بوروکراسی، سیستمی پیچیده و بعضاً عریض و طویل است که بر پایه عقل‌گرایی، ابزارگرایی، و نظم مدرن شکل گرفته است. این سیستم، قدرت دولت و حکومت را در حوزه‌های اداری، سازماندهی سیاسی و اقتصادی، و برنامه‌ریزی فرهنگی متبلور می‌کند.

ریشه‌شناسی و تعاریف:

• ریشه: کلمه "بوروکراسی" از ریشه لاتین "bureau" به معنای "میز" و "cratie" به معنای "قدرت" یا "حکومت" گرفته شده است.
• تعریف: دیوان‌سالاری یا دستگاه عریض و طویل اداری که مبتنی بر نظام تقسیم کار بر پایه‌ی تخصص، سلسله مراتب و عقلانیت مدرن است.

نقدهای بوروکراسی:

• بالزاک: رمان‌نویس فرانسوی، بوروکراسی را قدرتی هیولایی نامید که به دست جماعت کوتوله‌ها اداره می‌شود.
• گاتاناموسکا: جامعه‌شناس ایتالیایی، دولت مدرن را اساساً یک دولت بوروکراتیک می‌نامد که اقلیتی بر آن حاکم است.
• کارل مارکس: بوروکراسی را عاملی برای "الینه" (از خود بیگانه کردن) گروه‌های انسانی در جامعه‌‌ی مدرن می‌دانست.
• هربرت مارکوز: (متفکر معاصر آلمانی) معتقد است که قدرت توتالیتاریستی بوروکراسی مدرن، آزادی‌ها و حقوق فردی را در معنای انسانی آن از بین برده است.

وبر و ویژگی‌های بوروکراسی:

• ماکس وبر جامعه‌شناس آلمانی، مبنایی‌ترین بررسی در خصوص بوروکراسی را انجام داده است.
• وبر، بوروکراسی را نمود "سازماندهی عقلانی کار" در عصر مدرن می‌داند.
• ویژگی‌های بوروکراسی از نظر وبر:
  • وجود دستگاه اداری حقوق‌بگیر
  • نقش و وظیفه‌ی معین برای هر یک از کارکنان دستگاه
  • اهمیت و قدرت مقام و نصب به جای فرد
  • نگهداری سازمان یافته‌ی اسناد و مدارک

پیامدهای بوروکراسی:

• قدرت دولت و حکومت: بوروکراسی، قدرت دولت و حکومت را در حوزه‌های مختلف اعمال می‌کند.
• از خود بیگانگی: بوروکراسی به دلیل عقل‌گرایی و ابزارگرایی، می‌تواند منجر به از خود بیگانگی افراد در ساختار سازمانی شود.
• کُندی و فساد: پیچیدگی و عریض و طویل بودن بوروکراسی، می‌تواند منجر به کُندی کارها و افزایش فساد شود.
• طبقه‌گرایی: برخی معتقدند که بوروکراسی از منافع طبقه مرفه و سرمایه‌دار در مقابل طبقات پایین جامعه محافظت می‌کند.

نقش بوروکراسی در دنیای امروز:

بوروکراسی، علیرغم نقدهایی که به آن وارد است، بخش جدایی‌ناپذیری از دنیای مدرن به شمار می‌آید. این سیستم، نقشی کلیدی در اداره امور جوامع، ارائه خدمات عمومی و برنامه‌ریزی برای آینده ایفا می‌کند.

نکات مهم:

• بوروکراسی سیستمی پیچیده و مدرن است که بر پایه عقل‌گرایی، ابزارگرایی و نظم شکل گرفته است.
• این سیستم، قدرت دولت و حکومت را در حوزه‌های مختلف اعمال می‌کند.
• بوروکراسی علیرغم نقدهایی که به آن وارد است، نقشی کلیدی در اداره امور جوامع ایفا می‌کند.