مجله  پگاه حوزه  12 مرداد 1381، شماره 60 

نویسنده : حاتمی، امید
اشاره
فرارسیدن ماه مرداد، یادآور فاجعه ای تأسف آور از دوران جنگ جهانی دوم می باشد. فاجعه ای که حاصل تلخ کشف بمب اتم و به کار گرفتن قدرت ویران کننده آن که در خدمت جنگ می باشد.

در آن سال ها - 1945 - آمریکا دو بمب اتمی بر سر شهرهای هیروشیما و ناکازاکی ژاپن فروریخت و هر دو شهر را به خاکستر و خون کشید. ژاپن تسلیم شد و جنگ پایان یافت، ولی راهی که آغاز شده بود با خساراتی که شدتش به تدریج روشن می شود، ادامه یافت.

اکنون که 57 سال از آن روزها می گذرد، چه تحولاتی در این مدت رخ داده است:

***

ششم اوت سال 1945 میلادی برابر با پانزدهم مرداد، درست پنجاه و هفت سال پیش، از روزی که آمریکا شهرهای هیروشیما و ناکازاکی ژاپن را بمباران اتمی کرد و در یک لحظه 140هزار نفر را به طور دلخراشی کشت، می گذرد. این بمب درست 21 روز پس از نخستین آزمایش اتمی آمریکا در صحرای نیومکزیکو، برفراز هیروشیما ریخته شد و سه روز بعد، دومین بمب، یکصدهزار نفر از جمعیت ناکازاکی، شهر دیگر ژاپن را به آن دنیا فرستاد؛ این نخستین بمباران اتمی جهان بود که دیگر تکرار نشده است.

قریب به 60 سالی که از بمباران اتمی ژاپن می گذرد، هنوز بحث بر سر این که آیا به کار بردن سلاح اتمی بر ضد ژاپن لازم بود یا نه؟ ادامه دارد و تاکنون جز پاره ای از نظامیان آمریکایی و سیاستمداران آن زمان آمریکا، کسی این عمل را تأیید نکرده است و پیروزی اتمی آمریکا هم چنان در هاله ای از انتقادها و ضدیت های عاطفی قرار دارد؟ و هنوز به طور رسمی از ژاپن عذرخواهی نشده است!

***

قدرت های هسته ای در جهان
آمریکا با انجام یک آزمایش هسته ای در نیومکزیکو و انداختن دو بمب اتمی در سال 1945 میلادی بر روی شهرهای ژاپن، اولین قدرت هسته ای جهان شد و پس از آن، در این قدرت هسته ای روسیه، انگلیس، چین و فرانسه شریک شدند.

هم اکنون تعدادی از مفسران مسایل بین المللی می گویند: بیش از 40 کشور جهان، دارای قابلیت هسته ای یا دارای جنبه های دستیابی به این سلاح مرگبار هستند.

این سلاح مرگبار، نخست به شکل بمب های اتمی و با توسعه یافتن و به صورت پیش رفته، به شکل بمب های هیدروژنی و سلاح های مرگبار هسته ای ظاهر شد. سپس با پیشرفت علم، آمریکا آن را به صورت بمب نوترونی توسعه داد که قادر است مردم را نابود سازد، اما صدمه ای به ساختمان ها و دیگر اماکن وارد نسازد!

وحشت کنونی از این است که «شج هسته ای» به اندازه های کوچک مثل یک توپ بیسبال درآمده و از آن می توان برای هر خرابکاری و هم چنین برای رسیدن به اهداف خود استفاده کند.

علاوه بر قدرت های هسته ای و چند کشور موسوم به «آستانه»، شش کشور به لحاظ علمی و تکنولوژیک به داشتن امکانات لازم برای برخورداری از سلاح هسته ای مظنونند. اما آژانس بین المللی انرژی اتمی همه ی آن ها را در یک ردیف جای نمی دهد و خاطرنشان می سازد که هند و پاکستان که به ترتیب پنج و هفت آزمایش هسته ای انجام داده اند، کشورهای آستانه به حساب می آیند.

کره شمالی نیز در سال 1994 برنامه ی ساخت پلوتونیوم خود را متوقف و تأسیسات هسته ای خود را غیرفعال کرده است، اما بی صبرانه منتظر عملی شدن تعهدات غرب است، زیرا کشورهای غربی قول داده اند این کشور را در برنامه تأسیس نیروگاه های هسته ای اش کمک کنند ولی هنوز هم به قول خود وفا نکرده اند.

در مورد ایران، از یک طرف بین آمریکا و از طرف دیگر بین اروپایی ها و آژانس بین المللی انرژی اتمی اختلاف است. آمریکایی ها هرچند وقت یک بار ایران را متهم به دستیابی به سلاح اتمی می کنند، در حالی که اروپا و آژانس بین المللی انرژی اتمی معتقدند هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد ایران قصد برخورداری از سلاح هسته ای را دارد.

