابه کنش معطوف شده است. در این رویکرد، هویت به عنوان یک فرایند پویا و در حال تکامل در نظر گرفته می‌شود که از طریق تعاملات و کنش‌های متقابل شکل می‌گیرد.

مزایای رویکرد کنش‌محور:

• درک عمیق‌تر از هویت افراد و واحدهای جمعی
• شناخت چگونگی شکل‌گیری و تغییر هویت در طول زمان
• تبیین علل درگیری‌ها و تنش‌ها حول هویت

هویت به مثابه یک فرایند:

هویت در طول زمان و از طریق تعاملات و تجربیات مختلف شکل می‌گیرد. این فرایند می‌تواند با چالش‌ها، تناقضات و حتی درگیری‌هایی همراه باشد.

اهمیت مطالعه هویت:

درک هویت برای فهم چگونگی عملکرد جوامع، روابط بین‌الملل و سیاست داخلی ضروری است. همچنین می‌تواند به حل و فصل تنش‌ها و درگیری‌هایی که حول هویت شکل می‌گیرند، کمک کند.

منابع:

• Alexander Wendt (1992): “Collective Identiry Formation and the International State”, American Political Science Review, Vol, 88, No. 2.
• Erik Ringmar (1996): “Identity and Action”, Cambridge University Press, Cambridge.
• Michael Carrithers, Steven Collins and Steven Lukes (1996): “The Category of the Person Anthropology, Philosophy and History”, Cambridge University Press, Cambridge.

برگرفته از کتاب دانش نامه در علم سیاست، نوشته علی رحیق اعضان، با همکاری مارک گلی، انتشارات فرهنگی صبا، 1384.

نکات کلیدی:

• هویت مفهومی پیچیده و چندوجهی است که در علوم انسانی از اهمیت بالایی برخوردار است.
• دو رویکرد اصلی در مطالعه هویت وجود دارد: هویت به مثابه یک کل واحد و هویت به مثابه مجموعه‌ای از اجزا.
• در سال‌های اخیر، توجه به هویت به مثابه کنش افزایش یافته است.
• هویت در طول زمان و از طریق تعاملات و تجربیات مختلف شکل می‌گیرد.
• درک هویت برای فهم چگونگی عملکرد جوامع، روابط بین‌الملل و سیاست داخلی ضروری است.