شنبه 16 تیر ,1375 6 ژوئیه ,1996 سال چهارم , شماره 1011

هیچ نظام امنیتی و حفاظتی برای آثار فرهنگی این استان وجود
ندارد. از سرنوشت کتیبه تنگیور و آثار قلعه ها و غارهای کوچک اطلاعی
در دست نیست
قرآن نفیسی که دوبار به سرقت رفته است پس از یافتن دوباره به همان
محل اولیه بدون حفاظت منتقل شده است.

اشاره: استان کردستان, منطقه ای کوهستانی و خوش آب و هواست, این
استان مساحتی حدود 28000 کیلومتر مربع از خاک کشور را تشکیل می دهد.
این سرزمین در روزگار ایران باستان محل و ماوای زندگی اقوام گوناگون
از جمله مسکن قوم ماد, محل عبور آشوریان و گذرگاهی در مسیر
کاروانهای مختلف بوده است. بر این مدعا آثار باستانی موجود در
موزه های مختلف ایران و جهان, اشیاء و ساخته های مردمان قدیم مربوط به
قبل و بعد از اسلام گواه است.
علاوه بر آثار باستانی و میراث فرهنگی متنوع در استان, چشم اندازهای
طبیعی ,رودخانه ها و آبشارهای کوچک و بزرگ جلوه ای دیدنی در این
منطقه پدید آورده است. البته این استان محل حیات وحوش و حیوانات
گوناگونی است که بسیاری از جانوران بومی از نظر ژنتیکی نادر هستند.

بنابراین استان غربی کشور کردستان دارای جاذبه های طبیعی و باستانی
گوناگونی است.
اما با کمال تاسف میراث فرهنگی این منطقه هیچگاه ازگزند تخریب و
نابودی به دور نبوده است, دخالت و چپاول انسانهای حریص و سودجو از
سویی و خشم طبیعت (سیل, آب, باد.. . ) از سوی دیگر, موجب ویرانی آثار
گذشتگان شده است.
در این مطلب اشاره ای کوتاه به آثار باستانی وعدم توجه به این
میراث گرانبهای ملی داریم.

باستانشناسان بعد از دزدان استان کردستان دارای آثار فرهنگی
مختلفی است, این ارثیه های گذشتگان به دوره های قبل و بعد از اسلام
تعلق دارد.
آثار و معماریهای باقیمانده از زمانهای پیش از اسلام نشان از جریان
زندگی در این ناحیه دارد. آثار کتیبه ها, غارها و قلعه های ساخته شده
قبل از اسلام و حتی قبل از میلاد مسیح بر سیمای کردستان نمایان است ,
میراث فرهنگی کردستان مکمل واقعی تاریخ ایران است.
قلعه زیویه, غار کرفتو, تخت سلیمان, کتیبه تنگیور, قلعه قپلانتو از
جمله آثار معماری قبل از میلاد در استان کردستان است.
همچنین ورود اسلام به ایران و تاثیر فرهنگ اسلامی در منطقه کردستان ,
قلعه ها,مساجد, کاروانسراها و اشیاء و صنایع دستی بی شماری ساخته
شد, همچنین علما ودانشمندان علوم اسلامی و قرآنی, به نوشتن و گردآوری
نسخه های خطی پرداختند. حتی سنگ نوشته هایی هم باقی مانده است. قناتها,
حمامها و معماریهای دیگر اسلامی دراستان وجود دارد. این آثار
گرانبهای فرهنگی و تاریخی همواره از گزند آفات انسانی و طبیعی به
دور نبوده است. غارتگران و سوداگران فرهنگ ملی از زمان پیدایش این
آثار دست به غارت زده اند و حامیان میراث فرهنگی و باستانشناسان بعد
از یغماگران رسیده اند.

غارتگران زیویه روزنامه کیهان در یکی از روزهای بهار 1325 خبر از
پیدایش شبه شهری قدیمی در زیویه سقز داد, اما خبر محرمانه آن پیش تر
به گوش دزدان رسیده بود. قبل از درج این خبر سالها قبل یغماگران با
کندن و تخریب معماری خارق العاده آن بسیاری از اشیاء و آثار فلزی
(نقره ای و طلا) را به سرقت برده بودند. اما سرقت قانونی هم در
تابستان سال 1325 شروع شد.
وزارت فرهنگ و هنر وقت مجوز عملیات حفاری تجاری را صادر می کند, مجوز
به نام یکی از کارشناسان آن وزارت بود. این شخص با هماهنگی مسئولین
وقت به تخریب و ویرانگری قانونی پرداختند. آنان تازیانه ای بر قلعه
زدند, که هنوز آثار مخرب آن باستانشناسان و فرهنگ دوستان را رنج
می دهد. اینان بسیاری از آثار و دست ساخته های مردمان پیش از میلاد را
به سرقت بردند, تا زینت بخش موزه های اروپایی شود.
اینان ساخته های مربوط به تمدن های سکایی و آشوری ساکن در منطقه را به
غارت بردند. علاوه بر سرقت, معماری خشتی سنگی را ویران کردند به
طوری که هنوزجای زخم کلنگشان بر پیکر قلعه باقی است, و سالها از
حفاریهای تجارتی گذشت تا اینکه در سال 1355 باستانشناسان واقعی به
عملیات حفاری و تحقیق مجدد پرداختند.