درباره ی عراق باید گفت که وضعیت این کشور با حملات چند سال گذشته آمریکا، متفاوت شده است. کلیه ی تأسیسات فیزیکی در این کشور نابود شده اند، اما گفته می شود، دانشمندان اطلاعات خود را حفظ و نرم افزارهای خود را پنهان کرده اند.

آرژانتین و برزیل دو قدرت بالقوه آمریکای لاتین به شمار می روند، آن ها از توانایی تکنولوژیک ایجاد سلاح هسته ای برخوردارند، اما اراده ی این کار را ندارند.

آفریقای جنوبی که در وضعیتی مشابه وضعیت آرژانتین و برزیل قرار دارد، از هفت سلاح هسته ای خود، شش سلاح را منهدم کرده است.

پنج قدرت جهان، آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین و روسیه، قدرت های هسته ای خوانده می شدند و سه کشور هند، پاکستان و اسراییل نیز از کشورهای آستانه به حساب می آیند.

***

مسأله ی خلع سلاح
با نخستین آزمایش هسته ای شوروی در سال 1949 مسأله ی خلع سلاح اهمیت بیشتری پیدا کرد و در این رهگذر، دولت های بزرگ جهان در جهت منع گسترش سلاح های هسته ای نیز پیشنهاداتی را ارایه نمودند. مجمع عمومی سازمان ملل متحد در 11 ژانویه 1952 کمیسیونی مشترک با شرکت آمریکا، شوروی، انگلستان، فرانسه و کانادا تشکیل داد. اعضای این کمیسیون ضمن تبادل نظر در مجمع عمومی، از آوریل 1954 جلسات خود را در ژنو تشکیل دادند. اعضای این کمیته، از ماه مه 1954 تا سپتامبر 1957 جمعا پنج اعلامیه داشت. در سپتامبر 1959 یک کمیته ی ده ملتی خلع سلاح مرکب از پنج کشور از بلوک شرق و پنج کشور از بلوک غرب تشکیل شد. اما حادثه ی هواپیمای جاسوسی «یو - 2» آمریکا و جاسوسی به وسیله ی این هواپیما بر فراز خاک شوروی باعث شد که در ژوئن 1960 نمایندگان بلوک شرق کمیته را ترک نموده و اعلام کنند که کشورهای غربی علاوه بر آنکه به خلع سلاح اتمی علاقه ای ندارند، بلکه با شیوه های مختلف جاسوسی به تشنج در روابط بین المللی کمک می کنند.

بالاخره پس از دو سال ابرهای تیره بحران آسمان مناسبات سیاسی شرق و غرب را ترک نموده و در 14 مارس 1962 کمیسیون خلع سلاح مرکب از 18 ملت در ژنو گشایش یافت. نمایندگان کشورهای آمریکا، اتیوپی، ایتالیا، برزیل، برمه، بلغارستان، بریتانیا، رومانی، مصر، سوئد، شوروی، فرانسه، کانادا، لهستان، مکزیک، نیجریه، هند و چک اسلواکی مسایل مربوط به منع گسترش سلاح های هسته ای را مورد بررسی قرار دادند.

در سال 1963 بین وزیران خارجه ی شوروی، آمریکا و بریتانیا، معاهده منع آزمایش سلاح های هسته امضاء شد و در همان سال به امضای 98 عضو دیگر سازمان ملل متحد و هفت کشور غیرعضو رسید. اما چین و فرانسه که کاملاً بمب های خود را آزمایش نکرده بودند از امضا نمودن این پیمان سرباز زدند. در سال 1969 موافقت گردید که تعداد اعضای کمیسیون خلع سلاح و منع گسترش سلاح های هسته ای به 26 کشور افزایش یابد. هشت کشور جدید عبارت بودند از: آرژانتین، پاکستان، ژاپن، مجارستان، مراکش، مغولستان، هلند و یوگسلاوی. در سال 1974 به دنبال تغییر شرایط سیاسی و علاقه مندی دو آلمان (شرقی و غربی) به عضویت در کمیسیون خلع سلاح، مجددا اعضا افزایش یافت و از سال 1975 کشورهای ایران و آلمان فدرال و آلمان شرقی، پرو، زئیر و کنگو در زمره ی اعضای کمیته خلع سلاح درآمدند.

پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای در ژوییه 1968 جهت تجدید توسعه سلاح های هسته ای توسط بریتانیا، آمریکا و شوروی امضاء شد و سپس 60 کشور دیگر آن را به امضاء رسانیدند. و صراحتا مقرر می دارد که کشورهای دارنده ی سلاح های اتمی درباره ی منع انتقال تکنولوژی تولید این سلاح به کشورهای دیگر کوشش نموده و ایجاد یک سیستم نظارت بین المللی را بپذیرند، اما در عمل ملاحظه می شود که همان قدرت های بزرگ در طی معاملات سری با کشورهای دیگر، تکنولوژی تولید این سلاح را در اختیار آن ها قرار می دهند، و حتی بسیاری از کشورها مثل اسراییل هنوز حاضر نشده اند در این باره با سازمان های بین المللی همکاری کنند.

***