"رودخانه چاله (مرشد: آق ابول)، زورخانه مرشد عباس، زورخانه حسین‌آباد، زورخانه دژم (مرشد: مرشد علی)"

حاشیه
قم از شهرهایی است که ورزش زورخانه‌ای از قدیم در آن  تداول زیادی داشته است. خوشبختانه استاد مهدی عباسی تا کنون دو کتاب مستقل در خصوص ورزش زورخانه قم نوشته‌اند. 
این یادداشت مربوط به اوایل دهه شصت است و قصد نگارنده تکمیل آن بود. اینک با کتاب‌های استاد عباسی دیگر نیازی به تکمیل نیست. صرفا مختصر توضیحی می‌دهم.  
زورخانه چاله همان زورخانه چاله مسگرها است که در ابتدای خیابان باجک، کوچه آهنگرها (کوچه شماره ۲) قرار داشت و چون در پشت بنگاه پدر و عموهای من بود یکی از تماشاگاه‌های ما بچه‌ها در آن دوران محسوب می‌شد. مرشد آن مرحوم مرشد سیدابراهیم اسحاقی پدر مرشد نامدار فعلی آقای سید محمدعلی اسحاقی بود که پس از تخریب در اوایل یا اواسط دهه پنجاه با نام زورخانه نیرومند به ابتدای خیابان ساحلی منتقل شد. نگارنده هم در این زورخانه حدود یک دهه ورزش می‌کرد. با فوت مرحوم مرشد ابراهیم این زورخانه گویا در اوایل یا اواسط دهه هفتاد تعطیل شد. 
زورخانه دژم‌ در خیابان حضرتی پشت هتل آستانه فعلی قرار داشت و در زمان ما مرشد آن مرحوم مرشد حسن فرزند مرشد علی بود. این زورخانه محل ورزش مرحوم سیدحسن میره‌ای نویسنده کتاب "آیینه پهلوان‌نما" هم بود که به عنوان میاندار ورزش های سنگینی می‌کرد. نگارنده که گه‌گاهی در آنجا به ورزش می‌پرداخت با میانداری آن مرحوم در آنجا هم ورزش کرده است. ساختمان قدیم هر دو زورخانه اگر تا کنون حفظ شده بود از آثار قابل ثبت به حساب می‌آمد.
زورخانه دژم هم با مقداری پس و پیش در همان دوران تعطیلی زورخانه نیرومند به تعطیلی گرایید. گفتنی است آقای حاج آقا علی صفوی هم که ورزش سنگین می‌کرد و هم اینک در سنین کهولت هستند عموما در زورخانه نیرومند  ورزش می‌کرد. دیوارهای هر دو زورخانه آکنده از عکس‌های ورزشکاران باستانی‌کار بود. شنیدم مقداری از آن‌ها را مرحوم حاج یدالله فره‌شاهی مشهور به حاج یدالله لولا‌فروش که از طرف مادری با ما نسبت داشت خریداری کرده و به زورخانه تازه تاسیس خود در خیابان ۴۵ متری عمار یاسر انتقال داده است.
در پایان خوب است گفته شود مرحوم سید حسن میره‌ای در کتابش "آیینه پهلوان‌نما" که در سال ۱۳۵۰ش منتشر کرد شرح حال بسیاری از ورزشکاران و کشتی‌گیران باستانی قم را آورده است.

سیدمحسن محسنی