غار کرفتو, تاریک و مهجوریکی از آثار معماری سخره ای مربوط به
قرن سوم (ق. م) در استان کردستان غارکرفتو است, این غار شاهکار
معماران دوره اشکانی است, مجسمه سازان و معماران این دوره از سنگ ها
خانه ساخته اند, و بر سنگها حکاکی کرده اند, و بقایای آثار هنوز باقی
است.
اما تاسف انگیز است که غار مورد بی مهری قرار گرفته, و هیچکس
نمی داند, هنگام کشف آن چه آثار گرانبهایی وجود داشته و به غارت رفته
است. این غار با وجود داشتن اتاقهای گوناگون و راهروهای طولانی و
قابل عبور, هنوز هیچ روشنایی و نوری ندارد, همچنین جاده منتهی به آن
خاکی و بسیار نامناسب است. هیچگونه سیستم نظارتی برای بازدیدکنندگان
و توریستهای داخلی و خارجی وجود ندارد. مجسمه های نیم تنه جلو در
ورودی در حال تخریب کامل است. و بازدیدکنندگان با بی توجهی و نوشتن
جمله های یادگاری معماری آن را لکه دار می کنند.
لذا بر مسئولین ذی ربطواجب و لازم است, توجه بیشتری به این اثر ملی
داشته باشند, و آن را ازگزند انسان و طبیعت رها کنند. تا هم موجب
بقای غار شود و هم باعث توسعه توریسم گردد.
البته از سرنوشت دیگر آثار باستانی و ملی در این منطقه اطلاع دقیق
وجودندارد, و حتی هیچ نظام منسجم امنیتی و حفاظتی برای حفظ آثار
وجود ندارد,از سرنوشت کتیبه تنگیور و آثار قلعه ها و غارهای کوچک
اطلاعی در دست نیست, این بی اطلاعی به نوعی عدم حفاظت را می رساند.

سرقت قرآنهای نفیس تاریخی قبل از انقلاب با پیدایش قرآن خطی نقل
(مربوط به صدر اسلام) به سرقت رفت, بعد از انقلاب هم از دستبرد دزدان
در امان نبود. و دوبار به سرقت رفت. و بعد از یافتن این اثر نفیس
به همان مکان ناامن بازگردانده شد.
قرآن خطی شیخ مولان آباد سقز با قدمت 350 سال در سال 67 مورد دستبرد
قرارگرفت و بعد از مدتی با تلاش نیروی انتظامی پیدا شد, و به همان
محل وروستا بازگردانده شد.
روزنامه همشهری در روز چهارشنبه 12 اردیبهشت از قول یکی از مسئولین
میراث فرهنگی استان کردستان خبر سرقت قرآن نفیس سلین اورامان را درج
کرد که هنوز در دست سوداگران میراث ملی می گردد, تا مشتری بین المللی
بیابد.
از سرنوشت بسیاری از آثار و نوشته های خطی در استان یا هیچ اطلاعی در
دست نیست, یا اطلاع کمی وجود دارد. در حالی که این قرآنها و کتابهای
خطی حاصل تلاش علمی علما و دانشمندان ایران زمین است, ما حتی خدمات
علمی آنان را ارج نمی نهیم, و با تدوین مقررات و تصویب بودجه های
مناسب به جمع آوری و حفاظت این نوشته ها نمی پردازیم. این امر ناسپاسی
به دانشمندان گذشته و خیانت به آیندگان است.
بسیار آسان است که با همتی ملی موزه ای مخصوص نسخ خطی ساخته شود, تا
هم این آثار درامان باشد و هم به توسعه توریسم کمک کرده باشیم و به
جای تزیین موزه های اروپایی و خارجی در کشور موزه هایی با آثار نفیس
داشته باشیم.

معماری اسلامی در مسیر تخریب در ابتدای سال جاری( 75 ) خبر تخریب
پل تاریخی صلوات آباد بیجار به گوش رسید, سال گذشته هم بازدیدکنندگان
امام زاده باباگرگر خبر از تخریب این بنا دادند و از این خبرها هر از
چند گاهی دیده می شود. اما واقعیت برای ساکنان نزدیک این آثار بیشتر
ملموس است. هر ساله بر اثر سیل, آب, باد و انسان بسیاری از قلعه ها,
پلها و قناتهای قدیمی تخریب می شود و از بین می رود.
آثار معماری اسلامی در استان کردستان بی شمار اما اقدامات حمایتی ,
حفاظتی ومرمت کاری بسیار قلیل است. البته در سالهای اخیر سازمان
میراث فرهنگی استان با همت عالی کارشناسان خود به مطالعه و تحقیق
پرداخته است. و با اولویت بندی به بازسازی, مرمت و حفاظت از آثار و
میراث فرهنگی منطقه پرداخته است.
اما این کافی نیست, و مسئولین سازمان برنامه و بودجه ,مجلس محترم
شورای اسلامی, مردم منطقه و پژوهشگران ارجمند باید با هماهنگی و
ارتباط مستمر در جهت حفظ آثار ملی بکوشند. و از آثار گذشتگان صیانت
شود, و بستری برای توسعه فرهنگی, اجتماعی و اقتصادی فراهم شود. این
مهم می تواند, چرخهای صنعت بدون دود (توریسم) را به حرکت در آورد که
بهره های فراوانی برای کشور در پی خواهد داشت.
موسی رحیمی