مقدمه

واقعه مهاجرت علمای تهران به ری و قم در جریان انقلاب مشروطه، به عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخی این حرکت مردمی شناخته می‌شود. این مهاجرت‌ها که به مهاجرت صغری و کبری معروف شده‌اند، نقش بسزایی در اتمام و امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین‌شاه قاجار داشتند. در این مقاله با نگاهی به این وقایع و به گفت‌وگو با آقای علیرضا زمانی، تهران‌شناس، به ابعاد مختلف این رویدادها می‌پردازیم.

فلک کردن بازاریان و آغاز اعتراضات

به گفته علیرضا زمانی، یکی از مهم‌ترین دلایل مهاجرت علمای تهران، فلک کردن بازاریان تهران به دستور علاءالدوله، حاکم مستبد وقت، بود. بازار تهران در آن زمان مرکزیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شهر را داشت و بازاریان و تجار پایتخت رابطه عمیقی با علما و روحانیون برقرار کرده بودند. این اقدام وحشتناک علاءالدوله، نقطه شروع اعتراضات جدی علیه حکومت قاجار شد.

اولین تحصن و مهاجرت به ری

پس از این واقعه، علمای تهران به رهبری سیدمحمد طباطبایی و سیدعبدالله بهبهانی در مسجد امام خمینی (شاه سابق) تحصن کردند تا اعتراض خود را به گوش حکومت وقت برسانند. اما نیروهای وابسته به علاءالدوله با متحصنان برخورد کرده و تحصن را برهم زدند. در واکنش به این حرکت، علما تصمیم به ترک تهران و مهاجرت به ری گرفتند و در حرم عبدالعظیم حسنی مستقر شدند.

درخواست علما و مقاومت حکومت

در این مرحله، یکی از مهم‌ترین خواسته‌های علما، عزل علاءالدوله و تأسیس عدالتخانه بود. این تحصن نتیجه داد و شاه مجبور به عزل علاءالدوله شد، اما درخواست تأسیس عدالتخانه محقق نشد. علما به تهران بازگشتند، اما با کارشکنی‌های صدراعظم عین‌الدوله، اعتراضات شکل جدیدی به خود گرفت.

مهاجرت کبری و تحصن در قم

پس از دستگیری شیخ محمد واعظ و شهادت یکی از طلبه‌های مسجد ابوالحسن معمارباشی، اعتراضات باز هم شدت گرفت. علمای تهران این بار در مسجد جامع به رهبری سیدمحمد طباطبایی و سیدعبدالله بهبهانی تحصن کردند، اما دوباره با برخورد نیروهای حکومت روبه‌رو شدند. در نهایت، تصمیم به مهاجرت به قم گرفتند و در حرم حضرت معصومه(س) متحصن شدند.

تحصن در باغ سفارت و امضای فرمان مشروطیت

پس از مهاجرت علمای تهران به قم، مردم و اصناف مختلف بازار تهران نیز در باغ سفارت انگلیس تحصن کردند. این همزمانی دو تحصن مهم، فشار زیادی بر حکومت آورد و مظفرالدین‌شاه قاجار در نهایت به خواسته‌های مردم تن داد و فرمان مشروطیت را امضا کرد.

نتیجه‌گیری

مهاجرت علمای تهران به ری و قم نقش تعیین‌کننده‌ای در پیروزی انقلاب مشروطه داشت. این وقایع نه تنها نشان‌دهنده اهمیت همکاری و اتحاد میان گروه‌های مختلف جامعه بودند، بلکه ضرورت توجه به خواسته‌های مردمی و تغییرات اساسی در ساختار حکومتی را نیز به خوبی به تصویر کشیدند. تلاش‌های علما و حمایت‌های مردمی در نهایت به تحقق یکی از مهم‌ترین تحولات سیاسی و اجتماعی ایران انجامید.